Morgunblaðið - Sunnudagur - 07.09.2014, Blaðsíða 22

Það þarf ekki að vera flókið að halda kroppnum í góðu formi. Einhvers konar hreyfing á hverjum
degi og hollt mataræði ætti ekki að þykja erfið raun. Eins skipta litlu hlutirnir máli og milli mála er
gott að fá sér sítrónuvatn. Sítrónan styrkir ónæmiskerfið, losar líkamann við aukaefni, er vatnslos-
andi, gott fyrir hálsinn og fleira. Skelltu sítrónu í vatnsbrúsann og taktu með þér út í daginn.
Sítrónuvatn gott fyrir kroppinn
K
ristinn sótti ráðstefnuna
ásamt augnlækni og sjón-
tækjafræðingi frá Þjón-
ustu- og þekking-
armiðstöðinni fyrir blinda,
sjónskerta og daufblinda og þrem-
ur íslenskum sjúklingum með ret-
initis pigmentosa (RP) augn-
sjúkdóminn sem fóru á vegum
Blindrafélagsins.
„Þessar sjónhimnuráðstefnur eru
einstakar fyrir þær sakir að augn-
sjúklingum er boðið upp á al-
þjóðlega læknis- og líffræðilega
fyrirlestra um augað. Þar að auki
býðst öllum heyrnatól til að geta
hlustað á fyrirlestrana með túlki.
Þarna gefst læknum, vísindamönn-
um og augnsjúklingum einstakt
tækifæri til að bera saman bækur
sínar til að læra hver af öðrum,“
segir Kristinn.
Kristinn segir vísindamenn hafa
keppst við að uppgötva orsök
augnsjúkdóma síðastliðna áratugi
með því að leita að stökkbreyt-
ingum í genum mannsins. „Í dag
er búið að kortleggja og staðsetja
um 250 gen á litningum í erfða-
mengi mannsins sem valda augn-
sjúkdómum. Af þessum 250 genum
hefur tekist að finna orsakavald-
andi stökkbreytingar í 225 þeirra,“
útskýrir Kristinn og segir stökk-
breytingarnar geta verið fjölmarg-
ar í hverju geni fyrir sig og í flest-
um tilfellum arfgengar og
einstakar eftir ættum og uppruna.
Mikil framför á seinni árum
Mikil þróun hefur átt sér stað í
stofnfrumurannsóknum á seinni ár-
um en það var árið 2012 sem nób-
elsverðlaunanefndin við Karólínsku
stofnunina í Stokkhólmi veitti vís-
indamönnunum John B. Gurdon
við Cambridge-háskóla í Bretlandi
og Shinya Yamanka við Kyoto-
háskóla í Japan nóbelsverðlaunin
fyrir uppgötvanir á eðli stofn-
frumna og hvernig má umbreyta
þroskuðum vefjafrumum í marg-
hæfar stofnfrumur. „Tvennt ein-
kennir stofnfrumur sem aðskilur
þær frá öðrum frumum. Það eru
eiginleikarnir að geta endurnýjað
og sérhæft sig í einhvern hinna
200 vefja sem er að finna í manns-
líkamanum. Lengi vel einskorð-
uðust stofnfrumurannsóknir við
stofnfrumur sem voru einangraðar
úr fósturvísum en með nýju að-
ferðinni er mögulegt að taka til
dæmis húðfrumur úr fullorðnum
manni og endurforrita og búa til
nýja vefi með ræktun á rann-
sóknastofu,“ segir Kristinn sem
telur nýju aðferðina því vera lof-
andi fyrir þá framtíðarsýn að fólk
geti haft aðgang að einskonar
varahlutum úr sjálfu sér sem hafa
sama erfðaupplag. „Það verður
kannski hægt að skipta út frumum,
vefjum, eða jafnvel líffærum sem
eru að bila. Enn fremur er hægt
með erfðatækni að skipta út stökk-
breyttum genum fyrir heilbrigð.“
Í júní síðastliðnum tókst vís-
indamönnum við Johns Hopkins-
háskólann í Bandaríkjunum að búa
til í tilraunaglasi úr stofnfrumum
sjónhimnufrumulag sem getur
numið ljós og segir Kristinn að það
hafi komið á óvart að það hafi dug-
að að koma sérhæfingunni af stað
með ákveðnum genakokteil þar
sem frumurnar sæju svo um að
byggja upp frumuklasa í þrívídd,
svipaðri þeirri sem er að finna í
auga. „Hugmyndin er að búa til
vefjabút sem samanstendur af
tveimur frumugerðum sem er að
finna í sjónhimnu augans sem er
oftast sködduð eða óvirk í augn-
botnum augnsjúklinga. Þessar
frumur eru sjónviðtakar og lit-
þekjufrumur. Mikil vinna er fram-
undan að finna út úr því hvort
þessi tilraunavefur geti starfað
eðlilega eftir vefjaflutning í auga,“
útskýrir Kristinn sem vonast til að
hægt verði að nota tilrauna-
glasavefi til að prófa lyf í rann-
sóknastofum. „Þannig væri hægt
að undirbúa klæðskerasaumaðar og
einstaklingsmiðaðar lyfja-
meðferðir.“
Er hægt að gefa
blindum sjón?
