Morgunblaðið - Sunnudagur - 07.09.2014, Blaðsíða 46

A
llt í einu sé ég Björk út um
gluggann í Iðnó – undir stýri á
stórum Land Rover. Hún
skimar í kringum sig, væntan-
lega eftir bílastæði. Andartaki
síðar snarast hún inn úr dyrunum. Með
henni ferskur andblær – að vanda. Hún
heilsar glaðlega þremenningunum sem eftir
henni bíða, mér, Ásmundi Jónssyni í Smekk-
leysu, sem skipuleggur fundi hennar með
blaðamönnum þennan daginn, og erlendum
aðstoðarmanni. Björk leggur bíllyklana í lófa
aðstoðarmannsins og biður hann vinsamleg-
ast um að leggja bílnum, ekkert stæði hafi
verið í sjónmáli. Hann bregst af ljúfmennsku
við þeirri beiðni. Við hin örkum til afdreps á
þriðju hæð þessa sögufræga menningarhúss
við Tjörnina.
Offramboð er á stólum þar uppi, miðað við
fjölda fundarmanna, og valkvíði grípur okkur
sem snöggvast. Björk tekur loks af skarið en
ég sting upp á því að við færum okkur yfir á
aðra stóla í miðju viðtali, svona til að nýta
rýmið. Hún hlær góðlátlega að þessari ræf-
ilslegu tilraun til gríns. Ásmundur færir okk-
ur sódavatn og Björk sýpur á kaffinu sem
hún hafði með sér inn í pappamáli. Það er
með lakkrísbragði og af svipnum á söngkon-
unni að dæma er bragðið alls ekki sem verst.
Að virkja náttúruöflin
Tilefni viðtalsins er frumsýning á heimildar-
myndinni Björk: Biophilia Live eftir Peter
Strickland í Bíói Paradís í gærkvöldi en Ís-
land er fyrsta landið í heiminum sem tekur
myndina til almennra sýninga. Myndin fang-
ar fjölvíða tónleikaferð Biophiliu, áttundu
hljóðversplötu Bjarkar, sem kom út 2011.
Spurð um aðkomu sína að myndinni byrjar
Björk á því að setja málið í samhengi.
„Biophilia var mjög sérstakt verkefni sem
sprengdi mig upp að innan af gleði. Tilgang-
urinn var að virkja náttúruöflin en með þessu
verkefni fannst mér ég líka í fyrsta skipti fá
tækifæri til að kortleggja hvernig ég sé tón-
fræði og upplifi tónlist yfir höfuð. Í einu lag-
inu er bassalínan til dæmis pendúll. Við lögð-
um mikla vinnu í að gefa út plötu og skrifa öll
öppin sem gefin voru út fyrir hvert Biophiliu-
lag. Það var gert til þess að deila tónlistinni
með tónlistarnemendum og gefa þeim tæki-
færi til að upplifa hana í rými, það er að segja
þrívídd. Áskorunin var alltaf sú sama: Hvað
get ég gert til að hafa sem mesta þrívídd í
þessu lagi? Þess vegna voru Biophiliu-
tónleikarnir einmitt svo mikilvægir og í stað
þess að halda fáa stóra tónleika, sem hefði
örugglega gert líf okkar allra miklu léttara,
hélt ég marga litla. Sviðið var í miðjunni með
fólkið allt í kring og markmiðið var að láta því
líða eins og það væri hluti af gjörningnum. Á
stórum skjám sýndum við síðan öppin.“
Á þessari sömu forsendu, forsendu skynj-
unar og upplifunar, þótti Björk mikilvægt að
kvikmynda tónleikana. „Ég vildi alls ekki að
það yrði einhver artsí-fartsí bíómynd, heldur
þveröfugt. Myndin átti að vera látlaus og
blátt áfram, nánast eins og verið væri að
taka upp fótboltaleik. Þannig var ég sann-
færð um að áhrifin kæmust best til skila.“
Náðu strax vel saman
Björk viðurkennir að hafa orðið mjög spennt
þegar Peter Strickland og aðstoðarleikstjór-
inn Nick Fenton komu til skjalanna en hún
er mikill aðdáandi Stricklands, ekki síst
myndarinnar Berberian Sound Studio frá
2012, þar sem Strickland hæðist að sérvitr-
um enskum hljóðmanni sem tekur upp svo-
nefndar b-kvikmyndir á Ítalíu á sjöunda ára-
tugnum. „Myndin er bara eitt stórt hljóð,“
útskýrir hún.
