Morgunblaðið - 21.05.2012, Blaðsíða 18

18 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 21. MAÍ 2012
Þarabakki 3 ~ 109 Reykjavík ~ sími 566 6161 ~ curves.is
Það eru
alltaf
þjálfarar
þér til
aðstoðar
… Heilsurækt fyrir konur
Sumarkortin
komin í sölu
11.900 kr.
Gilda til 10. ágúst
Æfingin hjá okkur
tekur aðeins 30 mínútur
Hringdu og f
áðu
frían prufutím
a
Stjórnskipunar- og
eftirlitsnefnd Alþingis
hefur lagt til að þjóðar-
atkvæðagreiðsla verði
haldin um nokkur ný
ákvæði stjórnarskrár í
tillögum stjórnlaga-
ráðs. Meðal þeirra er
spurningin: „Vilt þú að
í nýrri stjórnarskrá Ís-
lands verði ákvæði um
að atkvæði kjósenda
alls staðar að af landinu vegi jafnt?“
Vægi atkvæða
Jafnt vægi atkvæða gæfi kjör-
dæmum höfuðborgarsvæðisins 40
þingmenn og landsbyggðarkjördæm-
unum (NV, NA og SU) 23 þingmenn.
Núverandi hlutfall er 33:30 og verður
í næstu kosningum 34:29 samkvæmt
ákvæðum núverandi kosningakerfis.
En spyrja má hvort Alþingi stefni
að jöfnu vægi atkvæða og hlutfallinu
40:23 milli nefndra svæða? Því skv.
39. gr. tillagna stjórnlagaráðs á að
fella niður kjördæmi að hluta eða að
öllu leyti og að taka upp persónukjör.
Þessi ákvæði ganga hvort í sína átt-
ina, eitt jafnar atkvæðisrétt en hin
leiða til ójafns vægis atkvæða í raun.
Höfuðborgarbúum í hag.
Forsendur kjördæma-
skipulags og persónukjörs
eru aðrar en vægis at-
kvæða og þeim málum má
ekki blanda saman og
framkvæma jafnt vægi at-
kvæða með niðurfellingu
kjördæmaskipulags.
Í kosningunum til
stjórnlagaþings kom að-
stöðumunur íbúa svæð-
anna skýrt fram við nýtt
kosningaskipulag og
fulltrúar landsbyggðar-
innar urðu afarfáir. Ef íbúar lands-
byggðarinnar fengju svipað hlutfall
þingmanna í alþingiskosningum (land-
ið eitt kjördæmi og persónukjör) yrði
hlutfall svæðanna 59:4. Ef kjördæma-
listar yrðu boðnir fram og persónu-
kjör haldið (annar valkostur stjórn-
lagaráðs) yrði hlutfallið við jákvæð-
ustu skilyrði fyrir landsbyggðina
46:17.
Félagsvísindaleg sjónarmið
Með stjórnarskrártillögunum er því
ekki lagt til jafnt vægi atkvæða. Raun-
verulegar aðstæður almennings sýna,
mældar með aðferðum félagsvísind-
anna, að aðstöðumunur íbúa þessara
tveggja svæða er gríðarmikill og
miklu meiri en aðstöðumunur
kynjanna, sem samkvæmt sömu til-
lögum á að jafna með lagasetningu.
Menntunarmunur milli hópanna er
mikill (allt að sjö ár eftir skyldunám),
en menntun er lykilbreyta í upplýs-
ingasamfélaginu og aðstöðumunur
gagnvart fjölmiðlum afar mikill. Sam-
kvæmt Sameinuðu þjóðunum er
menntunarmunur og ójöfn aðstaða
gagnvart fjölmiðlum helstu forsendur
við greiningu minnihlutahópa. Hér er
einnig umtalsverður launamunur (tvö-
föld meðallaun á höfuðborgarsvæð-
inu) og eignamunur (200-800% hærra
eignaverð á höfuðborgarsvæðinu).
Áhrif greiningarinnar
Ef þessi greining á stöðu íbúa
landsbyggðarinnar er rétt þá hefur
hún mikil áhrif á framkvæmd þjóðar-
atkvæðagreiðslna og beins lýðræðis.
Þá er ekki með sama hætti hægt að
kjósa um öll mál s.s. réttindi minni-
hlutans og beita meirihlutavaldi til
þess að draga úr þeim, bæði vegna
hættu á harðræði meirihlutans og
þess hversu siðlaust það er.
Minnt skal á að samkvæmt grein-
ingu Sþ reynir meirihluti í frum-
stæðum samfélögum stundum að
veikja lýðræðisleg áhrif minnihluta og
að ná til sín auðlindum hans. Dæmi er
jafnvel að finna í Eistlandi, en staða
rússneskumælandi minnihlutans þar
er skipulega veikt með beinu lýðræði,
netnotkun og netkosningum.
Skyldur ríkisins
Samkvæmt jafnræðisreglu hefur
ríkisvaldið bæði skyldur til þess að
styrkja stöðu minnihlutahópa og að
koma í veg fyrir mismunum. Það get-
ur því komið til kasta ríkisins að verja
íbúa landsbyggðarinnar gagnvart
meirihlutanum á höfuðborgarsvæðinu.
