Læknablaðið - 15.12.1998, Síða 14

918
LÆKNABLAÐIÐ 1998:84
ing, en breytingar höfðu ekki sést hjá körlum.
Þar sem samvirkni menntunar og skoðunarárs
var ekki marktæk í rannsókn okkar hafði vægi
menntunarinnar í dánartíðninni ekki breyst
marktækt á rannsóknartímanum og fyrrnefndar
breytingar á áhættuþáttum ekki haft áhrif þar
að lútandi.
Menntun kemur að gagni til að lýsa þjóðfé-
lagsstöðu, þar sem hún helst tiltölulega stöðug
hjá flestum eftir að fullorðinsaldri er náð
(1,3,5,21) en atvinna er oft breytileg og hreyf-
anleiki milli stétta á æviskeiðinu getur þess
vegna verið töluverður (12,21). Einnig er erfið-
ara að nota tekjur eða starf þegar um er að ræða
einstaklinga sem komnir eru á ellilífeyrisaldur,
eru atvinnulausir eða þá sem eru heimavinn-
andi eða í námi (21). Aðrir mælikvarðar á þjóð-
félagsstöðu, svo sem tekjur og starf ásamt ýms-
um þáttum er tengjast húsnæði eru raunar ná-
tengdir menntun (1,6,9,22) og er hún því talin
góður mælikvarði á efnisleg gæði og aðrar
kringumstæður í lífi manna. Menntun sem
flokkunaraðferð þykir einföld í notkun, þar
sem hún á við alla (21) og hún þykir ekki síst
eiga vel við á íslandi þar sem menntun er talin
vera áreiðanlegur mælikvarði á stöðu manna en
tekjur síður, til dæmis vegna hárra tekna sjó-
manna (14).
Aðrir þættir þjóðfélagsstöðu svo sem íbúðar-
stærð hafa verið skoðaðir. Ibúðarstærð er talin
vera mælikvarði á efnahag og hafði hún fylgni
við hæð, þyngd og þyngdarstuðul ásamt ýms-
um þáttum reykinga í hóprannsókn Hjarta-
vemdar (3). Við skoðuðum hvort íbúðarstærð,
mæld í fermetrum á íbúa, væri sjálfstæður
áhættuþáttur í dánartíðni af völdum kransæða-
sjúkdóma og í ljós kom að hún hafði engin
áhrif á mun á dánaráhættu milli hinna ólíku
menntahópa, hvorki hjá körlum né konum,
hvort sem leiðrétt var fyrir áhættuþáttum eður
ei.
Ef menntun hefur raunveruleg áhrif á afdrif
fólks með kransæðasjúkdóma er fróðlegt að
vita hvort einungis sé þar að verki breytilegt
vægi þekktra áhættuþátta í hinum ólíku mennta-
hópum eða hvort menntunin sem slík hafi sjálf-
stæð áhrif. Einkum er það áhugavert vegna
áhrifa umhverfis á kransæðasjúkdóma, því ef
áhættuþættir koma að verulegu leyti við sögu
er ástæða til að ætla að með forvörnum mætti
koma í veg fyrir einhvern hluta þeirra fjölda-
mörgu dauðsfalla sem verða á ári hverju (23). I
ljós hefur komið að markvissar forvarnir í
fyrstu og annarri röð geta haft meiri áhrif á
lækkun dánartíðni í lægri þjóðfélagshópum en
til dæmis læknismeðferð á sjúkrahúsi á síðari
stigum sjúkdómsins (6,23,24). Með því að leið-
rétta fyrir áhættuþáttum er hægt að sjá hversu
mikinn þátt menntunin á í mun á dánartíðni
milli hinna ólíku menntahópa. Talið hefur verið
að þekktir áhættuþættir geti einungis skýrt um
50-60% af mun á algengi kransæðasjúkdóma
milli stétta (3) og vonandi gæti rannsókn sem
þessi stuðlað að því að mikilvægir óþekktir
áhættuþættir fyndust. Það er sérstaklega
athyglisvert að sjá hversu litlar breytingar urðu
á mun á dánaráhættu menntahópanna þegar
leiðrétt var fyrir áhættuþáttum (töflur IV og V
og töflur VII og VIII), einkum hjá körlum, og
einnig að samband menntunar og dánartíðni
hélst í flestum tilfellum marktækt eftir að leið-
rétt hafði verið fyrir áhættuþáttum.
Þeir áhættuþættir sem hér hafa verið skil-
greindir hafa hingað til verið taldir eiga stærst-
an þátt í þróun kransæðasjúkdóma og því væri
raunhæft að ætla að áhrif þeirra á mun á dánar-
tíðni hinna ólíku hópa væru meiri. Ahættuþætt-
irnir höfðu vissulega allmikið vægi í þessu
þýði, en niðurstöðurnar sýndu að þeir áhættu-
þættir sem hér koma við sögu skýrðu ekki
nema að mjög litlu leyli muninn á dánartíðni
hinna fjögurra menntahópa.
Samkvæmt fyrri útreikningum á beta stuðl-
um fyrir karla í hóprannsókn Hjartaverndar
(16) ætti körlum úr hópi 4 að vera um 10%
hættara við að látast úr kransæðasjúkdómi
samanborið við karla í hópi 1 og konum um
20% hættara, samanborið við gefna áhættu-
þætti (3), en beta stuðull metur tillag hvers
áhættuþáttar í dánartíðninni. Samkvæmt niður-
stöðum okkar voru þessar tölur mun hærri (29%
og 112%) og munurinn þannig miklu meiri en
ætla mátti af hefðbundnum áhættuþáttum. Þetta
voru óvæntar niðurstöður og gefa sannarlega
tilefni til nánari athugana, en tölunum fyrir
konur verður að taka með fyrirvara þar sem fá-
ar konur höfðu látist af völdum kransæðasjúk-
dóma.
í mörgum rannsóknum hefur sést sambæri-
legt samband þjóðfélagsstöðu og dánartíðni af
völdum kransæðasjúkdóma og krabbameina
(4,10,12,22) og er því engin ástæða til annars
en að ætla að líkt samband sé fyrir hendi hér á
landi. Það væri því áhugavert að fylgja þessu
eftir með frekari rannsóknum.
Samanburður við aðrar rannsóknir: Aðrir