Nýtt Helgafell - 01.04.1956, Blaðsíða 16

10
NÝTT HELGAFELL
meir að eignum og valdi, enda bjó hún við
þau ókjör, að innlendum mönnum var um
langan tíma algjörlega bægt £rá biskups-
dómi. Utanfarir ungra manna til mennt-
unar og frama voru orðnar fátíðar, hirð-
skáldin úr sögunni, sagnaritunin að þrot-
um komin. Þjóðlífið var allt orðið fátæk-
legra, sjóndeildarhringurinn þrengri, er-
lendu áhrifin að því skapi áleitnari og
ómeltari sem þau voru fábreyttari. Hvert
sem litið var, virtust ófarir og hnignun
blasa við.
II
En þótt íslendingar sjálfir hefðu engan
viðbúnað til hátíðahalds vorið 1430, lagð-
ist Alþingi þá óvart til fágæt afmælisgjöf,
enda var hún send í samlögum af æðsta
veraldlegu og andlegu yfirvaldi þjóðarinnar,
Eiríki konungi frá Pommern og heilögum
föður í Róm. Þessi kjörgripur var nýr Skál-
holtsbiskup, Jón Gerreksson. Hann hafði
reyndar verið vígður til staðarins 1426,
en vannst ekki tími til að fara út hingað
fyrr en fjórum vetrum síðar. Jón biskup
lenti í Hafnarfirði miðvikudag fyrir Jóns-
messu, 2 1. júní, en alþingi hófst á þessu
tímabili 29. júní, á Pótursmessu og Páls.
Þarf ekki að efa, að biskup hafi þá riðið
á Þingvöll og heiðrað hið fimm hundruð
ára gamla þjóðarþing með návist sinni.
Jón Gerreksson var þegar áður frægur
maður og margreyndur. Hann hafði kom-
izt það hæst að vera þrettán ár erkibiskup
í Uppsölum, en hrökklaðist af þeim tignar-
stóli fyrir gjálífi og margs konar misferli
önnur. Hann hvarf þá aftur til Danmerk-
ur, því að þaðan var hann upprunninn, og
leitaði trausts og halds hjá Eiríki konungi,
vini sínum. I skipunarbrefi Jons til Skal-
holts er svo að orði kveðið, að hann sé nú
í mikilli fjárþröng, en hafi hins vegar bætt
svo ráð sitt, að hæfilegt þyki að trúa hon-
um fyrir þessu biskupsdæmi, fámennu og
fátæku, í afskekktu landi með nálega ósið-
aðri þjóð (gens quasi barbara). Hann kom
út með marga sveina, ,,er danskir létust
vera; voru þeir flestir til lítilla nytsemda
landinu“. Biskupi var vel fagnað, eins og
skylt hefur þótt um svo tiginn gest, og
það því fremur, sem nú hafði verið bisk-
upslaust í Skálholti heilan áratug. Sendi
bann þegar samsumars utan margar lestir
skreiðar, ,,því honum var auðaflað fiskanna
og annarra hluta, því að landsfólkið varð
nokkuð bráðþýtt við biskupinn“. Sú dýrð
stóð samt ekki lengi. Ævintýrum og ævi-
ferli Jóns Gerrekssonar lauk með þeim
hætti, að hann var tekinn höndum fyrir
altari dómkirkjunnar í Skálholti, Þorláks-
messudag á sumar (20. júlí) 1433, al-
skrýddur með vígða oblátu í hendi, látinn
í poka og drekkt í Brúará. Sveinar hans
voru allir drepnir. Jón biskup og þessi varð-
sveit hans, sem honum hafði fundizt sér
nauðsynleg til þess að stjórna óþjóðalýðn-
um á Islandi, höfðu fyllt svo mæli synda
sinna með glæpum og ofbeldi, að almenn-
íngi þótti verkið hið þarfasta. Annars er
það glöggt dæmi þess, hversu íslenzkum
lögreglumálum og réttarfari var háttað á
þessum tímum, að um þetta hermdarverk
geikk enginn dómur — og annar forystu-
maður atfararinnar var tveimur árum síðar
kjörinn lögmaður.
III
Svo að aftur sé nú vikið að árinu 1430,
virðist útkoma Jóns Gerrekssonar hafa ráð-
ið mestu um annan og miklu hljóðlátari
atburð, sem tengdur er við það ár. Að öðr-