Morgunblaðið - 09.08.2014, Síða 27

27
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 9. ÁGÚST 2014
Öruggir ökumenn Gestir þurfa ekki ökupróf til að keyra kassabíl á Árbæjarsafni enda óþarfi.
Árni Sæberg
New York – Síðast þegar
Ísrael átti í stríði á Gaza, árið
2009, líkti þáverandi utanrík-
isráðherra landsins, Avigdor
Lieberman, átökunum við
styrjöld Bandaríkjanna og Jap-
ans. Engin þörf væri fyrir að
senda innrásarher landleiðina;
hægt væri að knýja óvininn til
uppgjafar með sprengjuregni
úr lofti.
Þessi samanburður, svo
hneykslanlegur sem hann þótti,
var ekki algerlega rangur. Né er hann það í
dag. Sú herstjórnarstefna sem Ísrael hefur
fylgt og fylgir enn gagnvart Gaza-svæðinu,
þar sem Hamas ræður ríkjum, felst í að
valda sem mestum skaða úr lofti. En jafnvel
þótt fallist sé á að Ísraelar hafi lögmætan
rétt til að loka jarðgöngum sem notuð eru
til að koma palestínskum vígasveitum til
Ísraels, skýrir það ekki hvers vegna nauð-
synlegt er að varpa sprengjum á skóla,
orkuver, spítala, bænahús og þéttbýl íbúð-
arsvæði þar sem óbreyttir borgarar búa.
Máttur sprengnanna
Hin opinbera skýring er sú að sprengjuf-
laugar Palestínumanna séu faldar í íbúðar-
hverfum. Vel getur það verið rétt. En leið-
togar Ísraels virðast einnig trúa því að með
því að láta sprengjunum rigna yfir Gaza og
íbúa þar sé hægt að brjóta baráttuþrek Pal-
estínumanna á bak aftur. Sá tími muni
renna upp að fólki finnist nóg komið og gef-
ist upp – snúist jafnvel gegn eigin stjórn-
völdum.
Þetta er það sem kallað var „markvísar
sprengjuárásir“ (strategic bombings),
sprengjuárásir til að vekja skelfingu; her-
stjórnarlist sem miðar að því að gera að
engu sjálfstraust fólks með því að eyði-
leggja lífsnauðsynlegar miðstöðvar sam-
félaga. Helstu hugmyndasmiðir þessarar að-
ferðar, sem mótuð var á þriðja áratugnum,
voru Ítalinn Guilio Douhet, Bandaríkjamað-
urinn William Mitchell og Englendingurinn
Hugh Trenchard.
Bretar beittu þessari aðferð
fyrst um miðjan þriðja áratug-
inn í Mesópótamíu, þar sem
þeir reyndu að brjóta sveitir
íraskra og kúrdískra andstæð-
inga nýlendustefnunnar á bak
aftur með því að þurrka út
heilu þorpin með sprengj-
uregni úr lofti, stundum með
sprengjum sem búnar voru
sinnepsgasi. Hátindur þess-
arar blóðugu stefnu var í
ágúst 1945 þegar Bandaríkja-
menn vörpuðu kjarnorkusprengjum til að
afmá borgirnar Hiroshima og Nagasaki í
Japan – og það var kannski það dæmi sem
Lieberman, ísraelski utanríkisráðherrann,
var með í huga.
Markvisst sprengjuregn
Fjölmörg önnur dæmi eru um „markvísar
sprengjuárásir.“ Nasistar í Þýskalandi
reyndu að brjóta baráttuþrek Breta á bak
aftur með því að láta sprengjum rigna yfir
stór svæði í London, Birmingham og Cov-
entry, auk annarra staða. Þegar Japanar
lentu í vandræðum með að koma Kína Chi-
ang-Kai-sheks á kné á fjórða áratugnum,
var skapað skelfingarástand í Shanghai,
Chongqing og Hankow með stöðugum
sprengjuárásum á borgirnar. Árið 1940
lögðu Þjóðverjar miðborg Rotterdam í rúst.
Enn verra var þá framundan hjá Jap-
önum. Löngu áður en Hiroshima og Naga-
saki voru lagðar í rúst, tókst Bandaríkjaher
undir stjórn Curtis LeMay hershöfðingja að
brenna allar helstu borgir Japans til kaldra
kola með eldsprengjum.
Markvísar sprengjuárásir eru þáttur í því
sem kallað er „algert stríð“ (total war), en
þá er litið á alla óbreytta borgara sem bar-
dagaliða og þar með lögmæt skotmörk. Árið
1965 þegar Norður-Víetnamar sýndu að þeir
voru þrjóskir viðureignar, hótaði LeMay
hershöfðingi að „sprengja þá aftur til stein-
aldar“.
