Læknablaðið - 15.06.1996, Blaðsíða 6

434
LÆKNABLAÐIÐ 1996; 82: 434-5
Ritstjórnargrein
Um atvinnusjúkdóma
Flestir læknar mynda sér skoðun á því af
hverju sjúklingur hefur veikst enda er það hluti
af ástæðu þess að sjúklingur leitar til læknis.
Að læknir hugleiði hvar og hvernig sjúklingur-
inn sýktist er vanahugsun, til dæmis þegar um
smitsjúkdóma er að ræða, en á einnig við um
ofnæmissjúkdóma, lungnasjúkdóma, húðsjúk-
dóma og fleiri sjúkdóma. Oft eru orsakir sjúk-
leikans til umræðu í sjúkravitjunum og ýmist á
læknir eða sjúklingur frumkvæði að þeim
vangaveltum. Atvinnusjúkdómar eru sjúk-
dómar sem rekja má til vinnuaðstæðna í víð-
tækasta skilningi. Sumir halda því fram að þær
aðstæður hafi maðurinn sjálfur skapað og ráði
því yfir þeim og þess vegna sé hægt að koma í
veg fyrir veikindi sem stafa af vinnunni. Þessar
einfaldanir hafa kallað á að safnað sé upplýs-
ingum um tíðni atvinnusjúkdóma og hvaða
forvarnir séu mikilvægastar.
Læknum er ætlað að greina atvinnusjúk-
dóma. í menntun lækna er aðaláherslan lögð á
greiningu og meðferð sjúkdóma og er hvort
tveggja á ábyrgð lækna. Læknum ferst þetta
yfirleitt vel úr hendi og njóta sjúklingarnir
þess. Hvort sjúkdóma megi rekja til vinnu og
vinnuaðstæðna hefur hins vegar ekki verið
nregin viðfangsefni í menntun eða þjálfun
lækna. Atvinnusaga sjúklings er þó hluti af
almennri sjúkrasögu og er oft lykillinn að
greiningu atvinnusjúkdóma. Stundum er vinna
sjúklings og vinnuaðstæður framandi fyrir
lækni þannig að hann er ekki einfær um að
leggja mat á hvort sjúkdómsframkallandi hætt-
ur eru þar og getur þá þurft mat atvinnuholl-
ustufræðings eða annarra til þess að hjálpa til
við greininguna.
Alþjóðavinnumálastofnunin hefur gefið út
lista yfir atvinnusjúkdóma til þess að auðvelda
skráningu þeirra og samræmingu milli landa
(1). Á listunum er upptalning á efnum, eðlis-
fræðilegum þáttum og smitefnum sem geta
verið á vinnustað og valdið atvinnusjúkdóm-
um. Listarnir eru ekki tæmandi heldur er gert
ráð fyrir ótöldum mengunarþáttum sem menn
geta orðið fyrir í vinnu sinni og geta valdið
sjúkdómum en þeir skuli flokkast sem atvinnu-
sjúkdómar þegar samband mengunar við sjúk-
dóm er staðfest. Á öðrum listum eru atvinnu-
sjúkdómar taldir upp eftir líffærakerfum og eru
það einkum sjúkdómar í öndunarfærum, húð-
sjúkdómar og sjúkdómar í hreyfi- og stoðkerfi.
Á þriðja listanum eru tilgreind atvinnukrabba-
mein og krabbameinsvaldandi efni og aðstæð-
ur á vinnustöðum, og enn sem fyrr er gert ráð
fyrir að listinn sé ekki tæmandi heldur geti þar
einnig átt heima aðrir krabbameinsvaldar í
vinnu þegar og ef skaðleg verkun þeirra verður
staðfest.
Hér á landi hafa upplýsingar um atvinnu-
sjúkdóma fengist af tilkynningunr lækna um
grunaða eða staðfesta atvinnusjúkdóma. Til-
kynningarnar, á þar til gerðum eyðublöðum,
ber læknum að senda héraðslækni sem sendir
þær áfram til landlæknis og læknis Vinnueftir-
lits ríkisins. Vinnueftirlitið heldur nafnleynd á
tilkynningunum en reynir að byggja forvarnir á
grunni upplýsinga í þeim. Læknar eru áhuga-
lausir um þá lagaskyldu sína að tilkynna at-
vinnusjúkdóma og fá eyðublöð berast á hverju
ári (2). Á Norðurlöndum eru tilkynningarnar
tengdar almannatryggingum atvinnusjúkdóma
og einkatryggingum. I nágrannalöndum okkar
hafa almannatryggingarnar bætt atvinnusjúk-
dóma betur en aðra sjúkdóma fjárhagslega og
hefur það verkað sem hvati á tilkynningar um
þá. Vinnuverndarstofnanir á Norðurlöndun-
um hafa tekið saman yfirlit yfir tilkynnta at-
vinnusjúkdóma (3,4). Þar kemur í ljós að til-
kynntir atvinnusjúkdómar eru nú fátíðastir á
íslandi (4). Fjöldi tilkynntra atvinnusjúkdóma
hefur þannig endurspeglað nokkuð trygginga-
siði í hverju landi um sig (3,4). Þó að trygginga-
löggjöfin hér á landi geri ráð fyrir sérstökum
bótum fyrir atvinnusjúkdóma hafa atvinnu-
sjúkdómar sjaldan, ef nokkurn tímann verið
bættir. Þetta getur skýrt af hverju hér heyrist