Á ráðstefnunni sem Kristinn sótti
voru kynntar niðurstöður úr rann-
sóknum þar sem þráðlausri tölvu-
flögu með fjölda nema sem skynja
ljós hafði verið komið fyrir í blindu
auga. „Ljóst er að augnbotn sem
er taugatengdur við heila getur
komið boðum til skila. Því ætti
heilinn að geta lært að túlka boðin
frá tölvuflögunni sem svart/hvíta
mynd í lágri upplausn. Með þessu
móti hafa blindir náð að skynja
umhverfi sitt gróflega og til dæmis
fundið dyr, gangstéttarkanta eða
tröppur. Svo er spurning hvort
hægt verði í framtíðinni að koma
sjónhimnuvef, sem ræktaður er úr
stofnfrumum, fyrir í augnbotni sem
gæti tengst taugum til heilans,“
segir Kristinn sem gleðst yfir þeim
framförum sem átt hafa sér stað í
líftækni- og læknisfræði varðandi
meðferðarúrræði á sjúkdómum.
„Það er þó mikil vinna framundan
svo að hugmynd geti orðið að
raunhæfum valkosti sem hægt
væri að nýta sér til lækninga.“
Getty Images/iStockphoto
* Lengi vel einskorð-uðust stofnfrumurann-
sóknir við stofnfrumur
sem voru einangraðar úr
fósturvísum en með nýju
aðferðinni er mögulegt
að taka til dæmis húð-
frumur úr fullorðnum
manni og endurforrita og
búa til nýja vefi með
ræktun á rannsóknar-
stofu.
KRISTINN PÉTUR MAGNÚSSON, ERFÐAFRÆÐINGUR OG
PRÓFESSOR Í LÍFTÆKNI VIÐ HÁSKÓLANN Á AKUREYRI,
SÓTTI RÁÐSTEFNU Í PARÍS Í JÚNÍ SÍÐASTLIÐNUM ÞAR SEM
FREMSTU AUGNSÉRFRÆÐINGAR HEIMS HÉLDU FYRIRLESTRA
UM VÍSINDARANNSÓKNIR OG TILRAUNIR VARÐANDI MEÐ-
FERÐIR VIÐ ÓLÆKNANDI AUGNSJÚKDÓMUM SEM Í DAG
VALDA BLINDU OG ALVARLEGRI SJÓNSKERÐINGU.
Guðný Hrönn gudnyhronn@mbl.is
Kristinn Pétur Magnússon
Stofnfrumumeðferðir til lækningar
á augnsjúkdómum
FRAMFARIR Í LÆKNAVÍSINDUM
Mikil þróun hefur
átt sér stað í stofn-
frumurannsóknum á
seinni árum.
22 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7.9. 2014
Heilsa og hreyfing
Myndin hér að ofan útskýrir hvernig hægt er að
búa til iPS fjölhæfar stofnfrumur úr líkams-
frumum manns. Með iPS-stofnfrumum er hægt
að rækta tauga-, hjarta-, lifrar- eða augnfrumur.
Þetta gerir vísindamönnum kleift að rannsaka
sjúkdómsferli á nýja vegu og í framtíðinni verður
jafnvel hægt að skipta út gömlum frumum fyrir
þær nýju.
Framþróun til framtíðar