Þjóðhagsreikningar 1945-1992 - 01.08.1994, Page 83
En vinnsluvirðið má einnig líta á sem summu þeirra þátta, sem það er myndað úr, en
það eru:
Laun og tengd gjöld
+ Rekstrarafgangur
+ Afskriftir
+ Óbeinir skattar
— Framleiðslustyrkir
= Vinnsluvirði
Summa íyrsttöldu þriggja liðanna, það er launa, rekstrarafgangs og afskrifta er
einnig mikið notuð, en það hugtak er nefnt vergar þáttatekjur.
í framhaldi af þessu er nú rétt að kanna möguleikana á því að staðvirða vinnslu-
virðið beint með því að staðvirða sérstaklega hvern undirlið þess. í stuttu máli má segja,
að með ýmsum fyrirvörum sé unnt að staðvirða flesta þætti vinnsluvirðisins aðra en
rekstrarafganginn, en hann verður ekki aðgreindur í magnþátt og verðþátt. Þetta nægir
til þess að útiloka verður þann möguleika að staðvirða vinnsluvirðið beint, og verður
því að líta á þá tvo þætti sem mynda mismunarstærðina eða vinnsluvirðið en það er
framleiðsluvirðið og aðföngin, en þær stærðir má báðar greina í magnþátt og verðþátt.
Staðvirðing hvors liðarins um sig, það er framleiðsluvirðis og aðfanga skapar því engin
sérstök vandamál umfram það sem þegar hefur verið lýst í köflunum hér að framan.
Vandamál kunna aftur á móti að koma í ljós þegar mismunurinn er reiknaður eftir
staðvirðingu framleiðsluvirðis og aðfanga. Til dæmis getur sú niðurstaða hæglega
fengist, að vinnsluvirðið sem fæst með því að staðvirða framleiðsluvirði og aðföng
hvort fyrir sig verði neikvætt, og það eins þótt vinnsluvirðið á verðlagi hvers árs hafi
verið jákvætt. Slík niðurstaða getur til dæmis átt sér þá skýringu, að innbyrðis verðhlut-
föll aðfanga hafí breyst verulega frá grunnári til reikningsárs. En það leiðir að jafnaði til
þess að meira er notað af þeim aðföngum sem verða hlutfallslega ódýrari í verði, þó að
sjálfsögðu innan þeirra marka sem tæknilegir staðgöngumöguleikar setja. Staðvirðing
byggð á verðhlutföllum grunnárs tekur ekki tillit til slíkra breytinga.
Að jafnaði eru meiri líkur á „óeðlilegum“ niðurstöðum af þessu tagi þegar vinnslu-
virðið er Iágt hlutfall af framleiðsluvirðinu. Þá er vinnsluvirðið lítill mismunur tveggja
stórra stærða og er því mjög ótraust og sveiflukennd stærð bæði á föstu verði og eins á
verðlagi hvers árs. Lausnir á vandamálum af þessu tagi eru helst taldar þær að slá
þessum atvinnugreinum saman við aðrar skyldar greinar sem koma á undan eða eftir í
framleiðslukeðjunni og hafa hærra vinnsluvirðishlutfall.
Staðvirðing vinnsluvirðisins með þeim hætti sem hér hefur verið lýst, það er að
staðvirða framleiðsluvirðið sérstaklega og aðföngin sérstaklega er nefnd tvöföld stað-
virðing (double deflation). Þrátt fýrir ýmsa ágalla þeirrar aðferðar er hún samt talin sú
besta við staðvirðingu vinnsluvirðisins. Hins vegar gerir aðferðin miklar kröfur til gæða
þess talnaefnis, sem tiltækt þarf að vera, til þess að niðurstöður verði ekki villandi. Sér í
lagi er nauðsynlegt að koma upp svonefndum vörureikningum, sem sýna uppruna og
ráðstöfun vöru- og þjónustustraumanna í þjóðarbúskapnum.
81