Þótt ójafnt vægi atkvæða í núver-
andi kerfi sé óréttlátt þá rímar það vel
við áhrif menntunarmunar á stjórn-
málaþátttöku á netinu, því vægi at-
kvæða er mest þar sem menntun er
minnst. Ríkið hefur mörg úrræði til
þess að jafna lýðræðislega aðstöðu
landsbyggðarfólks á netinu og á öðr-
um vettvangi, m.a. að auka menntun
þess smám saman með skipulegum að-
gerðum, en misjafnt vægi atkvæða er
sennilega ódýrasta leið samfélagsins
til að ná því markmiði.
Ef íbúar landsbyggðarinnar eru
minnihlutahópur samkvæmt skil-
greiningu má telja líklegt að mögu-
legt verði að kæra umtalsverða veik-
ingu atkvæðisréttar þeirra til
dómstóla og að fylgja málinu eftir hjá
alþjóðlegum mannréttinda-
dómstólum. Yrði það nokkuð söguleg
uppákoma ef íslenska ríkið yrði
ákært fyrir mannréttindabrot við
setningu nýrrar stjórnarskrár.
Lokaorð
Hér er því brýnt fyrir stjórnskip-
unar- og eftirlitsnefnd Alþingis að
gæta varúðar. Að halda þjóðar-
atkvæði um réttindi minnihlutahópa
er ekki mjög lýðræðisleg máls-
meðferð eins og hér hefur verið nefnt.
Enda þótt eðlilegt geti verið að jafna
vægi atkvæða.
Þótt yfirgnæfandi vilji sé fyrir jöfn-
un vægis atkvæða má ekki heldur
nota svör við þeirri spurningu til þess
að réttlæta niðurfellingu eða veikingu
kjördæmaskipulags og taka upp per-
sónukjör, sem myndi leiða til gagn-
stæðrar og ennþá meiri og óréttlátari
mismununar á vægi atkvæða en nú
er. Það væri siðlaus ákvörðun sem
gæti brotið á mannréttindum og
gengi gegn skyldum ríkisins. Slík af-
leidd ákvörðun lítur líka út eins og
misbeiting valds við val á leiðum.
Ekki gengur heldur að jafna fjölda
fulltrúa milli kynja en veikja í sömu
lagasetningunni stöðu annarra minni-
hlutahópa. Alþingi verður að fara
fram með jafnræði og samræmi í til-
lögugerð.
Eftir Hauk
Arnþórsson
Haukur Arnþórsson
»Ríkur vilji til jöfn-
unar vægis atkvæða
réttlætir ekki niðurfell-
ingu eða veikingu kjör-
dæmaskipulags og upp-
töku persónukjörs.
Málsmeðferð Alþingis
í stjórnarskrármálinu – Vægi atkvæða
Höfundur er stjórnsýslufræðingur.
Friðurinn hefur verið
rofinn og sáttin hefur
ekki verið virt. Lögin
eru ekki virt, heldur
hefur ógnin ein ráðið í
samskiptum fjár-
málastofnana og al-
mennings í skulda-
uppgjöri heimilanna.
Falsið og blekkingar
hafa verið uppi hjá
stjórnvöldum sem hafa
tekið sér stöðu gegn al-
menningi og eiga stærstan hluta
skuldanna og eru stærstu hags-
munaaðilar í þessu skuldauppgjöri á
móti almenningi. Hagsmunir stjórn-
valda liggja í Íbúðalánasjóði, með
skuldsettri stöðutöku í eignum fjár-
málafyrirtækja og ekki síst í gegnum
Seðlabanka Íslands og spilaborg
dótturfélaga bankans. Um leið eru
fjármálastofnanir og þrotabú látin
innheimta með vafasömum aðgerð-
um. Sáttin er margrofin og friðurinn
er úti. Blekkingarnar og falsið eru
forsendur ógnana og ólögmætrar
eignaupptöku.
Ef lögin einbeita sér
að sáttinni en ekki hagsmunum
er hægt að finna lausn
Fjármálastofnanir geta ekki haldið
svona áfram. Það verður að finna
sanngjarnar lausnir á skuldavanda
heimilanna. Fólk og fyrirtæki verða
að fá valkosti um það hvernig hægt er
að vinna úr málum og aðstoð út frá
því vali. Annars verður enginn ábyrg-
ur, hvorki fyrr né síðar. Ábyrgðin
verður að koma af frjálsu vali ein-
staklinganna en ekki þvinguðum að-
gerðum fjármálastofnana eða vald-
boði ofan úr Stjórnarráðinu.
Stjórnvöld verða að setja lög
og reglur þar sem tekið er á
málunum með almennum hætti
En stjórnvöld hafa farið fram með
skuldsettri yfirtöku á bankakerfinu,
með Íbúðalánasjóðinn yfirveðsettan
og eru stærsti eigandi allra skulda
heimilanna í gegnum spilaborg dótt-
urfélaga Seðlabankans.
