Helgafell - 01.04.1943, Page 8

146
HELGAFELL
Af úthlutunarskrá nefndarinnar má sjá,
að 10 skáldum og rithöfundum, sem allir
höfðu notið höfundalauna samkvæmt 18.
grein fjárlaga fyrir tilkomu menntamála-
ráðs, nema þeir Jóhannes úr Kötlum, Gunn-
ar Gunnarsson og Tómas Guðmundsson,
var skipað í tvo launaflokka með 3600 og
3000 króna Iaunum, og völdust í þessa tvo
hópa þeir höfundar, sem nefndin taldi, að
fyrstir ætti að koma til greina, þegar al-
þingi leiðrétti undanfarin mistöksin,áþann
hátt að tryggja mikilhæfum listamönnum
Iaun samkvæmt 18. grein að nýju. Marka-
línan að neðan var dregin hér af þeirri
nærgætni við alþingi, að í þessa tvo flokka
voru ekki valdir aðrir en þeir, sem brtt.
höfðu komið fram um á síðasta þingi, að
settir yrðu á 18. grein, frá einstökum þing-
mönnum úr öllum stjórnmálaflokkum í
sameiningu. Hér fór nefndin þó auðvitað
fyrst og fremst eftir verðleikum höfundanna
að sínum dómi, en einnig var nokkur hliðsjón
höfð af ytri aðstæðum og Iíkum fyrir fram-
haldsstarfi. Tilgangur nefndarinnar var sá,
eins og hún taldi nöfn og upphæðir sýna
svo ljóslega, að ekki væri þörf frekari
greinargerðar, að þessir flokkar yrðu
taldir I. og II. launaflokkur, og
skyldi valið í þá vera alþingi til leiðbein-
ingar um höfunda á 18. gr. síðar. Hins vegar
takmörkuðust upphæðirnar sjálfar auðvit-
að af þeim skorðum, sem heildarfjárveit-
ingin setti í þetta sinn.
Frá þessari meginreglu um úthlutun til
þeirra höfunda, sem fremst eða framarlega
stóðu að dómi nefndarinnar, var gerð sú
undantekning, að Halldór Kiljan Lax-
ness var látinn halda óskertum þeim 5000
króna launum, er hann hafði verið sviptur
síðustu þrjú árin, eftir að hafa notið þeirra
samkvæmt ákvörðun alþingis um langt
skeið. Eins og kunnugt er, hafði H. K. L.
farið á mis við öll höfundarlaun úr rík-
issjóði árin 1940, 1941 og 1942, að vísu
fyrir þau sjálfskaparvíti að hafna lítilfjör-
legum Iausastyrkjum, sem menntamálaráð
úthlutaði honum í augljósu óvirðingarskyni
tvö fyrstu árin. Um þessa framkomu hinn-
ar opinberu menntamálaforustu gagnvart
einum allra mikilhæfasta rithöfundi þjóð-
arinnar, hafði „Iistamannadeilan“, sem nú
var unninn í nokkur bráðabirgðasigur, ver-
ið háð að miklu leyti. Frumkvöðull lienn-
ar, fyrrverandi formaður menntamála-
ráðs, hafði marglýst yfir því um H. K. L.,
öllum öðrum fremur, að hann væri ein-
göngu látinn gjalda skoðana sinna með
sviptingu höfundarlauna og áþekkum ráð-
stöfunum gagnvart honum af hálfu ríkis-
valdsins.
Úthlutunarnefnd Rithöfundafélagsins brá
ekki út af reglu sinni til þess að sæma
Halldór Kiljan Laxness neinni ágætiseink-
unn, sem Gunnar Gunnarsson ætti síður
skilið að hennar dómi. Ákvörðun nefndar-
innar um höfundarlaun H. K. L. í þetta
sinn bar og ber að skilja sem eindregin og
eftirminnileg mótmæli hennar fyrir hönd
Rithöfundafélags íslands gegn alkunnasta
og illræmdasta dæminu hér á landi um
misbeitingu fjárveitingarvaldsins gagnvart
skoðanafrelsi rithöfunda og listamanna.
Þessi tilgangur nefndarinnar mundi
naumast hafa verið rengdur að ráði, þótt
efalaust hefði hann sætt gagnrýni, ef ekki
hefði fljótlega orðið heyrinkunn ein áhrifa-
mikil undantekning um tilætlaðan skilning
á honum innan Rithöfundafélagsins sjáifs,
vafalítið vegna þess að nefndin hafði ekki
gætt þeirrar varúðar í tæka tíð, að gera
Gunnari Gunnarssyni ljósa grein fyrir
sjónarmiðum sínum. Þó að nefndin þykist
ekki þurfa að afsaka sig að öðru leyti
vegna þeirrar úthlutunar og hafi verið lát-
in ámælislaus af félagi sínu fyrir hana,
leyfi ég mér að fullvissa Gunnar Gunnars-
son um það, að Rithöfundafélagið allt, að
nefndinni meðtalinni, harmar brottför hans,
af djúpri einlægni, en æðrulaust, eins og
miklum missi hæfir, og væntir þess, að
þrátt fyrir allt megi honum vera sú vissa
hugþekkari en hin nýju og óvæntu vinahót
þeirra, sem „hinum andanum“ þjóna.
Um úthlutun hinna lægri upphæða skal
ekki fjölyrt. Nefndin gerði sér far um það,
venju fremur, að greiða götu hinna efni-
legustu yngstu rithöfunda og lét sér sæma
að fara liér sem annars staðar eftir eigin
sannfæringu um mat á hæfileikum og að-
stæðum. Þó voru þessar úrbætur bæði
færri og fátæklegri en skyldi, og nokkrir
höfundar, eldri og yngri, sem nefndin hefði
talið sér vegsauka að veita aukin eða allra
fyrstu skáldalaun, urðu að fara slíks á
mis að þessu sinni.
Ég vil ekki skiljast við þetta mál án þess
að víkja lítið eitt að þeim aðdróttunum, að
nefndin hafi beitt hlutdrægni af stjórn-