Þjóðhagsreikningar 1945-1992 - 01.08.1994, Qupperneq 43

tímum tölvutækninnar ætti slíkt að vera viðráðanlegt en engu að síður er þó leitast við
að beita nálgunaraðferðum. Algengasta nálgunin er svonefnd magnaðferð en hún felur í
sér að litið er á breytingu birgðanna í magni frá upphafi til loka árs og þessi breyting er
síðan verðlögð á meðalverði ársins. í stöðugu verðlagi gefur magnaðferðin sömu niður-
stöðu og PIM-aðferðin og magnaðferðin sýnir einnig viðunandi nálgun þegar birgðir í
magni aukast eða minnka jafnt og þétt. Aftur á móti er magnaðferðin sérstaklega vara-
söm þegar verðlag eða birgðamagn sveiflast mikið innan ársins. Gott dæmi um þetta er
mat á birgðabreytingum í sjávarútvegi þegar afurðaverðlag tekur miklum breytingum.
Lausnin er þá að stytta það tímabil sem birgðabreytingin nær til. Þetta hefur líka verið
gert og við mat á birgðabreytingum í sjávarútvegi er nú byggt á ársfjórðungstölum.
Birgðabreytingar, eins og þær birtast í ráðstöfunarhlið þjóðhagsreikninga, hafa til
þessa aðeins náð til breytinga á útflutningsvörubirgðum og hefur verðlagningu þeirra
verið hagað samkvæmt framangreindri magnaðferð og er magnbreytingin frá upphafi til
loka árs verðlögð á meðalverði ársins. Þessi aðferð er góðra gjalda verð.
Hins vegar vaknar sú spuming hvort það kæmi til álita að taka einnig með birgða-
breytingar í öðrum atvinnugreinum líkt og þjóðhagsreikningastaðlarnir gera ráð fyrir.
Heimildirnar sem byggja mætti á eru ársreikningar fyrirtækjanna. Þeir veita þó aðeins
upplýsingar um fjárhæð birgða í ársbyrjun og árslok en besta nálgun við magnaðferðina
er að færa birgðir í ársbyrjun og árslok til meðalverðlags og mismunurinn er þá birgða-
breyting ársins á meðalverðlagi. Áður en þessari aðferð er beitt er þó rétt að hafa í huga
að innfluttar neyslu- og íjárfestingarvörur eru færðar beint á einkaneyslu eða Qár-
festingu þótt í reynd færist þær sem birgðir í ársreikningum fyrirtækja og þar með í
framleiðsluuppgjöri. Stór hluti birgðaaukningar eitthvert ár, eins og hún er færð í árs-
reikningum, er því í reynd þegar komin inn í neyslu eða Qárfestingu og á því ekki að
koma sem birgðaaukning. Svipuðu máli gegnir um talsverðan hluta innlendrar fram-
leiðslu, þar eru framleiðslutölur en ekki sölutölur notaðar við mat á einstökum liðum
neyslu eða fjárfestingar. Þó er þetta nokkuð misjafnt og má til dæmis nefna land-
búnaðarafurðir en einkaneysluútgjöld í þeim flokki byggja á sölutölum.
Með hliðsjón af því sem hér hefur verið rakið má leiða að því rök að stór hluti
þeirrar birgðabreytingar sem að réttu lagi ætti að færast undir liðinn birgðabreyting í
ráðstöfunarhlið er þegar kominn inn í aðra liði og þá fyrst og fremst einkaneyslu og
fjármunamyndun. Birgðabreytingin kemur því inn á þessa liði á verði þess tíma þegar
varan er keypt eða flutt inn ef um innflutning er að ræða. Ef tekið er dæmi af neyslu-
eða fjárfestingarvöru sem flutt er inn á miðju ári og er enn í birgðum hjá innflytjanda í
árslok þá tekur varan á sig verðhækkun í bókum innflytjandans. Þessi verðhækkun er
tekin til baka í framleiðsluuppgjörinu sem „verðleiðrétting birgða“ en sambærilega
verðleiðréttingu á ekki að gera í ráðstöfunarhlið því þar var varan færð beint á neyslu
eða fjárfestingu og tók því ekki á sig neina verðhækkun.
Af þessu má sjá að ekki er rétt að taka inn í ráðstöfunaruppgjörið alla þá verðleið-
réttingu birgða sem færð hefur verið í framleiðsluuppgjörið heldur verður að skerða
hana. Hversu mikil þessi skerðing ætti að vera hlýtur að vera mikið álitamál en hér er sú
leið valin að fylgja þeim aðferðum við útreikning á verðleiðréttingu birgðanna sem
þegar hafa verið gerðar í tengslum við framleiðsluuppgjörið og lýst er í kafla 5.2 hér á
41