Fréttatíminn - 10.01.2014, Blaðsíða 70

— 10 —
en þó stundum beinni óhollustu vegna
starfsins.
Nú vinna Norðurlöndin að samræmdri
og enn ítarlegri skráningu krabbameina
en áður sem hægt verður að nota til
samanburðar í framtíðinni. Slík skrán-
ing felur í sér nákvæmari upplýsingar
um útbreiðslu og framgang meinanna
og hvaða meðferð sjúklingurinn fær.
Að sögn Laufeyjar er vonin sú að hægt
verði að tryggja að í öllum löndunum sé
veitt sú besta meðferð sem mælt er með
á hverjum tíma. „Nú þegar svo virðist
sem við gætum verið að missa tökin á
heilbrigðiskerfinu er einkar mikilvægt
að fylgjast með og halda vel utan um
þennan málaflokk. Við erum ekki aðeins
að rannsaka orsakir krabbameina heldur
líka lífshorfur þannig að við getum veitt
bestu mögulegu þjónustu því Íslendingar
eiga það svo sannarlega skilið. Ég held
að það séu allir sammála um það.“
Tilgangurinn þróast með árunum
Íslensk erfðagreining hefur gert rann-
sóknir á erfðafræði krabbameina og
segja þau Laufey og Jón Gunnlaugur
ekki nokkurn vafa á því að þær rann-
sóknir hefðu haft mun minni slagkraft ef
ekki hefðu verið til hinar ítarlegu upplýs-
ingar frá Krabbameinsskrá. Þá hafa upp-
lýsingarnar nýst vísindamönnum víðs
vegar að við rannsóknir sínar og segir
Jón Gunnlaugur þær vera geysilega mik-
ilvægt tæki í krabbameinsrannsóknum.
„Með því að hafa áreiðanlegar og
nákvæmar tölfræðiupplýsingar getum
við borið okkur saman við önnur lönd
og séð hvernig staðan er hér og hvernig
nýgengið tekur breytingum almennt og
í sérstökum tilfellum krabbameina. Við
getum líka spáð fyrir um þróun fjölda
krabbameina í framtíðinni,“ segir Lauf-
ey. Jón bendir á að með nákvæmum upp-
lýsingum sé hægt að hjálpa stjórnvöldum
að undirbúa aukið álag sem verður vegna
mikillar fjölgunar krabbameinsgrein-
inga á næstu árum. Þá nýtist upplýsingar
Krabbameinsskrárinnar til ýmissa mik-
ilvægra rannsókna. „Þá er einnig mjög
mikilvægt að fylgjast með árangri for-
varna og meðferðar.
Það eru töluverðir
fjármunir lagðir í leit
að brjósta- og leg-
hálskrabbameini og
því mjög mikilvægt
að vita hvernig tíðn-
in þróast og mæla
árangurinn,“ segir
hann.
Á síðustu árum
hafa upplýsingar úr
skránni verið not-
aðar við erfðaráð-
gjöf á Landspítal-
anum og aðstoðar
Krabbameinsskráin
við útreikninga á
krabbameinsáhættu
í ættum. „Í sumum
tilfellum þarf að
taka upp meira eftir-
lit með skyldmenn-
um krabbameins-
sjúklinga eða gera
eitthvað róttækt ef
áhættan er mikil,“
segir Jón og bætir
við að í tilfellum sem
þessum nýtist skráin
læknum við að þjón-
usta sína sjúklinga
og að slíkt hafi ekki
verið séð fyrir í upphafi skráningar og sé
einkar ánægjulegt. Til að byrja með hafi
skráningin verið gerð af áhuga og var
læknum ekki skylt að veita upplýsingar
um krabbamein til skrárinnar. „F lest-
ir sáu þó göfuga tilganginn með þessu
og veittu fúslega upplýsingar. Svo á tí-
unda áratug síðustu aldar urðu vaxandi
áhyggjur af persónuvernd svo það var
ekki lengur óumdeilt að veita Krabba-
meinsskrá upplýsingar. Árið 2007 voru
svo sett lög sem gerðu það að skyldu að
halda krabbameinsská vegna mikilvægis
hennar fyrir lýðheilsu í landinu og gert
skylt að láta í té upplýsingar,“ segir Jón
Gunnlaugur. Laufey segir umræðuna
um persónuvernd í tengslum við gagna-
grunn Íslenskrar erfðagreiningar því
hafa verið til góðs. Samkvæmt lögunum
er Krabbameinsskráin skilgreind ein af
heilbrigðisskrám sem Landlækni ber
að halda og hefur
hann gert samn-
ing við Krabba-
meinsfélag Ís -
lands að reka
skrána áfram en í
sínu umboði.
