Kjarninn - 26.09.2013, Qupperneq 54

É
g vissi ekkert í minn haus þar sem ég stóð fyrir
utan Nettó á Grandanum, klyfjuð tuskum og
hreinsiefnum, og einbeitti mér að því að reyna að
muna hvar ég ætti heima meðan maðurinn minn
skrapp á lager Forlagsins til að sníkja pappakassa
í flutninga. Eftir nokkrar langar sekúndur mundi ég að hann
ætlaði að pikka mig upp á bakaleiðinni.
Ég dró andann djúpt og um leið rann upp fyrir mér hvar
ég væri skráð til heimilis. Það sem meira var, ég mundi líka
eftir draslinu sem lá eins og hráviði úti um alla íbúð. Drasl
sem ég mundi engan veginn hvaðan kom, bara alls konar
drasl sem við höfum sankað að okkur í lítilli leiguíbúð á
fimm árum.
Nú voru aðeins nokkrir dagar í að ég myndi hætta að
eiga heima þarna en þeir virtust óyfirstíganlegir. Það var svo
margt sem átti eftir að gera að ég snerist hring eftir hring í
kringum sjálfa mig, ein úti á bílaplaninu í köldu sólskini. Allt
þar til ég fór að hugsa um DV.
Íslenska birtan
Kannski var það birtan sem minnti mig á DV; þessi erki-
íslenska hádegisbirta sem baðaði kaldranalegar verslanirnar
á Grandanum og lék um fjúkandi Bónusfánann andspænis
Nettó.
Af einhverjum ástæðum fór ég að hugsa um frétt á dv.is,
frétt sem hafði birst nokkrum dögum áður. Sennilega hefur
flugvél flogið yfir hausinn á mér því þessi frétt hafði verið
um undirskriftasöfnunina til stuðnings óbreyttum flug-
samgöngum í Vatnsmýri.
Flugvöllur eða ekki flugvöllur
Nú skal tekið fram að ég hef verið tvístígandi í þessu
flugvallar máli. Ósköp einfaldlega vonað að það yrði ofan
á sem er bæði höfuðborg og þjóðinni fyrir bestu, hver sem
niðurstaðan verður.
Snemma á vetrarmorgnum finnst mér notalegt að
liggja í rúminu mínu vestur í bæ og heyra flugvélarnar
ræsa hreyflana, en að sama skapi horfir borgarbúinn í mér
ágirndaraugum á flæmið við Vatnsmýrina sem býður upp á
ófáa spennandi framtíðarmöguleika. Eins á ég mágkonu úti
á landi sem hefur þurft að fljúga í illviðri með ófætt barn á
Landspítalann svo það þarf engar auglýsingaherferðir til að
fræða mig um nauðsyn aðgengis landsbyggðarinnar að við-
eigandi læknisþjónustu. En ég er líka móttækileg fyrir þeim
rökum að flugvöllur í Vatnsmýrinni sé afsökun yfirvalda
(bæði til hægri og vinstri) fyrir því að skera niður heilbrigðis-
þjónustuna úti á landi.
Það eru fleiri, reyndar fjölmörg, rök á báða vegu sem vega
þungt í þessu máli. Einmitt þess vegna hafði það komið mér
á óvart þegar auglýsingaherferðin fyrir flugvelli í Vatnsmýri
var farin að hafa tilætluð áhrif á mig, sama þótt mér hefði
hreinlega misboðið hún lengi framan af vegna aðferðafræði í
ætt við tilfinningaklám.
Pólarísering
Herferðin virtist í fljótu bragði til þess gerð að upplýsa
almenning, þá sérstaklega borgarbúa, um aðstæður
landsbyggðar fólks. Hún má eiga það að hún var sterk. Öllu
var tjaldað til, veikum börnum og hjartveikum feðrum,
í þeim tilgangi að pólarísera þjóðina í sanna Íslendinga
og sjálfselskan borgarlýð, reiðubúinn að drepa börn
landsbyggðar fólks fyrir spildu af landi undir enn eitt mjólk-
urkaffi-kaffihúsið.
Hver var ég að dirfast að hugsa um borgarskipulag meðan
vandamenn úti á landi væru stöðugt í bráðri lífshættu?
Sjálfsfyrirlitningin hafði vætlað um blóðrásina, allt þar til
mér varð aftur hugsað til fréttarinnar á DV.is. Helstu atriði
hennar voru á þessa leið:
„Vefurinn lending.is þar sem landsmenn eru hvattir til
að sýna stuðning sinn við að hafa Reykjavíkurflugvöll áfram
í Vatnsmýri er skráður á fyrirtækið Vefmiðlun ehf. en það
fyrirtæki er staðsett í húsi Morgunblaðsins og er þekktara
fyrir að halda úti stjórnmálavefnum AMX. “
…
„Á vef lending.is má sjá þá einstaklinga sem komu verk-
efninu á fót og þar á meðal má finna Friðbjörn Orra Ketilsson
sem meðal annars vakti athygli fyrir nokkrum árum fyrir að
bera mótmælendur í búsáhaldabyltingunni saman við ítalska
fasista. Hann er líka mikill stuðningsmaður Davíðs Odds-
sonar, ritstjóra Morgunblaðsins, og hefur ítrekað skrifað
lofgjörðir um þann mann.“
Fjöldaframleiðsla á upplýsingum
Af hverju var ég að hugsa um þessa frétt? Jú, dagleg fjölda-
framleiðsla á upplýsingum er svo umfangsmikil að hún
minnir á tætingslega búslóð okkar hjóna: endalaust drasl –
sem enginn veit hvaða þýðingu hefur í rauninni.
