Sagnir - 01.04.1984, Blaðsíða 25

BRENNIVÍNIÐ FÆR Á SIG ÓORÐ
árið 1872 og segist í ferðabók sinni
frá árinu 1875 hafa ritað í blað eitt
um að „sjá megi fleiri dæmi á
einum degi í Reykjavík um
blygðunarlausan drykkjuskap á
almannafæri heldur en á einum
mánuði á Englandi og Skotlandi“.
Hann ritar að fundið hafi verið að
þcssari fullyrðingu við sig og leit-
ast við að færa nokkur rök fyrir
henni í bókinni.
Innflutningur brennivíns til
Reykjavíkur nam 140.000 pottum
árið 1872. Þá var loksins lagður
tollur á brennivínið og það mun-
aði um hann; meðalverð potts var
18 skildingar árið 1870 og 24 árið
1872 en tollurinn var átta skild-
ingar. Strax árið 1873 hrapaði inn-
flutningur niður í 25.000 potta.
Fleira olli en verðlagið. Málavext-
ir voru þeir að alþingi bað þess
árið 1871 að brennivínstollur yrði
ekki lögleiddur fyrr en þingið
hefði fengið löggjafarvald og réði
sjálft fjárhag fslendinga. Danir
sinntu þessu í engu, settu á tollinn
og hitnaði þá ýmsum í hamsi. f
Reykjavík var af þessu tilefni
stofnað bindisfélag, 1. apríl árið
1873. Menn hétu að halda brenni-
vínsbindindi þangað til íslend-
ingar réðu sjálfir yfir víntollinum
og ráðstöfun hans; þó var leyft að
drekka hvítt öl og rauðvín.
Sagt var að hið takmarkaða og
hápólitíska bindindi hlyti strax
mikinn hljómgrunn í Reykjavík
og víða úti um landið. íslendingar
fengu sjálfstæðan Qárhag að form-
inu til þegar árið eftir, 1874. Þá
urðu pottarnir þrefalt fleiri en árið
1873 enda var pólitískur bindind-
tshvati úr sögunni. Alþingi setti
fyrst fjárlög upp á eigin spýtur
árið 1875 og dró ekki að hækka
tollinn á brennivíni; á hinum
sterkustu tegundum var hækkun-
in yfir 100%.
Baráttan gegn búðar-
stöðum
Idaustið 1875 og allt árið 1876 var
Yfirlögregluþjónninn í Reykjavík
árið 1872 Úr riti R.F. Burtons. Hér
mun vera sýndur Alexíus Árnason lög-
regluþjónn. Hann var „hár vexti en
grannur, gekk alltaf með háan baðtn-
ullarhatt... “ Honum til trausts voru þrtr
menn meðgaddakylfur (morgunstjörnur),
að sögn Burtons, en auðsœtt er að Burton
taldi þörf á slíku liði í Reykjavtk til að
halda drukknum mönnum í skefjum.
algjör fiskbrestur á miðum Reyk-
víkinga og hin mesta eymd meðal
almúga í bænum. Sjómenn höfðu
ekkert við að vera nema slóra í
búðum og voru nú mjög upp á
náð og miskunn kaupmanna með
allt brennivín eða aðra brjóst-
birtu.
Efnt var til samskota víða um
land til hjálpar hinum bágstöddu
í Reykjavík og tombólur voru
haldnar í bænum; konur embætt-
ismanna fengu 60 sjómannskon-
um efni í handavinnu sem síðan
skyldi selja. Árið 1876 ritaði ein
þessara fyrirkvenna af þessu
tilefni: „... íslenska kvenfólkið er
iðjusamara en karlmennirnir sem
alltaf slæpast í búðunum" (Ást-
ríður Melsteð). Browne tók til
þess að reykvískar sjómannskon-
ur sýndu nokkurn vott lífsorku en
karlarnir þeirra, sjómennirnir,
engan. Og Burton segir að ekki
hafi sést vín á íslenskum konum.
En nú skyldi hafin endurhæfing
sjómanna og komið í veg fyrir
búðarstöður. í nóvember árið
1875 gengust fimm borgarar fyrir
stofnun Sjómannaklúbbs og var
sagt að hann væri stofnaður „til að
draga menn frá klúbb Bakkusar“.
Þetta var eins konar SÁÁ síns
tíma. Tveir af stofnendum
klúbbsins, þeir Egill kaupmaður
Egilsson og séra Matthías Joch-
umsson, höfðu staðið fyrir bind-
indisfélaginu í Reykjavík árið
1873 en það skyldi m.a. „efla
framfarafýsi". Samkomur Sjó-
mannaklúbbsins voru haldnar í
stórhýsi Egils, Glasgow í Grjóta-
þorpi, og var vínnotkun með öllu
bönnuð en fá mátti kaffi, te og
rauðgraut. Opnaður var lessalur
og lágu þar frammi bækur og
blöð. Sjómenn og verkamenn
tóku þessu vel og komu saman til
að lesa, taka í spil og tefla; fyrir-
lestrar voru haldnir og dansleikir.
Séra Matthías nefndi þetta „ný-
móðins „fútt““. Á dansiböllunum
spilaði Brandur í Stuðlakoti bæði
vals og galloppaði og voru þetta
ódýrar skemmtanir og vinsælar.
Á fyrirlestrum voru líka fjöl-
margir, stundum 4-500 manns.
Svo var sjómönnum og verka-
mönnum kennd réttritun, skrift,
reikningur o.fl. Þetta starf mun
hafa staðið í blóma rúm tvö ár en
tók síðan af eins og annað gott,
e.t.v. sökum þess að fiskur gekk
aftur á miðin og mönnum gafst
minni tími.
Óvitaeitur
Um 1890 var komið nýtt hljóð í
kútinn, brennivín var úthrópað,
mátti helst hvergi sjást og skyldi
gert landrækt. Einn af mönnum
SAGNIR 23