Læknablaðið - 15.02.1992, Qupperneq 32

66
LÆKNABLAÐIÐ
mestu áhættuflokkunum. Svo virtist sem
dánartíðni vegna magakrabbameins væri
hæst í þeim sem voru fæddir utan Kanada,
lægri í afkomendum þeirra sem þó voru
fæddir í Manitoba og lægst í þeim sem voru
»innfæddir« Manitobabúar í nokkrar kynslóðir.
Hrafn Tulinius ritaði kafla um faraldsfræði
magakrabbameins í bók árið 1978 (25). Greint
er frá dánartíðni vegna magakrabbameins
á Islandi 1921-75 og hún borin saman við
dánartíðni í öðrum löndum síðustu 20 ár þessa
tímabils. Dánartíðni vegna magakrabbameins
lækkaði á Islandi sem um allan heim. Bent
var á að aldursstaðlaðar nýgengistölur
væru áreiðanlegri en dánartíðnitölur en
hvort tveggja hefði lækkað á Islandi eins
og víðast hvar í heiminum á seinni árum.
Umhverfisþættir voru sterkari en erfðaþættir
í niðurstöðum faraldsfræðilegra rannsókna á
magakrabbameini. Taldar voru upp nokkrar
helstu rannsóknir á fæðuþáttum í myndun
magakrabbameins og sagt frá efnum sem
valdið hafa magakrabbameini í tilraunadýrum,
fjölhringa kolvetnissamböndum (polycyclic
hydrocarbons), nítraósaminum og aflatoxini.
Að lokum var hvatt til frekari rannsókna á
umhverfisþáttum, aðallega á neysluvenjum og
fæðu, og á erfðaþáttum t.d. blóðflokkum.
Annan bókarkafla ritaði Hrafn Tulinius
ásamt Helga Sigvaldasyni árið 1981 (26). Er
kaflinn í bók um krabbamein tengt atvinnu
og var grein þeirra um nýgengi krabbameins
eftir atvinnu í landi (íslandi) með litla
loftmengun. Rannsóknin var byggð á gögnum
úr Krabbameinsskrá frá árunum 1955-79 og
náði til 18 líffæra, þar á meðal magans. Fólki
var skipað í níu hópa eftir atvinnu.
Nýgengi magakrabbameins hjá bændum
var marktækt hæst eða 261 bóndi sem var
32% meiri tíðni en hjá íslenskum körlum í
heild. I öðrum hópi, þar sem meirihluti voru
verkamenn, var nýgengi magakrabbameins
einnig hærra en meðalnýgengi. Nýgengi
var marktækt undir meðalnýgengi í hópi
háskólamenntaðra.
I grein árið 1983 skýrði Hrafn Tulinius frá því
að nýgengi magakrabbameins hefði lækkað
um 58% hjá körlum og 56% hjá konum á
tveimur áratugum, frá 1956-60 til 1976-80
samkvæmt gögnum Krabbameinsskrárinnar
(27). A sama tíma hækkaði nýgengi allra
annarra krabbameina um 57% hjá körlum
og 36% hjá konum. Lifun í eitt ár eða
lengur jókst á sama tíma úr 28% í 38%
hjá körlum og úr 16% í 42% hjá konum.
Síðan sagði hann frá fyrri rannsóknum
á Islandi varðandi búsetu og mataræði
og þar með frá krabbameinsvaldandi og
krabbameinsvemdandi efnum í fæðu. Er þeirra
rannsókna allra getið sérstaklega í þessari
yfirlitsgrein.
I grein eftir Jónas Ragnarsson og G. Snorra
Ingimarsson árið 1985 segir frá nýgengi 15
algengustu krabbameina í Islendingum á fimm
ára tímabilinu, 1980-84 (28). Meðal karla var
magakrabbamein í þriðja sæti með árlegan
fjölda nýrra tilfella 31.8 á 100.000 íbúa. Á
undan því komu blöðruhálskirtilskrabbamein
(55.5) og lungnakrabbamein (33.2).
Meðal kvenna var magakrabbamein í
fimmta sæti með árlegan fjölda 14.4 en
á undan voru brjóstakrabbamein (63.8),
lungnakrabbamein (23.5), ristilkrabbamein
(16.4) og eggjastokkakrabbamein (15.1).
Vilhjálmur Rafnsson og Hólmfríður
Gunnarsdóttir rituðu grein árið 1990 um
athuganir sínar á dánarorsökum 70 karla sem
látist höfðu úr hópi 603 sem höfðu starfað við
Áburðarverksmiðju ríkisins á árunum 1954
til 1985 (29). I áburðinum er meðal annars
ammoníum nítrat og því þótti forvitnilegt að
kanna hvort aukin mengun af þessu efni sem
er eitt af forstigum nítrósamina kynni að hafa
aukið tíðni krabbameina í maga og lungum
starfsmanna. Aðeins fjórir starfsmenn höfðu
látist úr magakrabbameini sem var aðeins
lægra en reiknað meðaltal fyrir alla látna á
þeim tíma (Standard mortality ratio). Með
samanburði við dánarvottorð var niðurstaða
rannsóknarinnar sú að ekki væri hægt að sýna
fram á aukna hættu á magakrabbameini hjá
starfsmönnum Áburðarverksmiðjunnar og
sama var að segja um lungnakrabbamein.
4.2. Mataraœði: Júlíus Sigurjónsson ritaði
grein árið 1967 um breytilega dánartíðni
vegna magakrabbameins eftir stéttum
og með tilliti til ólíks mataræðis (30).
Könnuð voru dánarvottorð áranna 1951-60
í aldursflokkunum 35-64 ára. Hundraðshluti
magakrabbameins af öllum krabbameinum
var hæstur hjá bændum eða 25%. Síðan
komu verkamenn með 19%, sjómenn með
15.5%, iðnaðarmenn með 9.9% og að lokum