Stjórnvöld geta ekki horft undan
og tekið stöðu gegn almenningi. Al-
menningur í landinu er ekki hreindýr
eða eins og hver önnur
veiðbráð sem erlendum
vogunarsjóðum eru seld
veiðileyfi á.
Það gilda lög um
neytendavernd, um eft-
irlit og eftirlitsskyldu
opinberra stofnana og
þá þar með talið alþing-
ismanna um að takast á
við lögbrot af slíkri
stærðargráðu. Ein-
staklingurinn á rétt til
raunhæfra úrbóta eða
man engin alþjóða-
samninginn um borg-
araleg réttindi frá 1979 eða er þegar
búið að leggja af stjórnarskrána frá
1944? Gildir félagsmálasáttmáli Evr-
ópu eða þarf ekki að virða rétt barna?
Eru öll þessi lög bara skraut, því ógn-
in ein ræður þegar kemur að skulda-
uppgjöri heimilanna?
Á að breyta sýslumönnum
og dómstólum í böðla?
Eða á að beita réttarkerfinu til að
finna sátt í málinu þannig að þjóðin
fái að fara í gegnum þessar umbreyt-
ingar með reisn? Ef dómar ganga
fjármálastofnunum í óhag er það ekki
virt og innheimtan tekur ekki mið af
þeim skilaboðum sem dómstólarnir
sendu. Veruleikafirringin er svo mikil
að því er ekki trúað að dómar geti
fallið fjármálastofnun í óhag.
Reglurnar verða að vera
almennar og skýrar
Það vantar eftirlit með frágangi
skuldamála þannig að almenningur
geti treyst því að það sé verið að
ganga í málin með sanngirni að leið-
arljósi en ekki klíkuskap og sérhags-
muni. Annars er siðurinn úti og frið-
urinn brotinn. Og ógnarstjórnin er
ljóslifandi í huga fólks.
Starfsmenn fjármálastofnana og
aðrir þurfa að muna að ábyrgð þeirra
er mikil. Bregðist fólk sinni ábyrgð-
arskyldu í þessu uppgjöri getur kom-
ið að því að gengið verði að málum
síðar og þau skoðuð. Það eru í gildi
neyðarlög og það eru gjaldeyrishöft
og mögulega má skilgreina ástandið
sem „force majeure“ eða hamfaraað-
stæður sem gildir líka fyrir ein-
staklinginn og aðstæður hans og það
ber að virða. Það er engin afsökun
fyrir óábyrgum aðgerðum eða að-
gerðaleysi að einhver hafi sagt þeim
að haga sér með óábyrgum hætti.
Ábyrgðin er alltaf þess sem fram-
kvæmir ekki síður en þeirra sem
skipa fyrir og stjórna, það mun líka
gilda þótt ekki sé skrifað undir bréf
eða skilaboðin send munnlega.
Það er þannig að hver og einn og
einstakur þingmaður og meirihluti
þeirra er að sönnu ábyrgur fyrir því
að unnið sé í lausnum og sáttin sé sett
í forgrunn í uppgjöri einstaklinganna
við lánastofnanir, en ekki ógnin ein
látin ráða. Það skapar alþingis-
mönnum ekki frípassa að horfa fram
hjá og gera ekki neitt. Það er ekki
víst að landsdómur horfi til hliðar
þegar þetta mál verður tekið upp, því
almenningur mun ekki fyrirgefa
þessa aðför þegar þar að kemur. Allir
sem horfðu á en meðvitað gerðu ekki
neitt eru meðsekir. Það væri öllum
mönnum hollt að íhuga hvort lögleysi
og ógn sé framkoma sem þeir sjálfir
vildu verða fyrir og þá sérstaklega
þeir sem eru í ábyrgðarstöðu í fram-
kvæmd á skuldauppgjöri heimilanna.
Það er ekki til of mikils ætlast að
farið sé eftir lögum og stjórnvöld fari
að átta sig á því til hvers er er ætlast
af þeim. Ef það verður engin sátt
sköpuð, gilda engin lög né siðir og það
verður enginn friður. Stjórnvöld
verða að koma sér undan hagsmuna-
tengslum og beinum afskiptum af
fjármálamarkaði og aðilar á markaði
verða að taka yfir. Það er stjórnvalda
að sjá til þess að það sé farið að lögum
í málinu, en ekki að taka þátt í leikn-
um með beinum eða óbeinum hætti
eins og þau eru að gera. Þannig hafa
stjórnvöld gert sig aðalógnvaldinn í
aðgerðum gegn heimilunum í land-
inu. Það er af stjórnarheimilinu sem
skilaboðin koma, því ógnin kemur
alltaf að ofan.
Eftir Björn Óskar
Vernharðsson »Ríkið hefur tekið sér
stöðu gegn almenn-
ingi í landinu í skulda-
uppgjöri heimilanna.
Lánastofnunum er síðan
beitt til að innheimta
með vafasömum hætti.
Björn Óskar
Vernharðsson
Höfundur er sálfræðingur.
Sáttin er ekki virt og
friðurinn hefur verið rofinn