Morgunblaðið - 16.01.2014, Blaðsíða 24

BAKSVIÐ
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Bleikja á undir högg að sækjahér á landi og virðist verasama hvort rætt er umbleikju í sjó, ám eða stað-
bundna bleikju í vötnum. Hækkuðu
hitastigi síðustu ár er einkum kennt
um, samfara öðrum breytingum á líf-
ríkinu. Verði framhald á hlýnuninni
gæti enn hallað undan fæti hjá bleikj-
unni.
Guðni Guðbergsson, fiskifræðing-
ur og sviðsstjóri á Veiðimálastofnun,
segir að þessar breytingar á stofn-
stærð bleikju komi ekki alls kostar á
óvart því bleikjan við suðurströnd
landsins sé á suðlægum mörkum út-
breiðslusvæðis hennar sem sé allt í
kringum norðurpólinn.
Horft hafi verið til bleikju sem
ákveðins mælikvarða á áhrif hlýnunar
á lífríkið. Bleikjan gæti því orðið um-
ræðuefni á næstu misserum með
auknum áherslum á norðurskautið og
umræðum um áhrif hlýnunar á líf-
fræðilegan fjölbreytileika.
„Staðreyndin er sú, samkvæmt
þeim upplýsingum sem við höfum, að
bleikju er almennt að fækka, sér-
staklega sunnan- og vestanlands, bæði
sjóbleikju og staðbundinni bleikju í
vötnum þar sem upplýsingar eru til,“
segir Guðni. „Hlýnun loftslags er önn-
ur staðreynd og hitinn hefur áhrif á
ýmsa þætti í lífríkinu. Hvernig þetta
beinlínis verkar á bleikjuna er sú gáta
sem við erum að reyna að finna svör
við og þau geta verið margs konar.“
Hann segir miður að síðustu ár hafi
dregið úr getu til rannsókna með sam-
drætti og niðurskurði.
Líður verr við breytt skilyrði
Guðni segir að bleikju hafi fækk-
að í vötnum hérlendis og urriða ekki
fjölgað ýkja mikið á móti. Sjóbleikju
hafi fækkað, en sjóbirtingi hins vegar
fjölgað, sérstaklega í sjóbleikjuám á
norðanverðu landinu og á Austurlandi,
þó svo að stofnarnir séu ekki sér-
staklega stórir. Á Norðausturlandi sé
nánast enginn sjóbirtingur, aðeins lax
og svo bleikja. Við suðurströndina sé
sjóbleikja til staðar, þó að ekki sé mik-
ið af henni, en þar hafi sjóbirtingi
fækkað síðustu ár.
„Þá veltir maður fyrir sér hvernig
það gerist. Jú bleikjunni líður verr við
breytt skilyrði, en sjóbirtingi eða urr-
iða betur, sem hefur þá betur í sam-
keppninni og tekur búsvæði yfir þegar
bleikjunni fækkar. Bleikjan drepst
ekki beinlínis úr hita, en henni líður
ekki nógu vel og þá geta sjúkdómar
eða sníkjudýr farið að herja á hana og
geta orðið henni að aldurtila,“ segir
Guðni.
Hann vitnar til rannsókna á veg-
um Árna Kristmundssonar líffræð-
ings við Tilraunastöð Háskóla Íslands
á Keldum, sem hefur síðustu sex ár
kannað útbreiðslu og áhrif sníkjudýra
og PKD-sýkingar í laxfiskum. Fiskar
geta borið einkennalaust smit en með
hækkuðum vatnshita geti sýkin gert
vart við sig. Guðni segir að sýnt hafi
verið fram á að sníkjudýrunum vegni
betur með hækkuðu hitastigi, en t.d.
bleikjunni verr og þol hennar minnki
þá að sama skapi.
Ekki með fjarvistarsönnun
Guðni segir spurður um fæðu í
sjónum að tilgáta sé um að minna
framboð af sandsíli hafi haft áhrif á
sjóbirting fyrir suðurströndinni.