Áhyggjur af
niðurskurði
Fyrstu árin var
Krabbameins-
skrá rekin alfarið
á kostnað Krabba-
meinsfélags-
ins, en á níunda
áratugnum tók
heilbrigðisráðu-
neytið að greiða
fyrir hluta rekstr-
arkostnaðarins.
„Við höfum ár-
lega fengið upp-
hæð á fjárlögum
sem um tíma
dugði fyrir um
helmingi rekstr-
arkostnaðar en
upphæðin hefur
staðið í stað und-
anfarin ár,“ segir
Jón Gunnlaugur.
Laufey segir þau
hafa töluverðar áhyggjur af minnkandi
fjármögnun. „Það má ekki gerast að
greiðslur ríkisins fari niður úr öllu valdi.
Skráningin er mjög mikilvæg fyrir lýð-
heilsu almennt á Íslandi og því þarf ríkið
að standa undir kostnaðinum eins og
gert er í flestum löndum sem við berum
okkur saman við,“ segir hún.
Líkur hafa aukist um helming
Þegar Krabbameinsskráin var stofnuð
greindust þrjú hundruð þrjátíu og tveir
Íslendingar á ári með krabbamein en
nú er fjöldinn rúmlega eitt þúsund og
fjögur hundruð. Að sögn Jóns Gunn-
laugs hafa líkur hvers og eins á því að fá
krabbamein aukist um helming frá upp-
hafi skráningar en að um ástæðurnar sé
erfitt að fullyrða. „Lífshættir skýra þetta
að hluta til, eins og reykingar og annað
sem við vitum með vissu að eykur líkur á
krabbameini,“ segir hann. Að sögn Lauf-
eyjar er því spáð að eftir tuttugu ár verði
árlegur fjöldi kominn yfir tvö þúsund og
er helsta ástæðan hækkandi aldur þjóð-
arinnar og mannfjölgun. „Krabbamein
er sjúkdómur eldri áranna og eldra fólki
fjölgar hlutfallslega. Því verður stórfelld
aukning álags á heilbrigðisþjónustuna
vegna krabbameina á næstu árum.“
Íslendingar standa framarlega
Í dag er staðan sú að einn af hverjum
þremur Íslendingum greinist með
krabbamein fyrir áttrætt og segir Laufey
krabbamein mjög mismunandi. „Áður
fyrr var það dauðadómur að fá krabba-
mein en nú lítum við á þetta sem marg-
víslega ólíka sjúkdóma. Það er hægt að
lækna margar tegundir krabbameina þó
sum séu vissulega ennþá mjög alvarleg
og illviðráðanleg,“ segir Jón Gunnlaugur.
„Í dag er hægt að lækna vel yfir áttatíu
prósent brjóstakrabbameina sem er mik-
il breyting frá því sem áður var. Á árun-
um 1950 til 1960 var staðan sú að fjörutíu
prósent kvenna sem greinst höfðu með
brjóstakrabbamein dóu innan fimm ára.
