Þjóðhagsreikningar 1945-1992 - 01.08.1994, Qupperneq 33

3. Ráðstöfunaruppgjörið á verðlagi hvers árs,
skilgreiningar, skýringar og helstu áætlunaraðferðir
3.1 Inngangur
í kafla 2.3 hér að framan var ráðstöfunaruppgjöri þjóðhagsreikninga lýst í aðal-
atriðum og samhengi einstakra undirliða þess. Hér á eftir verður nánar fjallað um hvem
þessara undirliða. I sumum tilvikum verður farið fljótt yfir sögu og vísað í nýleg rit frá
Þjóðhagsstofnun eftir því sem við á. En fýrst verður farið nokkrum orðum um ráð-
stöfunaruppgjörið almennt. Unnt er að skipta þeirri vöru eða þjónustu sem framleidd er
á ákveðnu tímabili í tvo flokka. Annars vegar eru lokastigsafurðir en hins vegar milli-
stigsafurðir eða aðföng. Aðfongin ganga aftur inn í framleiðslukeðjuna hjá öðrum fýrir-
tækjum en Iokastigsafurðunum er, eins og nafnið gefur til kynna, varið til endanlegra
nota. Nánar verður vikið að aðföngunum í kafla 4 en hér verður Qallað um lokastigs-
afurðirnar.
Endanlegt markmið efnahagsstarfseminnar er neysla, ýmist einstaklingsbundin eða á
vegum heildarinnar. Þessa neyslu fjármagna heimilin ýmist beint eða óbeint fyrir tilstilli
hins opinbera. En ekki er öllum lokastigsafurðum ráðstafað beint til neyslu því hluta
þeirra er varið til þess að viðhalda eða auka framleiðslugetu þjóðarbúsins. Þetta er Qár-
munamyndunin. Svipuðu máli gegnir um birgðabreytingar, breyting þeirra, hvort heldur
sem um er að ræða fullunnar vörur eða vörur í vinnslu, telst til lokaframleiðslu. Utflutn-
ingur telst einnig til lokaframleiðslu en innflutningur dregst frá.
I þjóðhagsreikningakerfinu eru útgjöldin talin til þess aðila sem endanlega tekur á
sig skuldbindingu vegna útgjaldanna. Svo dæmi sé tekið má nefna að ef heimilin kaupa
vöru eða þjónustu sem síðan er að hluta eða öllu endurgreidd frá hinu opinbera, þá telst
sá hluti sem hið opinbera greiðir til útgjalda hjá því en ekki sem tilfærsla til heimila.
Þegar um vörur er að ræða, ræðst tímasetning útgjaldanna af því hvenær eigenda-
skipti fara fram. Tímasetning þjónustu telst hins vegar hafa átt sér stað þegar þjónustan
hefur verið framkvæmd með þeim hætti sem neytandinn telur fullnægjandi.
Að því er varðar vörur getur iðulega skipt miklu máli að greina á milli öflunar
vörunnar og þeirra nota sem má hafa af henni. Þannig er sagt að vara sé óvaranleg (non-
durable) eða varanleg (durable) og ræðst sú flokkun af því hve lengi er unnt að hafa not
af vörunni. Að jafnaði er miðað við eitt ár. Þannig telst vara varanleg ef hafa má not af
henni lengur en í eitt ár. Hér skipta ekki máli efnislegir eiginleikar vörunnar það er hve
lengi varan geymist heldur hitt hve lengi hafa má not af henni. Sem dæmi má nefna
bensín. Það geymist en notast aðeins einu sinni, bensín er því óvaranlegt í þessu
sambandi.
31