Þjóðhagsreikningar 1945-1992 - 01.08.1994, Blaðsíða 50

Reiknað leiguígildi íbúðarhúsnæðis hefur ávallt verið talið til framleiðslu í þjóðhags-
reikningum. Þetta er undantekning frá þeirri almennu reglu að sleppa þjónustustarfsemi
heimilanna. Röksemdin fyrir þessari aðferð er sú að afar misjafnt er í hve ríku mæli
íbúðarhúsnæði er leigt út eða eigandinn býr í því sjálfur. Þetta getur breyst frá einum
tíma til annars en einnig verið breytilegt milli landa og því raskað samanburði ef þjón-
ustan er ekki reiknuð.
Ólöglega starfsemi á að taka með í þjóðhagsreikningum. Hún getur verið tvenns
konar:
1. Framleiðsla, sala eða dreifing á ákveðinni vöru kann að vera ólögleg.
2. Framleiðsla eða starfsemi sem í sjálfu sér er lögleg, getur verið ólögleg ef hún
er stunduð af þeim sem ekki hafa til þess tilskilin leyfi.
Hvora tveggja þessara starfsemi á að taka með. Heimildir kunna að reynast tor-
fengnar í mörgum tilvikum en engu að síður er nauðsynlegt að leitast við að hafa þessa
starfsemi með því hún skapar tekjur sem í flestum tilvikum er ráðstafað með löglegum
hætti.
Starfsemi „neðanjarðarhagkerfísins“ á einnig að taka með í þjóðhagsreikninga en
með því er átt við starfsemi sem er lögleg en henni er haldið leyndri með því ýmist að
skrá starfsemina ekki eða vantelja starfsemina í skýrslugjöf til skattyfirvalda og annarra
opinberra aðila.
Með örfáum undantekningum má segja að í íslenskum þjóðhagsreikningum sé ekki
áætlað sérstaklega fyrir ólöglegri starfsemi. Hins vegar fela þær aðferðir sem í sumum
tilvikum er beitt það í sér að ólögleg starfsemi kann að vera meðtalin. Þetta á t.d. við
þar sem stærðir eru áætlaðar samkvæmt innfiutningstölum eða á grundvelli neyslu-
kannana. Einnig má nefna að heildartölur um framleiðslureikninga í einstökum atvinnu-
greinum eru jafnan byggðar á úrtaki stærri fyrirtækja sem ætla má að haldi traustara
bókhald en hin minni.
4.3 Verðlagning framleiðsluvirðis og aðfanga
Almenna reglan er að verðleggja á aðföngin í framleiðslureikningnum á verði til
kaupenda en framleiðsluvirðið á að vera á grunnverði (basic prices) eða á verði til fram-
leiðandi ef grunnverð er ekki tiltækt. Munurinn á grunnverði og verði til framleiðanda
er fyrst og fremst afurðaskattamir en þá þarf að draga frá verði til framleiðanda til þess
að fá grunnverð. Með grunnverði er því átt við verð vörunnar að slepptum öllum
afurðasköttum og styrkjum en með verði til framleiðanda er átt við verðið að með-
töldum afurðasköttum öðrum en virðisaukaskatti (útskatti) eða sambærilegum frá-
dráttarbærum sköttum. Gert er ráð fyrir því að virðisaukaskattur sé strax dreginn frá
framleiðsluvirðinu. Hann kemur því ekki inn á framleiðslureikning einstakra atvinnu-
greina.
Við verðlagningu framleiðslunnar þarf að greina á milli þeirrar framleiðslu sem er
seld á markaðnum og hinnar sem er ekki seld. Talað er um markaðsvörur og þjónustu
(market output) og aðrar vörur og þjónustu (non-market output).
48