Nú eru það undir tíu prósentum,“ segir
Laufey. Horfur fólks sem greinst hefur
með brjóstakrabbamein eru nú með því
besta í heiminum á Íslandi. „Ástæðurn-
ar tengjast bæði krabbameinsleitinni og
því að hér hefur verið boðið upp á einkar
góða meðferð og það er mjög mikilvægt
að þannig verði það áfram. Þessar upp-
lýsingar er mögulegt að taka saman ein-
mitt af því að við erum með svo góða og
áreiðanlega skráningu.“
10. janúar 2014
Krabbamein
er sjúkdómur
eldri áranna
og eldra fólki
fjölgar hlut-
fallslega. Því
verður stórfelld
aukning álags á
heilbrigðisþjón-
ustuna vegna
krabbameina á
næstu árum.
Fjölbreytt dagskrá á
Læknadögum 2014
Þétt dagskrá
verður frá
morgni til kvölds
á Læknadögum
2014 sem haldnir
verða í Hörpu 20.
til 24. janúar.
Á Lækna-
dögum mun
Speglunareining
meltingarsjúkdómadeildar Land-
spítalans sýna holsjárskoðun í
„beinni“ útsendingu og verða þá
framkvæmdar skoðanir á vélinda,
maga, skeifugörn og ristli. Í fram-
haldinu verður málþing um skimun
ristilkrabbameina en tíðni þeirra
hefur aukist mikið á undanförnum
árum. Eins og fram kom í síðasta
tölublaði Líftímans í viðtali við
Ásgeir Theódórs, lækni og sér-
fræðing í meltingarsjúkdómum,
hafa niðurstöður nýrrar evrópskrar
rannsóknar sýnt fram á að skimun
fyrir ristilkrabbameinum bjargi
mörgum mannslífum ár hvert og
hafa Íslendingar dregist verulega
aftur úr öðrum vestrænum ríkjum
þegar kemur að forvörnum gegn
ristilkrabbameini.
Í viðtali við Læknablaðið sagði
Gunnar Bjarni Ragnarsson, fram-
kvæmdastjóri Fræðslustofnunar
Læknafélags Íslands, að markmið
Læknadaganna sé að dagskráin
höfði til sem flestra lækna og að
hinn félagslegi þáttur læknadag-
anna sé ekki síður mikilvægur en sá
faglegi. „Fyrir marga er þetta eina
tækifærið á árinu til að hitta kollega
í öðrum sérgreinum og kynnast því
sem er efst á baugi á þeirra sviði.“
Sú nýjung verður í boði á miðviku-
dagskvöldinu að Læknadagar verða
opnir almenningi en þá verður
haldið málþing um lífsstílssjúk-
dóma. Þar gefst almenningi kostur
á að fræðast af læknum og öðrum
fagmönnum.
Ein fullkomnasta
krabbameinsskrá í heimi
Frá árinu 1954 hefur Krabbameinsfélag Íslands haldið ítarlega skrá um tíðni krabbameina. Sökum þess hve landsmenn eru fáir og krabbamein
meðhöndlað á fáum stöðum er talið að yfir níutíu og níu prósent tilvika séu skráð. Skráningin hefur reynst vísindamönnum einstakur grunnur til
rannsókna. Jón Gunnlaugur Jónasson og Laufey Tryggvadóttir hjá Krabbameinsskrá segja krabbamein ekki dauðadóm, heldur sjúkdóm sem í mjög
mörgum tilfellum sé hægt að lækna.
Dagný HulDa ErlEnDsDóttir
S tuttu eftir að Krabbameinsfélag Íslands var stofnað var ákveð-ið að setja á laggirnar sérstaka krabbameinsskrá og var mark-
miðið að rannsaka orsakir krabbameina
svo koma mætti í veg fyrir þau. Síðan þá
hefur tilgangur skrárinnar orðið viða-
meiri og hafa upplýsingar úr henni nýst
á margan hátt. Krabbameinsskrá hefur
gegnt gríðarlega mikilvægu hlutverki
í þróun á þekkingu á krabbameinum
og heyra sérfræðingar það í alþjóðlegu
samstarfi að margir öfundi Íslendinga af
gæðum krabbameinsskrárinnar. Blaða-
maður hitti þau Laufeyju Tryggvadóttur,
framkvæmdastjóra Krabbameinsskrár,
og Jón Gunnlaug Jónasson, yfirlækni í
húsi Krabbameinsfélagsins við Skógar-
hlíð, og fékk innsýn í mikilvægi þess að
halda nákvæma skrá yfir krabbamein.