Bleikja éti frekar marflær, minni
krabbadýr og ýmsar agnir nálægt
landi. Guðni bendir á aukna út-
breiðslu flundru í árósum og segir vit-
að að hún éti bleikjuseiði.
Hann telur ekki líklegt að um
beint afrán sé að ræða frá makríl á
bleikju og urriða, en hins vegar geti
hann að einhverju leyti nærst á svip-
aðri fæðu og sjóbirtingur og bleikja.
Hafa verði í huga að stofnar þeirra
tegunda teljist í nokkrum tugum þús-
unda fiska meðan makríll sé hér við
land í hundruðum þúsunda tonna og
éti gífurlega á fæðugöngum sumars-
ins. „Ég held að makríllinn hafi alls
ekki fjarvistarsönnun,“ segir Guðni
þegar spurt er um áhrifavalda.
Bleikjan á alls staðar
undir högg að sækja
Morgunblaðið/Golli
Falleg bleikja Þessi tók flugu í Fljótaá, en víða hefur bleikju fækkað.
24
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 16. JANÚAR 2014
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
ÍBretlandi hef-ur á síðustumisserum
verið umræða um
kosningaloforð
Íhaldsflokksins
um að nái hann
völdum eftir kosningarnar
2015 verði efnt til þjóðar-
atkvæðagreiðslu um það hvort
Bretar vilji tilheyra Evrópu-
sambandinu áfram eða ekki.
Umræðan náði nýlega inn í sali
bresku lávarðadeildarinnar og
þar var eins og við manninn
mælt, hver lávarðurinn á fætur
öðrum úr röðum breska Verka-
mannaflokksins reis á fætur og
lýsti því yfir að breskum al-
menningi væri hreinlega ekki
treystandi til þess að greiða
atkvæði um svo stórt og flókið
mál.
Meðal annars var vitnað til
orða Clements Attlees, eins
helsta forvígismanns flokksins
á síðustu öld, en hann kallaði
þjóðaratkvæðagreiðslur „tæki
einvalda og lýðskrumara“, á
þeim forsendum að niðurstaða
atkvæðagreiðslunnar gæti
hugsanlega verið röng. Spurn-
ingin, sem er einföld já- eða
nei-spurning, var sögð of flók-
in fyrir sauðsvartan almúgann.
Og þetta heyrðist frá fulltrú-
um þess flokks sem þykist vera
þess best umkominn í Bret-
landi að tala fyrir þann sama
almúga.
Ef þessi söngur hljómar
kunnuglega, þá er það vegna
þess að skoðanabræður þeirra
hérlendis tóku í mjög svipaða
strengi á síðasta kjörtímabili,
þar sem því var hafnað þrisvar
sinnum á Alþingi Íslendinga að
leyfa þjóðinni að kjósa um
helstu deilumál samtímans,
meðal annars vegna þess
hversu flókin þau væru og tor-
skilin fyrir alþýð-
una. Í tvígang
þurfti inngrip for-
setans til þess að
knýja fram þá nið-
urstöðu, og þá bar
svo við í fyrra
skiptið að þeir, sem í stjórn-
arandstöðu höfðu sagt þjóð-
aratkvæði vera allra meina
bót, hvöttu stuðningsmenn
sína, sem að vísu fór sífækk-
andi, til þess að sitja heima.
Og núna er aftur stigið fram
með sama sönginn og áður, en
undir öðrum formerkjum.
