SunnudagsMogginn - 25.12.2011, Blaðsíða 11

25. desember 2011 11
Á jólatónleikum Sin-fóníuhljómsveitar Ís-lands í ár lék hljóm-sveitin undir samsöng
sálmsins Heims um ból. Fleiri
tónleikar enda á því að allir við-
staddir leggja sitt af mörkum í
tónlistarupplifun með því að allir
syngja jólasálm saman. Kirkju-
sókn er mikil um aðventu og jól
og sálmar og tónlist eiga ekki lít-
inn hlut í því.
Kannanir í Þýskalandi sýndu
fyrir nokkrum árum að jólasálm-
arnir væru það sem fólk tengdi
sterkast við jólin. Gamlir og góðir
jólasálmar kalla fram minningar
og tilfinningar jólareynslunnar
með samspili ljóðs og tóna. Þetta
mótar manneskjuna og fylgir
henni í gegnum lífið.
Richard Dawkins, sem er
þekktur fyrir bók sína um Guðs-
blekkinguna, segir í leiðara nýj-
asta heftis The New Statesman að
sem „menningar-anglíkani“
syngi hann sáttur við raust hefð-
bundna jólasálma ensku kirkj-
unnar – þótt hann hafi óþol
gagnvart jólalögum eins og Hvít
jól, Rúdólf með rauða trýnið og
Klukknahljóm. Jólasálmarnir
hitta þannig í hjartastað og eru
áhugavert lím í fjöltrú og fjöl-
menningu samtímans.
Frummyndirnar
Í jólasálmunum er saga jólanna
sögð eins og hún er varðveitt í
frásögnum Lúkasar- og Matth-
eusarguðspjalls og í öðrum text-
um Biblíunnar. Í sálmunum er
lagt út af þessum frásögnum og
byggðar brýr á milli texta og við-
takanda. Jólasálmarnir fást við
frumtákn sögunnar sem lifa og
varðveitast kynslóð fram af kyn-
slóð. Í því er sannleiksgildi þeirra
fólgið, en höfundarnir eru alla
jafna ekki uppteknir af textarýni
eða sagnfræði.
Jólin eru trúarhátíð sem snýst
um þrá manneskjunnar eftir
hinu heilaga. Hið heilaga er
óvænt, öðruvísi og umbreytir
stund og stað. Það er viðfangs-
efni jólasálmanna. Þráin eftir
hinu heilaga býr djúpt í sál og
huga og úr djúpi hugans spretta
einnig myndir jólaguðspjallsins
og jólasálmanna sem allir þekkja.
Þessar sterku frummyndir
jólanna eru til að mynda fjár-
húsið og jatan sem tjá þrá mann-
eskjunnar eftir skjóli, næringu,
hlýju og öryggi – ekki síst í eigin
hjarta þar sem óleyst vandamál
geta hreiðrað um sig. Andspænis
öryggisleysi lífsins orðar jóla-
sálmurinn bæn um að Jesúbarnið
fæðist í okkur og taki sér bólfestu
í fylgsnum sálarinnar.
Fæðing barnsins er annað
frumtákn sem hittir í hjartastað.
Nýfætt barn snertir strengi í
brjósti og vekur þrá eftir nýju
upphafi, eigin bernsku, hrein-
leika og sakleysi. Ljósið sem
kemur inn í myrkrið talar einnig
sterkt til okkar, í Betlehems-
stjörnunni og englakórnum
bjarta sem flytur boðskap um að
við þurfum ekki að vera hrædd.
Fjölskyldan og mikilvægi hennar
er einnig ein af þessum frum-
myndum jólanna sem er tjáð
með Maríu, Jósef og barninu.
Með vísnasöng ég vögguna
þína hræri
Jólasálmasjóður kristinnar kirkju
er mikill og djúpur og íslensku
jólasálmarnir skera sig á engan
hátt þar úr. Ekki þarf að blaða
lengi í Sálmabók íslensku kirkj-
unnar til að sjá höfuðeinkenni
jólasálmanna, sem eru vísun í
helgisögu og táknmyndir jóla-
guðspjallsins og heimfærsla til
einstaklingsins sjálfs. Gott dæmi
um þetta er sálmurinn Nóttin var
sú ágæt ein eftir Einar Sigurðsson
(1538-1626). Eftir að hafa end-
ursagt jólaguðspjallið í fyrstu er-
indum sálmsins snýr höfund-
urinn merkingu þeirra upp á
eigið líf og leggur út af jötutákn-
inu:
Þér gjöri’ eg ei rúm með grjót
né tré,
gjarnan læt ég hitt í té,
vil ég mitt hjartað vaggan sé,
vertu nú hér minn kæri.
