Morgunblaðið - 09.12.2013, Page 17

17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 9. DESEMBER 2013
Bráðum koma blessuð jólin Það er næsta víst að á þessum tíma búa sig margir undir jólin og af því tilefni hófst jólamarkaður á Ingólfstorgi í Reykjavík um helgina.
Kristinn
Nýlega barst mér bréf frá emb-
ætti Sérstaks saksóknara vegna
umbjóðanda míns þar sem tilkynnt
var að hann hefði ekki lengur
réttarstöðu grunaðs manns í til-
teknu máli. Áður höfðu borist svip-
uð bréf, en alls hafði umbjóðandi
minn haft réttarstöðu sakbornings í
fimm málum. Við þetta þurfti hann
að búa í tæplega fimm ár. Auk þess
þurfti umbjóðandi minn að sæta því
að vera handtekinn vegna eins máls-
ins og voru því rækilega gerð skil í
fjölmiðlum. Þá var sími hans hler-
aður, en eftir Vodafone-málið átta
margir sig á þeirri ónotatilfinningu
sem fylgir vitneskju um að friðhelgi
einkalífs hafi verið rofin. Í kjölfar
þess að maðurinn fékk réttarstöðu
grunaðs manns var honum sagt upp
störfum og tilraunir hans til að
sækja um sambærileg störf hafa
ekki borið árangur. Hann stendur
uppi margrannsakaður, saklaus, en
ekki í föstu starfi. Enginn hefur axl-
að ábyrgð eða beðist afsökunar.
Dæmi um ólöglega
beitingu valds
Fljótlega eftir hrun kom í ljós að
Fjármálaeftirlitið lagði ofurkapp á
að senda sem flest mál til Sérstaks
saksóknara. Mörg þessara mála
voru lítt rannsökuð og byggðust á
misskilningi um efnis-
atriði. Afleiðingin var
sú að tæplega 300
manns sátu uppi með
réttarstöðu sakborn-
ings vegna mála-
tilbúnaðar sem ein-
kenndist af fljótfærni,
vanþekkingu og röng-
um ályktunum eins
og alltaf er hætta á
þegar reglum réttar-
ríkisins er ekki fylgt.
Meira en fimm árum
eftir bankahrun hefur
verið ákært í innan
við tíu málum sem snúa að starfsemi
viðskiptabankanna þriggja. Fjöldi
mála hefur verið felldur niður.
Á síðustu þremur árum hafa fallið
dómar vegna misbeitingar FME á
valdi. Má þar nefna ólögmæta gjald-
töku FME, stjórnvaldssekt sem
byggðist ekki á lögmætum grund-
velli, felld var úr gildi ákvörðun um
að svipta mann starfi sem fram-
kvæmdastjóri lífeyrissjóðs, og nú
nýlega var FME dæmt til greiðslu
skaðabóta vegna ólögmætra at-
hafna. Þá hefur umboðsmaður Al-
þingis gert fjölda athugasemda við
ákvarðanir FME t.d. vegna ólög-
mætrar gjaldtöku, ólögmætrar um-
fjöllunar á vefsíðu, brots á and-
mælarétti, beitingu tilmæla án
lagastoðar og ólöglegs lista yfir
„óæskilega“ starfsmenn
fjármálafyrirtækja.
Persónuvernd hefur síð-
an gert athugasemdir
við brot á meðalhófs-
reglu við söfnun upplýs-
inga.
Skýrsla Rannsókn-
arnefndar
Alþingis
Að miklu leyti liggur
rót óvandaðra vinnu-
bragða í skýrslu Rann-
sóknarnefndar Alþingis.
Þeir einstaklingar sem í
henni sátu þurftu ekki að uppfylla
lágmarkskröfur réttarfars eða
stjórnsýsluréttar um málsmeðferð
við vinnu sína. Má raunar efast um
að vinnubrögð við rannsókn-
arskýrsluna og eftirfarandi rann-
sóknir uppfylli kröfur 6. gr. Mann-
réttindasáttmála Evrópu um
réttláta málsmeðferð. Þannig eru
settar fram fullyrðingar í skýrslunni
um afbrot fjölda einstaklinga, m.a.
þessa skjólstæðings míns sem áður
var getið. Í framhaldinu hafa borg-
arar fengið réttarstöðu grunaðra
manna við rannsóknir yfirvalda. Við
yfirheyrslur hafa þessir einstakl-
ingar þurft að sanna sakleysi sitt og
eyða tíma og peningum í að reka til
baka rangfærslur í rannsóknar-
skýrslunni. Við frekari rannsókn
embættis Sérstaks saksóknara hafa
ýmis mál verið felld niður. Þá er
ljóst að rannsóknarnefndin túlkaði
ýmis meginatriði í bankalöggjöf
með röngum hætti, s.s. reglur um
stórar áhættuskuldbindingar eins
og Hæstiréttur hefur staðfest.
