Læknablaðið - 15.02.1992, Síða 41

LÆKNABLAÐIÐ
73
árið 1979 kafla í bók um magakrabbamein
og ræddu rannsóknir sínar á snefilefnum í
drykkjarvatni frá þrem svæðum sem höfðu
ýmist háa eða lága tíðni magakrabbameins,
Nýfundnalandi, Islandi og Japan (71).
Islenska drykkjarvatnið var valið frá þremur
svæðum, Austurlandi með lægst nýgengi,
Reykjanesi, Reykjavík og Vestmannaeyjum
með meðal- og Vestfjörðum með hátt nýgengi
magakrabbameins. Mæld voru 19 snefilefni
og einnig metinn litur, harka, leiðsluhæfni
og gruggun í vatninu. Tölfræðilega marktæk
aukning í samræmi við aukna hættu á
magakrabbameini fannst á blýi, kalsíum,
magnesíum og jámi sem og á vatnshörku.
Þessi fylgni fannst ekki í Nýfundnalandi.
Heildamiðurstaða rannsóknarinnar var sú að
engin tengsl fyndust milli flestra snefilefna
og magakrabbameinstíðni. Þó virtist blý
í drykkjarvatni á Islandi og í Japan tengt
aukinni hættu og mangan í Japan og á
Nýfundnalandi sömuleiðis.
4.7. Dýratilraunir: Síðari hluta árs 1956 hóf
Níels Dungal dýratilraunir með því að gefa
rottum reyktan mat og skýrði hann frá upphafi
tilraunanna í grein árið 1959 þar sem hann
lagði fram spuminguna, hvort reyktur matur
sé krabbameinsvaldur (37). Karlrottum var
gefið reykt kindakjöt, saltað kindakjöt og
saltfiskur og samanburðarhópur fékk venjulegt
staðlað rottufæði. Tilraunimar gengu frekar
illa, flest dýrin sem fengu hangikjöt og saltkjöt
drápust og vom étin af hinum. Þó var hægt að
rannsaka tvö dýr sem alin vom á hangikjöti
og fengu æxli, annað í lifur og hitt í lunga.
Rottumar sem fengu saltfisk og venjulegt fæði
lifðu góðu lífi og voru æxlislausar. I greininni
er þess getið að þau kolvetnissambönd sem
ekki vom talin krabbameinsvaldandi og getið
er um í grein hans frá 1958 gætu hugsanlega
leitt til magabólgu sem síðan leiddi til
krabbameins (36).
Arið 1961 ritaði Níels Dungal aðra stutta
grein um sömu dýratilraunir (38).
Rannsóknir Níelsar Dungals vöktu mikla
athygli og árið 1961 var honum boðið
að halda Maude Abbott fyrirlesturinn á
ársþingi Alþjóðlega meinafræðingafélagsins
(Intemational Academy of Pathology)
í Chicago og birtist efni hans í grein í
JAMA sama ár (32). Time Magazine og
New York Times gátu einnig um þessar
markverðu tilraunir. Greinin í JAMA gefur
góða mynd af hugmyndum Dungals um
tengsl fæðu við magakrabbamein og skýrir
vel niðurstöður dýratilrauna hans. Lagði
hann þar áherslu á hið sérstæða mataræði
íslendinga og mikla neyslu heimareykts kjöts
og silungs sem væri miklu meira reykt en
venja væri til hjá matvælaframleiðendum fyrir
sölumarkað. Hann skýrði frá því að 45 rottum
hafi verið gefið hangikjöt og fengu fimm
þeirra krabbamein. Atján rottum var gefinn
reyktur silungur og fengu sex krabbamein.
Ekkert þessara æxla var í maga og flest
voru lítið differentieruð og líktust ýmist
þekjukrabba eða sarkmeini.
UMRÆÐA
I nýlegri grein segir að nýgengi
magakrabbameins hafi lækkað hægt en stöðugt
víðast hvar í heiminum síðustu áratugi (72).
Allt fram til ársins 1980 var það talið það
krabbamein sem ylli flestum dauðsföllum í
heiminum en með áframhaldandi stöðugri
lækkun nýgengis magakrabbameins og
jafnframt vaxandi nýgengi lungnakrabbameins
er líklegt að það síðamefnda hafi nú tekið
forystuna. Mikill munur á nýgengi milli þjóða
og jafnvel milli þjóðarhluta og stöðug lækkun
nýgengis síðustu fjóra áratugi er það sem
helst einkennir faraldsfræði magakrabbameins
og bendir það til þess að fæðuþættir séu
mikilvægir í myndun þessa æxlis. Margar
kenningar hafa orðið til um uppmna
magakrabbameins en engin þeirra hefur verið
sönnuð og í rauninni er flest sem máli skiptir
enn á huldu um uppmna magakrabbameins
eins og flestra annarra krabbameina. Menn
em þó sammála um að umhverfisþættir og
þar með fæðuþættir eigi mikilsverðan þátt
í myndun 80-90% krabbameina í mönnum
og á það ekki síst við um magakrabbamein
(73). Flest magakrabbamein finnast ekki
fyrr en þau em komin á það stig að erfitt
er að fást við þau og fæst þeirra tekst því
að lækna. Fyrirbyggjandi aðgerðir gegn
krabbameinsvöldum og/eða greining á fyrstu
stigum em taldar vænlegri til árangurs en
framfarir í núverandi hefðbundnum aðgerðum
gegn krabbameininu á síðari stigum þess.
Nokkuð hefur miðað í rétta átt hvað
varðar faraldsfræðilegar rannsóknir á
umhverfisþáttum og sérstaklega fæðuþáttum