Í stuttu máli sagt má maður hafa sig allan við að ná yfir-
sýn. Í fyrsta lagi er nauðsynlegt að setja alltaf upp gleraugu
efasemda, sama hvert málgagnið er, og vera meðvitaður um
uppruna upplýsinganna. Í öðru lagi verður hinn svokallaði
upplýsinganeytandi að gefa sér tíma til að lesa, hlusta og
horfa á ólíka miðla, helst sem flesta.
Að ná báðum þessum markmiðum á hverjum degi er
nánast ógjörningur, svona ef miðað er við lífsryþma nútíma-
manneskju. Þannig er hún dæmd til að verða stöðugt fyrir
áróðri, oftar en ekki án þess að gera sér nokkra grein fyrir
eðli hans. Eina leiðin til að verja sig er að vera stöðugt á
verði.
Það er ekki nóg að lesa fréttir. Það er heldur ekki nóg að
afla frétta. En hvorki neytendur frétta né þeir sem afla þeirra
hafa undan að tvítékka allar fullyrðingarnar sem eru bornar
á borð sem staðreyndir. Hvað þá að kanna allar litlu hliðar-
sögurnar – sem segja þó kannski mikilvægustu söguna þegar
öllu er á botninn hvolft.
Teboðshreyfingin
Í heimildarmynd um Teboðshreyfinguna, sem var á dagskrá
RÚV fyrir nokkru, er farið í saumana á því hvernig voldugar
hagsmunaklíkur geta fengið fjöldann til að ganga sinna
erinda.
Með öflugum áróðri, matreiddum í formi upplýsinga
og/eða skrumskældrar réttindabaráttu, fá þessi fyrirtæki
græskulausan almenning til að berjast fyrir hagsmunum
þeirra, í nafni hugsjóna og alls þess sem göfugt er – meðan
raunin er sú að starfsaðferðir þeirra eru ávísun á heimsendi
– um það leyti sem börnin okkar verða níræð.
Ef eitthvað er að marka heimildarmyndina eru þau ófá
stórfyrirtækin sem beita þessari aðferð. Sem dæmi má nefna
tóbaksframleiðendur sem egna bandaríska kjósendur til að
verja sig í nafni frelsis.
Okkur er frjálst að reykja! hrópar fólkið til að mót-
mæla hertum reglugerðum, sama þótt það reyki ekki, bara
því það vill vera frjálst. Eða öllu heldur af því að tóbaks-
framleiðandinn borgaði vini sínum á stórri sjónvarpstöð
fyrir að matreiða málið þannig ofan í grasrótarhópa. Sama
hvað líður réttindum þeirra sem ekki reykja til að anda að
sér hreinu lofti, til dæmis barna. Sama þótt málið snúist um
eitthvað allt annað.
Hagur hins ósýnilega
Auðvitað vilja borgarbúar ekki að börn úti á landi deyi,
eins og til dæmis auglýsingin um hjartveiku stúlkuna gaf
til kynna í áðurnefndri herferð, svo ekki sé minnst á til-
ætlaða umræðu sem hún kveikti. Það virðist hagur einhvers,
af einhverjum ástæðum, að láta það líta þannig út og þessi
ósýnilegi aðili kann svo sannarlega að leika sér með skynjun
og tilfinningalíf fólks, rétt eins og markaðsstjóri sígarettu-
fyrirtækis sem flaggar frelsissígarettum framan í bandarísk-
an almenning.
Það er hagur einhvers að pólaríseringin verði sem mest
í íslensku þjóðfélagi. Kannski eru hagsmunirnir pólitísk-
ir, kannski bæði pólitískir og fjárhagslegir. Kannski snýst
gjörningur inn um eitthvað miklu meira en bara flugvöllinn,
þó að hann sé vitaskuld stórt mál í sjálfu sér.
Hver er það sem stillir fólki upp hverju á móti öðru á
þennan hátt? Hver er hagur þeirra sem standa að AMX í
þessu máli? Snýst þetta um sveitarstjórnarkosningarnar? Eða
snýst þetta um útgerðarmenn? Eða jafnvel hóteleigendur úti
á landi. Eða bara um það að skapa gjá milli landsbyggðar og
meintra 101-dekurgrísa svo að fleiri atkvæði renni til flokka
sem spila inn á þjóðernisrómantík?
Ég veit það ekki. Ég veit bara að ég lét glepjast eitt augna-
blik. Ég varð ein stór tilfinning. Og það á við um fleiri í þessu
máli þar sem öllu skiptir að fá öll rökin upp á borðið, vega
þau og meta og skoða af yfirvegun.
Ég romsaði þessu upp úr mér þegar maðurinn minn kom
loksins að sækja mig. Hann horfði ringlaður á mig og spurði
síðan hvort ég hefði nokkuð verið að súpa á Ajax-leginum.
Uppruni
upplýsinga
01/01 kjarninn pistill
Pistill
Auður Jónsdóttir
rithöfundur
Auður hefur skrifað sex
skáldsögur: stjórnlaus
lukka (1998), Annað líf
(2000), Fólkið í kjallaranum
(2004), tryggðarpantur
(2006), Vetrarsól (2008) og
Ósjálfrátt (2012). Einnig
hefur hún sent frá sér tvær
barnabækur fyrir almennan
markað, Algjört frelsi (2001)
sem hún skrifaði í sam-
vinnu við Þórarin leifsson
myndskreyti og skrýtnastur
er maður sjálfur (2002) sem
er ævisaga Halldórs laxness
fyrir börn. Hún hefur hlotið
margvíslegar viðurkenningar
fyrir verk sín.