Milli mála - 01.01.2012, Page 355

355
STEVEN PINKER
Darwin komst að þeirri niðurstöðu að málhæfi væri „eðlislæg
tilhneiging til að temja sér færni,“ en slík tilhneiging einkennir
ekki aðeins mennina heldur kemur hún einnig fram hjá öðrum
tegundum, svo sem fuglum sem læra að syngja.
Að tungumálið sé eðlishvöt kemur ef til vill illa við þá sem líta
á tungumálið sem æðsta sköpunarverk mannshugans og telja að
eðlishvöt sé dýrsleg hvöt sem knýr loðin eða fiðruð viljalaus verkfæri
til að byggja stíflur eða taka flugið suður á bóginn. En einn af spor-
göngumönnum Darwins, William James, benti á að sá sem býr yfir
eðlishvöt sé ekki dæmdur til að haga sér eins og vélmenni. Hann
færði rök að því að við byggjum öll yfir sömu eðlishvötum og dýrin,
og mörgum fleiri að auki; sveigjanleg hugsun okkar stafar af sam-
spili margra eðlishvata sem eru í samkeppni hver við aðra. Reyndar
eigum við erfitt með að líta á mannlega hugsun sem eðlishvöt
einmitt fyrir þá sök að hún er eðlishvöt:
Það þarf … huga spilltan af lærdómi til að ganga svo langt í að gera hið
náttúrlega undarlegt að spyrja um ástæðu einhvers sem manninum er
eðlislægt að gera. Aðeins frumspekingi gæti dottið í hug að spyrja: Af
hverju brosum við í stað þess að yggla okkur þegar við erum ánægð? Af
hverju getum við ekki talað við fjölda af fólki á sama hátt og við tölum
einslega við vin? Af hverju kemur ákveðin stúlka okkur í slíkt uppnám?
Venjulegur maður getur aðeins sagt: „Auðvitað brosum við, auðvitað fáum
við hjartslátt þegar við stöndum frammi fyrir fjölda manns, auðvitað
elskum við stúlkuna, þessa fögru sál í svo fullkomnum líkama, hún er svo
bersýnilega og blygðunarlaust sköpuð til að vera elskuð um alla eilífð!“
Og sennilega finnst öllum dýrum þetta líka um það sem þau hneigjast
til að gera í viðurvist þess sem þau hafa áhuga á … Í huga ljónsins er
ljónynjan sköpuð til að vera elskuð; í huga bjarnarins er það birnan.
Eggsjúkri hænu fyndist líklega óhugsandi að í heiminum væri til lífvera
sem liti ekki á hreiður fullt af eggjum sem eitthvað dásamlegt og
heillandi sem hún fengi aldrei nóg af að liggja á.
Við getum þess vegna verið viss um að sama hversu dularfullar ákveðnar
eðlishvatir dýra eru í okkar augum eru eðslishvatir okkar ekki síður
dularfullar í augum þeirra. Og við getum dregið þá ályktun að því dýri
sem bregst við af eðlishvöt finnist allt það sem knýr það áfram skref fyrir
skref til að fullnægja hvötinni vera gild ástæða sem lýtur eigin rökum og
Milli_mála_4A_tbl_lagf_13.03.2013.indd 355 6/24/13 1:43 PM