Sérstakur kvartar undan
tilhæfulausum kærum
Nú er svo komið að Sérstakur
saksóknari er sjálfur farinn að
kvarta opinberlega yfir tilhæfu-
lausum kærum. Hann sagði í viðtali
við Fréttablaðið nýlega „að ein-
hverjir telji hanga í loftinu að það sé
veiðileyfi á fjármálastofnanir í þessu
umhverfi“. Það að setja tímabundið
á fót embætti Sérstaks saksóknara
á stóran þátt í því að setja málin frá
upphafi í þá stöðu sem sérstakur
saksóknari lýsir. Stofnun embættis-
ins var m.a. rökstudd með því að
hún ætti að sefa reiði almennings og
byggðist á þeim forsendum að um
verulega umfangsmikla refsiverða
háttsemi væri að ræða hjá þeim ein-
staklingum sem tengst höfðu starf-
semi fjármálafyrirtækja. Þessi
ályktun var dregin áður en nokkur
rannsókn hafði farið fram. Krafa um
„árangur“ hefur verið fyrirferðar-
mikil í umræðunni sem skapar auk-
inn og óeðlilegan þrýsting á stjórn-
endur embættisins. Það að
embættið starfi tímabundið dregur
verulega úr starfsöryggi starfs-
manna sem um leið eykur hættu á
því að starfsemi embættisins snúist
um að réttlæta tilvist þess og þókn-
ast þeim sem fara með fjárveiting-
arvaldið á hverjum tíma.
Vald og ábyrgð
Að bera menn sökum um refsi-
verðan verknað er ábyrgðarhluti.
Líf manna sem fyrir því verða er oft
skaðað til margra ára og það sama á
við um fjölskyldumeðlimi. Ljóst er
að fjöldi fólks á besta aldri hefur
ekki getað starfað með eðlilegum
hætti vegna tilhæfulausra ásakana.
Það að fjöldi fólks hefur verið bor-
inn röngum sökum og sumt oftar en
einu sinni vekur þá spurningu hvort
valdi hafi verið misbeitt og full
ástæða er til þess að rannsókn fari
fram á því, enda fylgir valdi ábyrgð.
Mannréttindi eru dýrmæt og þau
eru ekki bara brotin í útlöndum.
Hver ber ábyrgð á misbeitingu valds?
Eftir Helga Sigurðsson » Ljóst er að fjöldi
fólks á besta aldri
hefur ekki getað starfað
með eðlilegum hætti
vegna tilhæfulausra
ásakana.
Helgi
Sigurðsson
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
Ástæða þess að
Orkuveitu Reykjavíkur
hefur ekki verið sundr-
að í nokkur aðgreind
fyrirtæki samkvæmt
tilskipun Evrópusam-
bandsins, er sú að það
hefur þótt veikja fyr-
irtækið. Í greinargerð
með frumvarpi sem nú
liggur fyrir Alþingi
sem opnar fyrir að-
greiningu OR í fyrirtæki sem „stunda
vinnslu, framleiðslu og sölu raforku
og heits vatns og gufu
og rekstur grunnkerfa,
svo sem dreifiveitu raf-
magns, hitaveitu, vatns-
veitu, fráveitu og gagna-
veitu, auk annarrar
starfsemi sem hefur
sambærilega stöðu“,
segir að þessu hafi ítrek-
að verið frestað „með
vísan til aðstæðna á fjár-
málamörkuðum og við-
kvæmrar stöðu orkufyr-
irtækjanna varðandi
fjármögnun“.
Með öðrum orðum: uppstokkunin
hefur þótt veikja fyrirtækið og þess
vegna verið frestað!
Í samræmi við þetta er ekki und-
arlegt að við skulum hafa verið upp-
lýst um það á Alþingi að önnur orku-
fyrirtæki í landinu sem hafi verið
knúin undir regluverk ESB krefjist
þess að OR búi við sama óhagræðið!
En getur þetta verið gott leið-
arljós, jafnræði sem byggist á óhag-
ræði fyrir alla? Væri ekki betra að
hafa hagsmuni okkar neytendanna að
leiðarljósi? Ber ekki ríki og Reykja-
víkurborg að passa upp á okkur sem
borgum brúsann og njótum þjónust-
unnar?
Árið 2003 var raforkutilskipun
Evrópusambandsins sett í íslensk
lög. Allur raforkugeirinn mótmælti
og sagði þetta leiða til verðhækkunar
og óhagræðis. Það gekk eftir.
Framkvæmd laganna var hins veg-
ar frestað gagnvart OR og hefur ver-
ið gert svo í fjórgang. Án vandræða.
En nú um áramótin skal láta til skar-
ar skríða.
Þetta er hið mesta óráð. Enn ætti
að fresta framkvæmdinni og nota
tímann til að taka allt regluverkið til
endurmats og freista þess að fá við-
urkennda undanþágu frá tilskipun
ESB en til þess eru allar forsendur.
Dæmi er um að tilskipanir hafi ver-
ið teknar til endurmats hvað varðar
framkvæmd á tilteknum svæðum og
nefni ég þar póst-tilskipunina.
Sannast sagna hafði ég lítt treyst á
stjórnarflokkana í þessu efni, fremur
Reykjavíkurborg, sem ítrekað hefur
staðið fyrir frestun þar til nú að hún
er komin niður á hnén. Hvers vegna,
hví passar hún ekki upp á þá sem
borga brúsann?
Eftir Ögmund
Jónasson
Ögmundur Jónasson
»En getur þetta verið
gott leiðarljós, jafn-
ræði sem byggist á
óhagræði fyrir alla?
Höfundur er alþingismaður.
Hví passar borgin ekki þá sem borga brúsann?