Sagnir - 01.04.1984, Page 111

GULLÆÐIÐ í REYKJAVÍK
Vatnsmýri eða gullmýri?
Á 19. öld sóttu Reykvíkingar vatn
í misgóð vatnsból. Er íbúum
bæjarins fjölgaði á síðari hluta
aldarinnar stefndi í óefni í vatns-
málum — vatnsskortur var yfir-
vofandi — og menn vissu ekki
hver fólksfjölgunin yrði á 20. öld-
inni. Áhugi bæjarstjórnar var
næsta lítill í þessum efnum en
skömmu eftir aldamótin 1900
skipti um skeið í því. Pað gekk
þó ekki þrautalaust fyrir sig og
eftir japl, jaml og fuður, bolla-
leggingar og fundahöld, rann-
sóknir erlendra verk- og vatns-
fræðinga, skýrslugerðir og skoð-
anakannanir, áætlanir og útreikn-
inga, ákvað bæjarstjórnin loks
árið 1904 að gera tilraun með að
bora eftir vatni í tagli Öskjuhlíð-
ar, niðri undir Vatnsmýri. í því
skyni var leitað til danska verk-
fræðingsins Marius Knudsens í
Óðinsvéum en af honum fór mest
orð meðal Dana fyrir jarðboranir.
Hann tók verkið að sér og sendi
hingað borunarmann, J. Hansen
að nafni, en sá steig á land f
Reykjavík hinn 27. september
1904. Fjórum dögum síðar hófst
svo borunin.
í fyrstu gekk verkið erfiðlega.
Betur fór þó en á horfðist og það
þokaðist áfram. Leið nú á árið
1905 og ýmsir gerðu sér vonir um
að Vatnsmýrin bæri nafn með
rentu. En viti menn. Síðasta dag
marsmánaðar tók hinn danski
borunarnraður eftir því að á 40
metra dýpi hafði borinn komið
Hð einhvern glóandi málm. Þetta
varð að rannsaka nánar. Hannes
S- Hanson, íslenskur gullnemi frá
Ámeríku vanur gullgrefti frá
Klondike, fullyrti að um gull væri
að ræða og lét allmikið af. Hann
tók málmkorn og sló sem þynnst,
lagði þynnuna síðan yfir hárbeitta
rakhnífsegg. Pynnan lagðist nið-
m með egginni báðum megin en
brotnaði ekki. Þessa aðferð
kvaðst Hannes hafa frá gull-
nemum vestra og skeikaði ekki að
það væri gull sem svo mætti með
fara.
Pað var ekki að sökum að
spyrja. Þegar blöðin komu út 1.
apríl birtust bæjarbúum ný sann-
indi um auðlegð Vatnsmýrar:
Gull fannst síðdegis í gær við
boranirnar uppi við Öskjuhlíð,
... Menn uggðu fyrst að þetta
kynni að vera látún; en við ítar-
legar rannsóknir er nú sann-
prófað að það er skírt gull.
Gullið er ekki sandur þarna
heldur í smáhnullungum sem
jarðnafarinn hefir skafið. Hve
mikið það kann að vera verður
reynslan að skera úr en á því er
ekki vafi að hér er gull fundið í
jörðu.
Svo skýrði Reykjavík frá og það
gaf einnig út fregnmiða um gull-
fundinn. ísafold var á annarri skoð-
un. Pað varaði við ofmikillibjart-
sýni og benti á að hér á landi hefði
nokkrum sinnum áður orðið vart
við gull í jörðu en aldrei verið við-
lit að gera sér mat úr því. Ráð væri
að gera sér ekki of glæsilegar
vonir að óreyndu en rétt væri að
rannsaka nrálið til hlítar.
Fólk mátti ekkert vera að því að
hlusta á svartagallsraus og úr-
tölur. Allir vildu höndla gull.
Gullhnullunga! Bæjarbúar voru í
uppnámi, höfðu fengið snert af
sótt þeirri sem á engilsaxneskri
tungu kallast gold fever- gullæði.
Vatnið var orðið aukaatriði. í stað
vatns sáu menn fyrir sér gulli
ausið uppúr Vatnsmýrinni og
Reykjavík orðna auðuga borg
eftir fáein ár.
Gullsmiður gegn lyfsala
Rannsóknir á sýnum úr tilrauna-
holunni héldu áfram. Það var
mjög á reiki hvort nokkurt gull
væri í þeim eða ekki. Einn daginn
var sagt að þetta væri aðeins
brennisteinskís, síðar varð það
aftur að gulli og svo að kopar.
Lyfsalinn í bænum fékk málm-
korn til greiningar og komst að
því að það var kopar. Sama varð
niðurstaðan hjá Birni Kristjáns-
syni kaupmanni er reyndi aðra
ögn en hann var vel að sér í málm-
fræðum ýmsum. Gullneminn frá
Klondike athugaði nokkur sýnis-
horn og sagði að í þeim væri skírt
gull. Ekki lögðu allir trúnað á þá
rannsókn en er Erlendur Magnús-
son gullsmiður fékk eitt þeirra í
hendur og staðfesti umsögn Hann-
esar Hanson lyftist brúnin á mörg-
um.
Nú þótti víst að gull væri í
Vatnsmýrinni en hversu mikið?
Pví gat enginn svarað. ísafold
benti á að mönnum hætti mjög
við að rugla saman í huganum
gullnámu og hinu, ef fyndist
aðeins votta fyrir gulli einhvers-
staðar, svo litlu, að ekkert viðlit
væri að verja þar fé og kröftum til
gullnáms. Á þessu stigi málsins
blandaði bæjarstjórnin sér í málið.
Sama dag og Erlendur gullsmiður
greindi frá skoðun sinni, hinn 6.
apríl, hélt stjórnin fund. Henni
hafði borist bréf frá verkfræðingi
bæjarins, Knud Zimsen, þar sem
sagði frá gullfundinum. Bæjar-
stjórnin var tvístígandi enda óvön
því að fást við svona mál. Pó urðu
ítarlegar umræður og ýmsar til-
lögur bornar fram. Loks var sam-
þykkt sú tillaga bæjarfógeta að
skipa nefnd sem skyldi hafa
frjálsar hendur til rannsókna. í
námunefndina voru kosnir Björn
Kristjánsson, Guðmundur Bjöms-
son héraðslæknir og Halldór Jóns-
son bankaféhirðir.
Er fréttin um gullfundinn barst
út hugsuðu ýmsir sér gott til glóð-
arinnar. Hér bauðst óvænt tæki-
færi til að afla sér auðs og áður en
vika var liðin frá því fyrstu málm-
agnirnar komu fram hafði mynd-
ast félag sem hugðist rannsaka
hvort hér væri um gull eða aðra
málma að tefla sem arðvænlegt
væri að vinna. Helsti hvatamaður
félagsins var Sturla Jónsson kaup-
SAGNIR 109