Einstaklega góð þekjun
Á Íslandi eru krabbamein greind og með-
höndluð á fáum stöðum og því tiltölulega
fyrirhafnarlítið fyrir Krabbameinsskrá
að safna upplýsingum. Þá eru kennitöl-
ur mikilvægt verkfæri til að halda utan
um heilsufarsupplýsingar einstaklinga.
„Skráin okkar er síðan 1954 og því bæði
gömul og mjög góð. Hún verður stöð-
ugt betri með tímanum vegna þess að
við getum séð breytingar í nýgengi yfir
nærri sextíu ára tímabil og tengt við
hugsanlegar orsakir, eins og ættasögu
um krabbamein. Við höfum yfir níutíu
og níu prósent þekjun sem er með því
besta sem þekkist, en það er auðveldara
í svona litlu landi,“ segir Jón Gunnlaugur.
Sérfræðingar Krabbameinsfélagsins
taka þátt í ýmis konar alþjóðlegu sam-
starfi og þá sérstaklega með hinum
Norðurlöndunum en þar hófst skráning
krabbameina um svipað leyti og á Ís-
landi, eða um miðja síðustu öld. Þó ríkin
séu tiltölulega smá og því hlutfallslega
fá tilvik krabbameina hjá hverju og einu
eru íbúar Norðurlandanna rúmlega þrjá-
tíu milljónir samanlagt og því hægt að
gera á þeim ítarlegar faraldsfræðilegar
rannsóknir. „Norrænir sérfræðingar
hafa gert rannsóknir á tíðni krabbameina
eftir starfsstéttum en slíkt gefur litlar
upplýsingar fyrir Ísland eitt og sér vegna
fámennis,“ segir Laufey. Niðurstöðurnar
voru meðal annars þær að krabbamein
eru algengari meðal starfsfólks veitinga-
húsa en gengur og gerist og sjaldgæfari
meðal bænda. Laufey segir skýringar
í flestum tilvikum tengjast lífsháttum,
Frá árinu 1954 hafa krabbamein verið skráð hjá Krabbameinsskrá. Skráin verður
alltaf betri eftir því sem hún verður eldri því með henni er hægt að sjá nýgengi
yfir nær sextíu ára tímabil og tengja við hugsanlega orsakir, eins og ættasögu um
krabbamein. Á myndinni eru þau Jón Gunnlaugur Jónasson yfirlæknir og Laufey
Tryggvadóttir, framkvæmdastjóri Krabbameinsskrár. Ljósmynd/Hari
Ásgeir Theó-
dórs, læknir
Greiðsludreifing lyfja
til 600 einstaklinga
Rúmlega 600 einstaklingar hafa
fengið samning um dreifingu
lyfjakostnaðar hjá Sjúkratryggingum
Íslands frá því nýtt lyfjagreiðslu-
kerfi tók gildi í maí á síðasta ári.
Dreifingin er ætluð þeim sem eiga í
erfiðleikum með að greiða lyf vegna
lágra tekna eða óvænts lyfjakostnað-
ar og bera þeir engan kostnað vegna
hennar. Í kjölfar endurskoðunar
rammasamnings Sjúkratrygginga Ís-
lands um greiðslujöfnun um áramót
hefur verið ákveðið að framlengja
hann án breytinga.
ENGAR KALORÍUR!
2 3 4 5 6 7 8 5432109 1 1 1 1 1 1 10 1
9 0 1 02 2 2
2
8
1
2
0 198 1 1 1KALORÍULAUST
Sykurlaust Fitulaust
1