Morgunblaðið - Sunnudagur - 30.03.2014, Blaðsíða 46

46 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30.3. 2014
G
eorge Orwell birti mönnum nýja
mynd af alræðisríkinu og opn-
aði augu margra pólitískra
blindingja. Bók hans 1984 og
áður Dýrabær höfðu annað og
meira bit en margt sem áður
hafði verið skrifað. Orwell benti á að alræðisríkið væri
stjórnmálalegt takmark í sjálfu sér en ekki tæki í
þágu stórbrotinna hugsjóna eins og látið var í veðri
vaka og alltof margir féllu fyrir. Alræðisríkið gengi sí-
fellt lengra og vildi loks ekki aðeins ákvarða gerðir
manna, heldur jafnframt og ekki síður hugsanir
þeirra og hugmyndir.
Þöggun er upplýst umræða
Öfugmælin, hinar óskeikulu yfirlýsingar alræðisins,
voru táknmyndir þessa: „Stríð er friður. Frelsi er
ánauð. Fáfræði er máttur.“
Þar sem alræði öfugmælanna ríkti, eins og í
Dýrabæ, gat það ekki gert inntaki jafnaðarhugsjón-
arinnar skaða, þótt sum dýr væru miklu jafnari en
önnur. Þvert á móti. Það undirstrikaði beinlínis jöfn-
uðinn. Kommúnisminn kvaddi, að hluta til, með falli
múrsins og kalda stríðið fór í humátt á eftir honum.
Breytingin sem varð, þegar múrinn brotnaði óvænt,
var svo stórbrotin að heimurinn kaus að gleyma því
um stund að Kína, fjölmennasta ríki veraldar, lýtur
enn kenningum kommúnismans, að minnsta kosti í
orði kveðnu. Og norðan þess mikla ríkis er eins konar
Árbæjarsafn alheimskommúnismans enn geymt og
þar má skoða óhugnaðinn í upprunalegri mynd. Þar
gengur starf safnstjórans raunar í arf og myndi sú til-
högun vísast hafa verið notuð í bókum Orwells til að
undirstrika hvílíkum hæðum alræði öreiganna eitt
gæti náð.
Á síðustu árum hafa verið nokkrir tilburðir til að
sækja yfirskriftir og orðanotkun eins og óviljandi til
Dýrabæjar. Velhljómandi og áróðurskenndar nafn-
giftir hafa aukist í stjórnkerfinu á litla Íslandi og sum-
ar þeirra eru jafnvel ekki alveg lausar við að vera
væmnar. Þess háttar þróun er vísast bæði saklaus og
skaðlítil í þróuðu lýðræðisríki eins og okkar og að því
leyti annað en þau ósköp sem Orwell gaf líf. En skyld-
leikinn leynir sér ekki, þótt fjarlægur sé.
R-listinn sálugi í Reykjavík fór í heilmikinn hring-
dans með nafngiftir í stjórnkerfi borgarinnar og var
sú gluggaskreyting fjarri því að vera hjálpleg fyrir
íbúa borgarinnar, sem þurfa að sækja þjónustu og
eiga margvísleg samskipti við yfirvöldin. Einkamark-
aðurinn hefur ekki heldur sloppið alveg við þessa þró-
un. Stjórnmálaflokkar og frasasmíð þeirra enn síður.
Þeir fara í vegferðir. Stunda umræðustjórnmál, segj-
ast eiga upplýsta umræðu og forðast foringjaræði,
reyna að komast að borðunum í leit að framtíðarsýn
og þar fram eftir götunum. Og eftir þessum höfðum
dansa margir limir. Smádæmin eru sum komin ná-
lægt gráum svæðum væmninnar eins og þegar starfs-
mannastjórar breytast í mannauðsstjóra. Velgjan fer
upp í kok hjá mörgum fyrst þegar svona heyrist, en
svo láta menn sig hafa það. Þess háttar orðakukl
breytir þó ekki neinu, því að starfsmennirnir sem í
hópskilgreiningu heita ekki lengur starfsmenn heldur
mannauður eru eftir sem áður starfsmenn. Það renn-
ur heldur betur upp fyrir mörgum þegar kreppir að
og starfsmanni eða starfsmönnum er sagt upp, en
ekki einhverju hlutfalli af mannauðnum í fyrirtækinu.
Orð og gerðir
Sjálfsagt er réttlætingin fyrir nafnbreytingum af
þessu tagi sú, að einhverjir telja líklegt að þegar upp-
hafin og gildishlaðin nöfn, en að vísu merkingarlaus,
koma í staðinn fyrir einföld og töm heiti, þá aukist
virðing og tillit að sama skapi. Umgengni verði önnur
og betri við þá sem í hlut eiga, ef litið sé á þá sem hluta
af mannauði en ekki sem starfsmenn. Þó hafa allir yf-
irmenn, sem eitthvað geta, lengi áttað sig á að fátt
gagnast stofnun eða fyrirtæki betur en öflugur,
ánægður og samviskusamur starfsmaður. En þannig
hittist á, að einmitt á sama tíma og breytt er um
merkimiða af þessu tagi, þá er vélræn framganga
gegn „mannauðnum“ að aukast, eins og nýleg dæmi
sýna. Þegar tilekin ríkisstofnun (reyndar sú eina sem
að lögum starfar í þjóðarþágu – enn einn ómerkilegur
merkimiðinn) taldi sig neyðast til að segja upp starfs-
mönnum var engu líkara en þeir sömu hefðu brotið af
sér. Ef marka má frásagnir var tölvunetföngum lokað
samstundis, og horft yfir axlir manna þegar persónu-
legir munir voru settir í poka. Langreyndir starfs-
menn, sem höfðu fyrir fáeinum árum breyst í mann-
auð, höfðu lítið upp úr því á lokametrunum.
Íslenskir gleðigjafar
Það eru furðu mörg dæmi í íslensku þjóðlífi sem lík-
legt er að George Orwell hefði haft gaman af. Áfeng-
islög eru í gildi í landinu og þau voru sett til að tryggja
einokun ríkisins á víni og að ofurskattar á þessa vöru
skiluðu sér fljótt og vel til ríkisins. En í fyrstu grein
Það eru ótrúlega
margir í vinabæjar-
sambandi
við Dýrabæ
*Nú liggur fyrir, staðfest í mörgum könnunum, að sáhópur innan Sjálfstæðisflokksins
sem vill ganga í ESB er mun
fámennari en þeir félagar og stuðn-
ingsmenn Samfylkingarinnar sem
ekki vilja ganga í það samband.
Reykjavíkurbréf 28.03.14