Hefur aldrei virkað
Vandinn við markvísar sprengjuárásir er
að þær virðast aldrei hafa virkað, nema þá
hugsalega í Rotterdam (en þá höfðu Hol-
lendingar reyndar þegar verið sigraðir). Í
stað þess að uppræta baráttuþrek fólks í
London, Berlín, Tókýó eða Hanoi, urðu
sprengjuárásirnar yfirleitt til að styrkja
þrek þess. Þegar fólk stendur frammi fyrir
ógn upp á líf og dauða þyrpist það í kring-
um þá einu leiðtoga sem geta eitthvað gert
til að verja það, jafnvel þótt það hafi ímu-
gust á þessum sömu leiðtogum.
Þannig börðust Þjóðverjar allt til þeirrar
stundar að sameinaður herafli Bandamanna
yfirbugaði þá 1945. Japanir gáfust að lokum
upp vegna þess að þeir óttuðust innrás Sov-
étríkjanna. Norður-Víetnamar gáfust aldrei
upp. Og Palestínumenn, hvort sem þeim er
stjórnað af Hamas eða ekki, munu ekki
hætta að berjast gegn Ísrael, allra síst á
Gaza, þegar hin algera eyðilegging hefur
leitt til þess að þeir hafa nánast engu að
tapa lengur.
Hvers vegna fylgja ríkisstjórnir þá þess-
ari grimmilegu en gagnslausu hern-
aðarstefnu? Blóðþorsti – ánægjan sem fylgir
því að láta hataðan óvin finna til sársauka –
hefur kannski eitthvað með það að gera.
Kannski var það þess vegna sem Harris
hershöfðingi lét varpa sprengjum aftur og
aftur á þýskar borgir, jafnvel eftir að það
þjónaði engum hernaðartilgangi.
Fyrir heimavígstöðvarnar
En ofbeldishneigð og löngunin til að
hefna sín getur ekki verið eina skýringin,
ekki einu sinni meginskýringin. Líklegra er
að stefnumiðaðar sprengjuárásir snúist ein-
mitt um baráttuanda, en ekki þó óvinarins.
Það er baráttuandi fólks á heimavígstöðv-
unum sem glæða þarf, þegar aðrar leiðir
virðast ekki tækar.
Winston Churchill ákvað að beita
sprengjuárásum á almenning í Þýskalandi
þegar sigur Bandamanna var ekki í sjón-
máli. Hann þurfti að blása baráttuanda í
Breta með því að sýna fólki hvernig afli
hersins væri beitt gegn óvinum sem árum
saman höfðu varpað sprengjum á Bret-
land.
Annar ávinningur af sprengjuherferð-
unum, sem þeir menn stóðu fyrir í seinni
heimsstyrjöldinni sem ekki hafði liðið úr
minni blóðbaðið í fyrri heimsstyrjöldinni,
fólst í því að þannig þurfti ekki að hætta á
að missa jafnmarga hermenn úr eigin liði.
Vitaskuld dóu margir breskir sprengju-
flugmenn, en mun fleiri hermenn hefðu fall-
ið í orrustum á jörðu niðri. Sannleikurinn er
sá að með yfirburðum í lofti, eins og í Mesó-
pótamíu á þriðja áratugnum eða í Japan
1945, er hægt að drepa fjölda fólks með lít-
illi eða engri áhættu.
Pyrrusarsigrar
Önnur skýring á einnig við og hana má
rekja til þriðja áratugarins. Með sprengju-
árásum var, eins og Churchill orðaði það,
hægt að verja sig „á ódýran hátt“. Upp-
reisnarmenn mátti stöðva með því að fella
nógu margt fólk hátt úr lofti. Það hvernig
Barack Obama, forseti Bandaríkjanna, not-
ar dróna í Afganistan, Pakistan og Jemen
byggist á sömu hugsun.
En þetta eru alltaf Pyrrusarsigrar, því
fyrir hvern óbreyttan borgara sem er veg-
inn rís nýr bardagamaður upp og tekur til
vopna fyrr en síðar. Ef Benjamín Net-
anyahu forsætisráðherra Ísraels veit þetta
ekki, er hann kjáni. Og ef hann veit þetta,
er hann kaldrifjaður maður sem gefið hefur
upp alla von um varanlegan frið. Erfitt er
að segja hvort er verra.
Eftir Ian Buruma
Ian Buruma er prófessor í lýðræði, mannrétt-
indum og fjölmiðlun við Bard College. Hann er
höfundur bókarinnar Year Zero. A History of
1945.
Hvers vegna að varpa sprengjum á óbreytta borgara?
