Læknablaðið - 15.12.1998, Síða 11

LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
915
með kvikasilfursmæli eftir að minnsta kosti
fimm mínútna hvíld, sykurþol var kannað (90
mínútna sykurþolspróf), gefin voru 50 grömm
af glúkósa og blóðsýni voru tekin auk annarra
rannsókna. I blóðsýnunum var mælt magn
heildarkólesteróls og þríglýseríða (20). Spurt
hafði verið uin reykingar í spurningalistanum
sem þátttakendur höfður fengið sendan (18). í
síðari heimsókninni var framkvæmd nákvæm
læknisskoðun og þá var blóðþrýstingur mældur
aftur.
Upplýsingar um látna voru fengnar frá Hag-
stofu Islands. Farið var yfir dánarvottorð fram
til 31. desember 1994 og úrskurðað um dánar-
orsök á grundvelli þeirra. Að auki var farið yfir
krufningarskýrslur og fyllri upplýsinga leitað á
þann hátt. Krufningarhlutfall var55% (17).
Tölfrœði: Til útreikninga var notað hlutfalls-
legt áhættulíkan Cox (Cox proportional haz-
ards model) sem er eitt form af aðhvarfsgrein-
ingu (regressional analysis). Aðhvarfsgreining
er notuð til að meta töluleg tengsl milli magn-
bundinna breytna og meta þannig hvaða gildi
háða breytan (dauðsfall) tekur miðað við spá-
breytumar (menntun og áhættuþættir) og er
menntun því notuð til að spá fyrir líkum á
dauðsfalli. I fjölþáttagreiningu hefur verið
vandasamt að tengja lifun við tíma, þar sem
einhverjir þátttakenda í rannsókn geta verið á
lífi þegar gögnin eru skoðuð, eða hafa látist af
öðrum orsökum en þeim sem eru til athugunar
hverju sinni. I áhættulíkani Cox er reiknað út
áhættuhlutfall (hazard ratio) sem er hlutfallsleg
áhætta á endapunkti á hverjum gefnum tíma.
Ahættuhlutfallið er einungis háð óháðu breyt-
unum (hér menntun og áhættuþættir) en ekki
tíma. Áhættuhlutfallið gefur þá hlutfallslegar
líkur á endapunkti á ákveðnum tíma fyrir þá
sem hafa lifað fram að þeim tíma og er óháð
tímanum sem liðið hefur. í þessu líkani er gert
ráð fyrir að áhættutíminn sé mislangur, þannig
að tekið er tillit til þeirra sem koma síðar inn í
rannsóknina. Þannig er jafnað út vægi þeirra
atvika sem gerast snemma eða seint og gert ráð
fyrir að allt sem hafi áhrif á endapunkta geri
það óháð tímalengd frá heimsókn einstaklings-
ins. Áhættutími reiknaðist frá fyrstu heimsókn
til loka rannsóknar eða að endapunkti, eftir því
hvort varð á undan. Endapunktur í þessari
rannsókn var dauðsfall.
Til að kanna hvort tengsl væru milli mennt-
unarstöðu og dauðsfalla af völdum kransæða-
sjúkdóma voru hóparnir bornir saman með að-
hvarfsgreiningu Cox. Hópur 4 (barnaskólapróf
eða minni menntun) var lagður til grundvallar.
Reiknað var út áhættuhlutfall hópa 1, 2 og 3
miðað við hóp 4 og leiðrétt var ýmist fyrir aldri
og skoðunarári eða aldri, skoðunarári og
áhættuþáttum að auki. Áhættuþættir í þessari
rannsókn voru heildarkólesteról og þríglýseríð
í blóði, slagþrýstingur, sykurþol og reykingar.
Miðað var við að áhættuhlutfall hóps 4 væri
1,0. Ef áhættuhlutfallið í hinum hópunum var
marktækt hærra en 1,0 var hættan á dauðsfalli
meiri en hjá hópi 4 en minni ef talan var mark-
tækt lægri en 1,0. Allir útreikningar töldust
marktækir ef p<0,05 í tvíhliða prófi. Gefin
voru upp 95% vikmörk að auki fyrir áhættu-
hlutfallið.
Metið var hvort einhver tengsl væru milli
óháðu breytnanna menntunar og áhættuþátta
og háðu breytunnar dauðsfalls. Var það gert
með kí-kvaðratsprófi. Ef marktekt er fyrir
hendi eru líkur á að munur á dánartíðni hóp-
anna sé til staðar fyrir tilviljun minni en 5%.
Einnig var metið hvort marktæk samfelld til-
hneiging væri fyrir hendi í tengslum menntunar
og dánaráhættu, þannig að samband menntunar
og dánartíðni væri annað hvort stígandi eða
hnígandi. Ef stuðull tilhneigingar er marktækt
hærri en 1,0 fylgir hærri dánartíðni aukinni
menntun sem stuðlinum nemur en lægri dánar-
tíðni ef stuðullinn er marktækt lægri en 1,0. Að
síðustu var skoðuð samvirkni menntunar og
skoðunarárs og þannig reynt að meta hvort
áhrifin af mismunandi menntun væru breytileg
með tilliti til tíma, það er að segja hvort áhrifa
menntunar gætti minna eða meira eftir því sem
lengra liði á rannsóknartímann.
Niðurstöður
Þátttakendur voru alls 18.912 einstaklingar,
9.139 karlar og 9.773 konur. Fjölda í hverjum
hópi má sjá í töflum I og II ásamt þeim fjölda
látinna í hverjum hópi sem lagður var til grund-
vallar í útreikningum.
Dauðsföll af völdum kransœðasjúkdóma:
Áhættuhlutfall hópa 1-3 var alls staðar lægra
en í hópi 4 (tafla III). Samband menntunar og
dánartíðni var marktækt bæði hjá körlum og
konum þegar einungis var leiðrétt fyrir aldri og
skoðunarári. Þegar leiðrétt var fyrir áhættuþátt-
um að auki (tafla IV) var sambandið enn til
staðar hjá báðum kynjum, en ekki lengur töl-
fræðilega marktækt hjá konum. Tilhneiging til
hækkandi dánartíðni með minnkandi menntun