Hamrað er á grófum mislestri
á stjórnarsáttmála ríkisstjórn-
arinnar og hann túlkaður sem
loforð um þjóðaratkvæði um að
halda „samningaviðræðunum“
við ESB áfram. Á sama tíma
segir formaður hins íslenska
flokks alþýðunnar að ástæðan
til þess að ekki mátti leyfa al-
þýðunni að ráða því hvort sótt
yrði um ESB í upphafi sé sú að
þá hefði samningsstaða lands-
ins versnað! Fyrir utan þá
staðreynd að um ekkert annað
er að semja við Evrópusam-
bandið en það hversu fljótt og
vel Ísland tekur upp Lissabon-
sáttmálann þá hefði umboð
svokallaðrar samningsnefndar
Íslands verið ólíkt sterkara ef
þjóðin öll en ekki bara kúgaður
þingheimur hefði staðið á bak
við hana. Hún hefði þá haft
umboð til að vinna að aðlögun
Íslands að sambandinu.
Hin raunverulega ástæða
þess að ekki mátti leyfa þjóð-
inni að ráða því hvort sótt yrði
um aðild eða ekki liggur hins
vegar í augum uppi. Það mátti
ekki hætta á það að sá rúmi
meirihluti þjóðarinnar sem sí-
fellt hefur lýst sig andvígan
inngöngu í sambandið myndi
fá að ráða.
Sjálfskipaðir
talsmenn þjóð-
arinnar streitast
gegn vilja hennar}
Alltaf sami söngurinn
Þátttaka tveggjaríkja í loft-
rýmisvörnum Ís-
lands eða í viðbún-
aði í tengslum við
þær er enn ein táknmynd
nýrra tíma. Í fyrsta sinn mun
þjóð, Tékkar, sem var um all-
langa hríð handan járntjalds-
ins taka þátt í þeim vörnum í
samræmi við samning Íslands
og Nató. Og þegar Norðmenn
munu hafa slíku hlutverki að
gegna ætlar Finnland að eiga
tiltekið samstarf við þá og hafa
viðveru hér. Finnland fór forð-
um tíð fram af nokkurri tillits-
semi við Sovétríkin á árum
kalda stríðsins.
Í þá tíð fór það ekki leynt að
herlið Bandaríkjanna var á Ís-
landi vegna meintrar ógnar af
útþenslustefnu höfuðríkis
kommúnismans.
Nú verður ekki
sagt að tímabundin
viðvera herja ein-
stakra Natóríkja
til að uppfylla samninga við Ís-
land um loftrýmisvernd beinist
að Rússlandi 21. aldarinnar.
Slík gæsla beinist raunar ekki
að neinum sérstökum, heldur
að hinni almennu vá sem sér-
hver þjóð býr við, ekki síst í
herlausu landi.
Kalda stríðinu er löngu lok-
ið, en hvergi örlar á því við-
horfi að þar með geti einstök
ríki verið án varna. Vissulega
hafa þau mörg dregið nokkuð
úr sínum viðbúnaði og nýtt eft-
irsótta fjármuni í annað. En
áfram er vörn lands talin vera
frumskylda, sem hvílir á for-
ystumönnum þess að tryggja.
Varnir Íslands mega
ekki minni vera}Nýir tímar en sömu skyldur Eitt það dularfyllsta við núverandiborgarstjórn er andúð hennar áeinkabílnum, samfara þrá-hyggjukenndum áhuga á því aðsmala borgarbúum í óvistlegan
strætisvagn sem kemur stundum og stundum
ekki – eða setja þá upp á reiðhjól þar sem þeim
er ætlað að komast ferða sinna í ofsafenginni
baráttu við öflugan mótvind. Hvaðan er hún
sprottin þessi draumkennda hugmynd um nyt-
semi reiðhjólsins í íslensku umhverfi þar sem
veður er sviptingasamt?