» Þegar fólk stendur frammi
fyrir ógn upp á líf og dauða
þyrpist það í kringum þá einu
leiðtoga sem geta eitthvað gert
til að verja það, jafnvel þótt
það hafi ímugust á þessum
sömu leiðtogum.
Ian Buruma
Guðlaugur Þór Þórðarson,
alþingismaður og fyrrverandi
heilbrigðisráðherra, vakti
verðskuldaða athygli á brýnu
máli í aðsendri grein í
Morgunblaðinu í byrjun mán-
aðarins, þar sem hann benti á
fyrirsjáanlega mikla þörf á
fleiri hjúkrunarrýmum í land-
inu. Að vísu eru þær ábend-
ingar ekki nýjar af nálinni.
Þetta er staðreynd sem við
sem störfum við þjónustu fyrir
aldraða höfum bent á í langan tíma. Meðal
annars var þetta brýna mál þungamiðjan á
vorfundi Landssambands heilbrigðisstofn-
ana síðasta vor. En það er ástæða til að
fagna þeim liðsauka sem málstaðnum hefur
borist frá Alþingi. Þetta er bráðnauðsynleg
umræða sem vonandi verður til þess að ráð-
ist verður í nýja stefnumótun í málaflokkn-
um eins og þingmaðurinn hvetur til að gert
verði.
Í grein sinni benti þingmaðurinn á að í
ljósi breytinga á aldurssamsetningu þjóð-
arinnar, þar sem öldruðum fer fjölgandi
þurfi á næstu tíu árum að bæta við að
minnsta kosti 500 nýjum rýmum á öldr-
unarheimilum landsins. Mikilvægt er að
átta sig á því að þessi fjölgun á rýmum fyr-
ir aldraða yrði ekki til þess að bæta núver-
andi ástand sérstaklega og koma til móts
við þann mikla fjölda einstaklinga sem bíð-
ur eftir að flytjast á hjúkrunarheimili,
heldur aðeins til að viðhalda núverandi
ástandi. Það er svo önnur umræða hvort
núverandi ástand er ásættanlegt eða ekki.
Fjölgun í hópi veikra aldraðra sem bíða
eftir hjúkrunarrýmum bitnar á þjónustu
sjúkrahúsanna, einkum Landspítala sem
hýsir fjölda veikra aldraðra einstaklinga
sem hjúkrunarheimilin í landinu ættu að
vera búin að taka við. Má í því sambandi
nefna að nú þegar eru yfir 10% allra rýma
á Landspítalanum bundin við þessa þjón-
ustu en dvöl fyrir einstakling á
Landspítala, sem bíður eftir
hjúkrunarrými, er töluvert dýr-
ari fyrir samfélagið en ef sami
aðili væri á hjúkrunarheimili. Í
ljósi þessa blasir við hversu há-
alvarlegt ástandið er í mál-
efnum aldraðra þegar kemur að
búsetuúrræðum.
Það er rétt að taka undir með
Guðlaugi Þór að í nýrri heildar-
stefnumótun í málaflokknum
verður nauðsynlegt að skoða vel
aðferðafræði nágrannalandanna
undanfarin ár með það að markmiði að auka
fjölbreytni í þjónustu og innleiða það besta
sem gert hefur verið erlendis. Það liggur
hins vegar alveg ljóst fyrir að gera þarf
stórfellt átak í byggingu nýrra hjúkr-
unarheimila. Það verður ekki að veruleika
nema með endurskoðun á forgangsröðun
verkefna á vegum stjórnvalda vegna tak-
markaðra fjármuna sem ríkissjóður ræður
yfir um þessar mundir. Hins vegar, verði
ekki betur að gert en nú er raunin, er
hætta á að vandamálið vindi svo upp á sig á
næstu árum að erfitt verði fyrir ríkissjóð að
ná tökum á því, jafnvel þegar kemur að því
að ríkissjóður verði aflögufær um fjármuni.
Það er því hárrétt sem heilbrigðisráðherra
sagði í samtali við Morgunblaðið 6. ágúst að
til að mæta óskum um uppbyggingu í mála-
flokknum þurfi að koma til verulega auknar
fjárveitingar. Eða eins og ráðherra sagði:
„Þetta verkefni hverfur ekki frá okkur,
heldur vex eftir því sem tíminn líður.“
Eftir Pétur Magnússon
» Í ljósi þessa blasir við
hversu háalvarlegt ástand-
ið er í málefnum aldraðra þeg-
ar kemur að búsetuúrræðum.
Pétur Magnússon
Höfundur er forstjóri Hrafnistuheimilanna og
formaður Öldrunarráðs Íslands.
Gera þarf betur en að
halda bara í horfinu