Samtímasálmar Braga Valdimars
Hvernig eru frummyndir jólanna
meðhöndlaðar í nútímakveð-
skap? Hvernig eru sam-
tímasálmar um jólin? Fyrir síð-
ustu jól kom út tónverkið Nú
stendur mikið til með Sigurði
Guðmundssyni og Memfismafí-
unni. Uppistaðan í verkinu eru
textar og lög eru eftir Braga
Valdimar Skúlason. Þarna má
finna samtímasálma sem eru afar
fallegar tilraunir til að miðla jóla-
táknunum inn í aðstæður dags-
ins í dag.
Yrkisefni Braga Valdimars eru
sótt í smiðju jólafrummyndanna
um hlýju og öryggi, ljós í myrkri,
börn og fjölskyldur. Þau snerta
tilfinningastrengi í brjósti okkar
og hitta í mark. Vissulega er form
og framsetning með öðrum hætti
en í hefðbundnum jólasálmum
og táknmyndirnar eru með-
höndlaðar á ýmsan hátt.
Jólastjörnunni sem boðar sátt
og breiðir út hlýju er sungið lof
en líka er spurt hver huggi þann
sem skærast skín. Þránni eftir ást
og öryggi eru gerð skil í Guð má
vita hvar. Þar lofar höfundur
ævilangri tryggð og eftirfylgd án
þess að líta nokkru sinni við.
Textinn kallast líka á við hjóna-
bandsheitið um ást og tryggð og
minnir á að jólin eru tími ást-
arjátninga og fjölskyldu.
Þráin eftir öryggi og skjóli
heimilis og fjölskyldu fær á sig
skemmtilega og rammíslenska
veðurmynd í Það snjóar, þar sem
hríð og naprir vindar hindra
hvorki jólahald né samveru ást-
vina. Jólin eru tími samver-
unnar. Í sérstöku uppáhaldi er
Það fæddist barn í Betlehem. Þar
er lýst þeirri aðventu- og jólaiðju
að rifja upp jólaguðspjallið og
uppgötva það á ný. Það kallast
líka á við prédikunarundirbún-
ing prestsins í aðdraganda
jólanna. Aðalinntak sálmsins er
koma barnsins sem enn í dag
lætur engan ósnortinn. Boð-
skapur jólaguðspjallsins á erindi
við okkur í dag, þrátt fyrir ólíkan
sið og skilning:
Þó ýmsir hafi annan sið
er eitthvað þessa frásögn við
sem snertir mestallt
mannkynið;
hún mögnuð er – og þunga ber
hvað svo sem hún segir þér.
Samtímasálmar Braga Valdi-
mars kallast á við hefðbundin
minni jólasálmanna. Þeir vinna
með þekkt þemu í samtímanum
og segja okkur sitthvað um jólin í
menningunni hér og nú. Þannig
eru þeir hluti af trúarmenningu,
sem er ekki óbreytanleg og
meitluð í stein, heldur mótast og
breytist með tímanum. Í jóla-
sálmunum er alltaf fengist við að
túlka hið frumlæga í jóla-
guðspjallinu inn í aðstæður okk-
ar hér og nú. Það gerir Bragi
Valdimar líka.
Jólasálmar
í samtíma
Samtímasálmar Braga Valdimars Skúlasonar kallast á við hefðbundin minni jólasálmanna.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Árni Svanur Daníelsson og
Kristín Þórunn Tómasdóttir.
Desember er mánuður jólasálm-
anna. Þeir hljóma á fjölmennum
jólatónleikum í fínum sölum, á
aðventusamkomum í kirkjum
landsins, á heimilum, í bílum.
Árni Svanur Daníelsson og Kristín Þórunn Tómasdóttir
Höfundar eru prestar.
Nýtt hefti
Þjóðmál – tímarit um stjórnmál og
menningu – hefur nú komið út í sjö ár undir
ritstjórn Jakobs F. Ásgeirssonar.
Þjóðmál koma út fjórum sinnum á ári –
vetur, sumar, vor og haust. Tímaritið fæst
í lausasölu í helstu bókabúðum og nokkrum
stórmörkuðum, en ársáskrift kostar aðeins
4.500 kr.
Hægt er að gerast áskrifandi
á vefsíðunni www.thjodmal.is
eða í síma 698-9140.
www.thjodmal.is Bókafélagið Ugla