Vissulega getur verið notalegt að hjóla á
góðum degi en það er engan veginn hag-
kvæmur ferðamáti allan ársins hring. Þeir sem
halda annað hljóta að búa í einhverju öðru um-
hverfi en við hin. Almenningssamgöngur eru
heldur ekki að öllu leyti vænlegur kostur því
borgaryfirvöld hafa lítið sem ekkert gert til að greiða fyr-
ir þeim ferðamáta. Það er reyndar stórskrýtið að um leið
og borgaryfirvöld vilja að fólk fylli strætisvagna gera þau
um leið ekkert til að auðvelda fólki að nota almennings-
samgöngur. Það líður of langur tími á milli ferða stræt-
isvagna og dágóða stund tekur að komast á milli áfanga-
staða. Stundum er það nánast ómögulegt. Það kemst til
dæmis ekki nokkur maður milli bæjarhluta í Reykjavík
með strætó fyrir hádegi á sunnudegi því strætisvagnar
fara ekki af stað fyrr en klukkan tólf á hádegi. Það þarf
því mikla útsjónarsemi og dágóðan slatta af þolinmæði til
að vera fastur viðskiptavinur Strætó. Þegar ástandið er á
þann veg er ekki furðulegt að fólk kjósi að fara
á næstu bílasölu og fjárfesta í bíl.
Framtíðarsýn núverandi borgarstjórnar,
og þá sérstaklega Samfylkingar, virðist vera
sú að upp rísi ný kynslóð sem hafnar einka-
bílnum og hjólar allra sinna ferða eða bíður á
biðstöðvum eftir næsta strætisvagni. Þess
vegna er búin til stefna sem byggist á því að
hafa sem fæst bílastæði við nýbyggingar. Í
augum þessara stjórnmálamanna, sem hafa
tekið bílpróf og eiga bíl, virðist einkabíllinn
vera tákn um óþarfa bruðl og mengun. Er
þetta ekki einmitt dæmi um hræsnisfullt við-
horf stjórnmálamanna sem hafa ánetjast for-
sjárhyggju?
Nú vill svo óheppilega til fyrir Samfylk-
inguna að flestir einstaklingar eru þannig
gerðir að þeir kjósa að stofna fjölskyldu. Fjöl-
skylda hefur ekki tíma til að bíða í biðskýlum borgarinnar
og fer því yfirleitt ferða sinna í einkabíl.
Það væri ráð hjá forsjárhyggjufólkinu í borgarstjórn
(sem því miður hyggst bjóða sig fram aftur) að hætta að
segja fólki hvernig það á að lifa lífinu. Ekkert er mikil-
vægara fyrir einstaklinginn en frelsi til að velja, meðan
hann velur ekki að skaða aðra. Flestir kjósa bílinn fram
yfir almenningssamgöngur og það er skiljanlegt val og
reyndar mjög skynsamlegt. Við sem ferðumst með strætó
myndum svo gjarnan vilja þægilegri þjónustu, en margra
ára reynsla segir okkur að við eigum ekkert sérstaklega
að búast við henni. kolbrun@mbl.is
Kolbrún
Bergþórsdóttir
Pistill
Baráttan gegn einkabílnum
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
Í Hvítá í
Borgarfirði
var dregið
úr sókn í
bleikju fyrir
tveimur ár-
um vegna
þess hve
stofninn
þar var orð-
inn lítill.
Guðni segir að stærð fisk-
stofna gangi í bylgjum og
þegar þeir séu orðnir mjög
litlir þoli þeir ekki álag vegna
veiði. Þessi mörk nálgist á
fleiri stöðum.
„Veiðiréttarhafar þurfa að
hafa í huga hversu mikið
veiðiþolið er. Þeir sem selja
veiðileyfi vita að ef stofnar
eru litlir seljast ekki veiði-
leyfi. Það vill enginn veiða
síðustu bleikjuna,“ segir
Guðni.
Hann bætir því við að t.d. á
Norðurlandi vestra hafi
bleikju fækkað, en sjóbirt-
ingur komið í staðinn. Ef sil-
ungsveiði sé notað sem sam-
heiti yfir veiði á bleikju og
urriða þá hafi heildarveiðin
staðið nokkurn veginn í stað.
Dregið úr
veiði í Hvítá
META ÞARF VEIÐIÞOLIÐ
Guðni
Guðbergsson