„Það var mikill heiður fyrir mig að þunga-
vigtarleikstjóri eins og Peter væri tilbúinn
að gera sína fyrstu tónleikamynd með mér,“
heldur hún áfram. „Það er samt ekkert rosa-
lega skapandi fyrir leikstjóra að gera þetta
eins og ég vildi, það er dokúmentera bara
tónleikana, en þegar við Peter fórum að tala
saman þá kom í ljós að við eigum margt
sameiginlegt, uppáhaldstónlistarmenn og
fleira. Við náðum strax mjög vel saman og
ég fann að hann skildi pælinguna. Eftir það
treysti ég honum bara fyrir verkefninu og
skipti mér sáralítið af hans vinnu.“
Það kom sér vel enda upplýsir Björk að
sér þyki alla jafn óþægilegt að vera í hring-
iðunni þegar heimildarefni um hana er unn-
ið. „Þá finnst mér best að vera úti í kanti og
lít bara á það sem mitt hlutverk að vernda
verkefnið. Skilji menn verkefnið, eins og
Peter gerði, þá hef ég engar áhyggjur af því
og finnst best að vera til hlés.“
Hún fagnar því að Strickland hafi ekki
nálgast verkefnið á forsendum hippakynslóð-
arinnar, eins og stundum vill verða þegar
náttúran er í brennidepli. „Þetta er ekki
svona blóm, kassagítar, LSD og flytjum öll
inn í hella-nálgun eins og var mikilvægt
1970. Ekki svona ssssssssssss,“ segir söng-
konan á blístrinu og eitt augnablik svífum
við saman um rýmið.
„Ekki misskilja mig. Ég ber fulla virðingu
fyrir því en það eru hipparnir. Mín kynslóð
og fólk sem er yngra en ég upplifir þessa
náttúrutengingu með allt öðrum hætti. Hjá
okkur er tæknin komin inn af fullum þunga.
Ég meina, það er búið að finna upp Hubble-
kíkinn. Það er ákveðin smekkvísi í því. Fatt-
arðu?“
Jájá.
Ekki bara fiðrildi og höfrungar
Strickland tókst að sneiða hjá öðru vanda-
máli. „Svona myndir mega ekki vera væmn-
ar,“ segir Björk hlæjandi. „Náttúran er ekki
væmin, hún getur drepið. Það þekkjum við
hér á Íslandi. Ég held að tónlistin mín sé
heldur ekkert væmin. Mörg laganna eru
frekar hrá. Þess vegna vildi ég að þeir veldu
eitthvað hrátt og flott – ekki bara fiðrildi og
höfrunga. Djók! Eða ekki djók í rauninni!“
Hún brosir.
„Margt af myndefninu valdi ég sjálf. Fékk
það hjá David Attenborough og BBC og
sýndi á tónleikunum. Sem dæmi má nefna
hræ af sel borðað af ormum á Suðurskauts-
landinu. Hljómar mjög illa en þegar það er
sýnt hratt er það fallegt og hrikalegt á sama
tíma. Þannig er náttúran fyrir mér. Hún er
ekki væmin. Í þessu fólst aðhald mitt gagn-
vart Peter og Nick: Ekki hafa þetta væmið!“
Björk hljóðblandaði myndina sjálf. „Þar
hef ég alltaf verið meira plássfrek,“ segir
hún brosandi. „Sándið verður að vera gott!
Sérstaklega í ljósi þess að þetta er tónleika-
mynd.“
Hún kveðst hæstánægð með útkomuna og
er þakklát fyrir góðar viðtökur en umsagnir
um myndina hafa verið mjög lofsamlegar.
Spurð hvort myndin sé einskonar enda-
punktur í Biophiliu-ferlinu kinkar Björk
kolli. „Já, hún er það. Ég hef aldrei farið af
stað með eins stórt verkefni og Biophiliu og
það er mjög góð tilfinning að vera loksins að
binda slaufur á það.“
Þykir vænt um kennsluverkefnið
Biophilia mun þó lifa áfram í gegnum viða-
mikið kennsluverkefni sem ýtt hefur verið úr
vör. Það byggist á víðtækri þátttöku fræði-
manna, vísindamanna, listamanna, kennara
og nemenda á öllum skólastigum. Verkefnið
var þróað af Björk, Reykjavíkurborg og Há-
skóla Íslands í tengslum við útkomu Biophi-
liu-plötunnar og tónleika í Hörpu.
„Mér þykir mjög vænt um þetta verkefni,“
segir Björk. „Ég er meira úti í kanti núna
en verkefnið er rekið af mjög hæfileikaríku
fólki.“
Ekki hafa þetta væmið!
BJÖRK GUÐMUNDSDÓTTIR ER
HÆSTÁNÆGÐ MEÐ NÝJU HEIMILD-
ARMYNDINA UM BIOPHILIU SEM
TEKIN HEFUR VERIÐ TIL SÝNINGA Í
BÍÓI PARADÍS. HÚN VAR LENGI AÐ
ÞEKKJAST BOÐ MOMA UM SÝNINGU
SEM HELGUÐ VERÐUR FERLI HENN-
AR EN GERÐI ÞAÐ Á ENDANUM Í
NAFNI TÓNLISTARINNAR OG
KVENNA. ÞÁ LOFAR HÚN NÝRRI
HLJÓÐVERSPLÖTU Á NÆSTA ÁRI.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
Viðtal
46 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7.9. 2014