Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.06.1957, Síða 32

hugsanagang hans, hugsanirnar koma
og fara án þess hann reyni að stjórna
gangi þeirra. Allt í einu heyrir hann
hátt, greinilegt hljóð — þrjár lang-
dregnar rlrunur — hættumerkið. Þessi
skynjun hefur þýðingu; hann tekur
ekki eftir henni bara sem hljóði, hún
þýðir (merkir, táknar) fyrir hann
skip í hættu. Hann sprettur upp,
og um leið og hann snarast
út, heyrir hann orðið „eldur“.
Þið getið nú látið ímyndunarafl
ykkar fullkomna myndina í einstök-
um atriðum. Ef maðurinn er ekki of
skelfingu lostinn t il að liugsa yfir-
leitt, mun hugsun hans nú beinast
að ákveðnu marki — vera markvís.
Hún mun stefna að því að koma sér
eða öðrum úr hættu. Hann mun nú
af einbeitni tengja eina skynjaða
staðreynd við aðra. Þcgar hann hef-
ur áttað sig á, að um eldsvoða er að
ræða, stefnir hugsun hans að raun-
hæfu markmiði.
Skilyrðin til að ná þessu raunhæfa
markmiði eru vandinn, sem hugsun
hans beinist að því að leysa.
Hugsum okkur nú, að rannsókn-
arnefnd sé fengið í hendur að leysa
það viðfangsefni, hvernig kviknaði í.
Viðfangsefnið er algerlega fræðilegt,
hversu mjög sem löngunin til að
leysa [>að kann að vera sú hagnýta
löngun að meta ábyrgðina fyrir í-
kveikjunni, eða að leitast við að
koma í veg fyrir, að slík óhöpp komi
fyrir í framtíðinni. Viðfangsefni verð-
ur ekki hagnýtt einungis af því, að
lausn þess getur komið að einhverj-
um notum. Nefndin leitast við að
afla sér þekkingar. Nefndarmenn
vilja finna rétt svar við ákveðinni
spurningu. Viðfangsefni þeirra er
eins hreinfræðilegt og það að ákveða
skilyrði fyrir bruna yfirleitt, eða það
að ákveða eðli flatarmyndar. Grein-
armunur þess, sem oft er kallað hag-
nýt hugsun og fræðileg hugsun ligg-
ur eingöngu í markmiðinu, sem hugs-
unin keppir að. Hugsunarferillinn er
hinn sami í báðum tilfellum; hann
er markvís og stefnir því í ákveðna
átt. Andstæðan er ekki milli hag-
nýtrar hugsunar og fræðilegrar hugs-
unar, heldur milli stefnufastrar hugs-
unar og heilabrota út í hött.
í skynsamlegri eða greindarlegri
meðferð viðfangsefnis felst:
1) skynjun ákveðins ástands, sem
gefur tilefni til viðfangsefnisins; 2)
ljós vitund um, hvaða spurning
myndar fyrsta áfanga þess; 3) fram-
setning þeirra skilyrða, sem lausnin
verður að lúta. Þessi skilyrði ákvarð-
ast af aðstæðunum í heild. Að svo
miklu leyti sem skilyrðin eru greini-
lega skilin og þeim gaumur gefinn
hverju fyrir sig og í samhengi hvert
við annað, er hægt að setja fram ná-
kvæmar spurningar og prófa ýmiss
konar svör. Aherzlu ber að leggja á,
að það að spyrja skynsamlegrar
spurningar er að hafa veitt eftirtekt
þeim skilyrðum, sem viðfangsefnið
setur; að stinga upp á greindarlegu
svari er að hafa komið auga á þau
atriði, sem lausnina kunna að varða.
Skynsamleg svör geta verið röng, en
þau eru aldrei út í hött. Við höldum
okkur við efnið, þegar þær athuganir
einar, sem efnið varða, stýra hugsun
okkar.
Ekki er hægt að leggja of mikla
áherzlu á það, hve mikilvægt er að
30
DAGSKRÁ