Læknablaðið - 15.05.1993, Blaðsíða 19

LÆKNABLAÐIÐ
189
aldurshópum. Óhætt er að gera ráð fyrir
að breytingar í umhverfinu hafi áhrif á
nýgengihlutfall krabbameina. Hægt er að
draga þá ályktun að umhverfisþættir skipti
þó minna máli í orsökum krabbameina hjá
börnum og meðal ungs fólks en hjá öðrum
aldurshópum.
Fjöldi krabbameinstilfella eykst meðal
annars vegna fjölgunar þjóðarinnar og
breytinga á aldursskiptingu hennar, en með
aldursstöðlun hefur áhrifum þessara þátta
verið eytt að mestu (tafla III). En eins og fram
kemur í niðurstöðum hefur nýgengihlutfall
hækkað marktækt hjá báðum kynjum á
athugunartímabilinu, þó svo tekið hafi verið
tillit til beggja þessara þátta.
Þessi hækkun á nýgengihlutfalli er mjög
breytileg eftir aldri. Hjá körlum var aukningin
mest í aldursflokknum 20-44 ára og 65-79
ára og síðan elsta aldurshópnum. Hjá konum
hækkar nýgengihlutfall í öllum aldurshópum,
þó ekki séu marktækar breytingar í elsta
aldurshópnum. Hækkunin var mest í
aldurshópnum 20-44 ára. Nýgengihækkunin
í þessum aldurshóp hjá báðum kynjum er
eftirtektarverð og væri ástæða til að skoða
hvaða krabbamein hafa þarna mest áhrif.
Breytingar á nýgengihlutfalli síðustu áratugi
benda til þess að áhættuþættir í umhverfi
okkar hafi aukist, þó með talsvert mismunandi
afleiðingum eftir kyni og aldri.
Dánartíðnin hefur lækkað á
athugunartímabilinu, meira hjá konum en
körlum (mynd I). I yngsta aldurshópnum hefur
dánartíðnin lækkað um meira en helming hjá
báðum kynjum. I grein Júlíusar Sigurjónssonar
(3) um þróun í heildardánartíðni af völdum
krabbameina á íslandi frá 1920 til 1960 kemur
fram hækkun í yngsta aldurshópnum, yngri en
25 ára. Þessi þróun hefur því greinilega snúist
við á síðustu áratugum.
Dánartíðni karla lækkaði á fyrri hluta
athugunartímabilsins. Þar hefur líklega
haft mest áhrif lækkun á dánartíðni
vegna magakrabbameins, en síðar
veróur mikil aukning í dánartíðni vegna
lungnakrabbameins, sem meðal annars veldur
því að dánartíðnin hækkar aftur. Hjá konum
sést ekki sama hækkun á dánartíðni síðasta
áratuginn og hjá körlum.
Á síðustu árum hefur ntikið verið skrifað um
dánartíðni vegna krabbameina. Samkvæmt
Bailar og Smith (4) hækkaði dánartíðni af
völdum krabbameina í Bandaríkjunum á
tímabilinu 1950-1982. Að þeirra mati var
dánartíðni sá þáttur sem best endurspeglaði
árangurinn í baráttunni gegn krabbameinum.
Niðurstaða þeirra var því sú, að þrátt fyrir
áratuga rannsóknir og ómældan kostnað við
að reyna að bæta meðferð á krabbameinum
hefði það litlu skilað hvað varðar lækningu
fleiri einstaklinga og fækkun dauðsfalla.
Þessar niðurstöður vöktu mikla athygli
og urðu margir til að andmæla þeim.
Það var helst tvennt sem var gagnrýnt í
niðurstöðum þeirra. í fyrsta lagi að í lok
athugunartímabilsins væri meiri áhersla lögð á
greiningu krabbameina hjá eldri einstaklingum
en í upphafi. I öðru lagi væri of snemmt
að meta áhrif lyfjameðferðar á dánarlíkur
krabbameinsjúklinga, en lyfjameðferð var ekki
beitt að marki fyrr en eftir 1975, og sem dæmi
má nefna sjúklinga með brjóstakrabbamein.
Richard Doll (5) birti árið 1990 grein um
þróun í dánartíðni vegna krabbameina
á tímabilinu 1959-1987 í nokkrum
Evrópulöndum og hafði dánartíðni meðal
karla hækkað í þeim öllum (Svíþjóð, Irlandi,
Þýskalandi, Italíu, Englandi, Frakklandi og
Ungverjalandi). Aftur á móti hafði dánartíðni
aðeins lækkað frá 1980 bæði í Englandi og
Svíþjóð. Meðal kvenna í þessum löndum
var ástandið öðruvísi. Þar hafði dánartíðnin
hækkað í fjórum löndum en lækkað í þremur,
það er Þýskalandi, Frakklandi og Svíþjóð.
Doll er á sama máli og Bailar og Smith hvað
varðar þá staðhæfingu að dánartíðni sé betri
mælikvarði en nýgengihlutfall til að meta
árangur í baráttunni við krabbamein. Hann
heldur því aftur á móti fram að með því að
athuga þróunina í öllum aldursflokkum saman
fáist ekki rétt mynd af ástandinu heldur verði
að skipta sjúklingum niður í grófa aldurshópa.
Hann notar dánartíðni frá Englandi og Wales
til skýringar. Doll setur fram sömu skiptingu
og gert er í þessari grein nema að elsta
aldurshópnum 65 ára og eldri er hér skipt í
tvennt. Meðal karla fær Doll fram lækkun
á dánartíðni í öllum aldurshópum undir 65
ára. Meðal kvenna hefur dánartíðnin lækkað
hjá konum yngri en 45 ára en hækkað í eldri
aldurshópunum.
Kransæðasjúkdómar eru enn algengasta