Morgunblaðið - Sunnudagur - 05.10.2014, Qupperneq 47

skógræktarfrömuði sem óraunsæja sérvitringa.
Kuldi, vindgangur, beit, lélegar plöntur og rýr jarð-
vegur sameiginlega hefði ákveðið að Íslandi væri ætl-
að að vera sá uppblásni berangur sem blasti alls stað-
ar við síðustu 5-600 árin eða svo. En flest það sem
þarna var nefnt, nema helst vindbeljandinn, hefur
breyst skógrækt í hag. Og skógræktin sjálf dempar
loks vindinn. Hlýnandi veður sem nálgast það sem
var þegar land var hvað byggilegast og „smjör draup
af hverju strái“ hefur ráðið úrslitum. Beit sauðfjár
hefur minnkað um helming og nú er jafnvel viður-
kennt að hófleg beiting (stýrð og skipulögð) og skóg-
rækt geti farið bærilega saman. Skógræktarþekkingu
hefur fleygt fram, plöntuúrval orðið mikið og plöntur
sem standast þokkalega vind og kulda eru aðgengi-
legar.
Ekki þykir öllum að erlend kvæmi, hraðvaxin og
frek, boði endilega góð tíðindi og kannski er rétt að
flýta sér hægar í þeim efnum en við höfum sum gert á
undanförnum árum. Á meðan ljóst þótti að á Íslandi
væri óvíða upplögð skilyrði til skógræktar, var næst-
um óþarft að fara að öllu með gát.
En svo hófst spretta. Margur hefur skyndilega
glutrað niður góðu útsýni og er tregur til að rétta
þess hlut, þar sem skógræktin kostaði svo mikið erf-
iði.
Staldra við og taka mið
Nú er svo komið, að jafnvel þeir sem tóku trú á skóg-
rækt eftir langa efasemdartíð eru orðnir aðeins hugs-
andi. Það er hverju orði sannara að lítið brot landsins
er enn þakið skógi. En hitt er líka rétt að skógur á
ekki alls staðar rétt á sér. Löngum var nauðsynlegt
að friða lágvaxnar skógarplöntur fyrir margvíslegum
ágangi. Þetta hefur stórlega breyst til batnaðar. Það
er ríkulegt fagnaðarefni. En menn mega ekki í gleði
sinni neita að viðurkenna að kominn sé tími til að
friða svæði fyrir skógrækt. Völlurinn, þúfurnar og sá
smágerði jarðargróður sem er við nefið á okkur um
sumarsins stutta skeið má ekki verða að skógarbotni.
Hans sjálfs vegna og okkar þarf að sýna varúð.
Sú jarðarbót sem felst í því, að breyta ofþurrkuðu
landi á ný í vott getur verið heilladrýgst. Og raunar
um leið elskulegasta skógræktaraðgerðin, þótt hún
fari sér hægt. Virtur skógræktarmaður var eitt sinn
spurður, hvort við gætum ekki með flumbrugangi í
skógrækt verið að ganga dálítið á vistkerfið sem far-
fuglarnir sæktust eftir, ásamt hinni eilífu birtu
sumarlandsins síns. Hann svaraði einlæglega að það
mætti svo sem vera. En skógarnir bættu það bara allt
saman upp með því að skapa skilyrði fyrir aðrar
fuglategundir. Þetta svar dugar einhverjum, en fjarri
því öllum. Sífellt meira land er brotið undir sumar-
bústaði og þar er byggt þéttara en æskilegast væri.
Réttbornir þegnar sumarlandsins
Farfuglarnir, sem skáldin hafa lofsungið lengi og
snert streng í brjósti margra, ganga ekki að sumar-
landinu sínu vísu eins og þeir gerðu áður. Sjálfsagt er
glannalegt að gefa lóunni hærri einkunn en starr-
anum. En hafa farfuglarnir ekki öðlast hér þegnrétt
eftir þúsunda ára tryggð? Það er vissulega bæði satt
og rétt að þeir dvelja aðeins fjórðung úr ári hér og
drýgstan hluta þess í sínum erlendu heimkynnum.
En Ísland er ekki aðeins sumarlandið þeirra. Það er
fæðingarreiturinn og uppvaxtarlandið og það er
römm taug sem dregur þessa fugla óravegu þangað
aftur. Sum lönd, t.d. Bandaríkin, láta þá reglu gilda
að sérhver sá sem fæðist á bandarískri grundu eigi
óskoraðan rétt til þess að bera bandarískt vegabréf
eftir það. Slík regla mætti að ósekju gilda um ís-
lensku farfuglana.
Tómas Guðmundsson sagði:
Og það er til vitnis um virðulegt innræti spóans:
Hann velur sér gjarna prúðasta þúfnakoll móans
og hneigir sig fyrir fjólum og berjalyngi,
sem fagna af dýpstu rót sínum ljóðsnillingi.
Frá suðrænum heimi hann hafði langvegu flogið
að heimsækja gamla móann okkar við Sogið.
Því skáld af guðs náð þeim einum er unnt að vera,
sem átthaga sína og land sitt í hjartanu bera.
Og hversu langt sem hann flýgur til fjarlægstu stranda
til fundar við gullið blómskrúð sólheitra landa,
hið fátæka holt, þar sem ungur hann átti sér hreiður
mun alla tíð reynast honum hinn máttugi seiður.
Munnmæli, sagnfræði og skáldskapur geyma sögur
af nánu sambandi dýra og manna. Sumir finna aðeins
fölskvalausa vináttu í slíkum böndum. Gæludýrin ein-
oka ekki það svið. Hross, kýr, forystusauðir, heimaln-
ingar eða fílar koma við sögu og ótal mörg dýr önnur.
Iðulega er gefið til kynna að dýrin geri mörg mann-
fólkinu skömm til þegar að heilindum vináttunnar
kemur.
Hátignarlegur hundavinur
Margir vitna til Friðriks mikla II. Prússakonungs,
sem þóttist því meir meta hundinn sinn, sem hann
kynntist mönnunum betur. Friðrik II. lést 17. ágúst
1786 (daginn áður en Reykjavík fékk kaupstaðarrétt-
indi). Hann gaf þau fyrirmæli í erfðaskrá að jarðsetja
skyldi hann við hlið hundanna sinna. Arftaki kóngs og
bróðursonur, Friðrik Vilhjálmur II., ákvað að hunsa
þessa ósk síns mikla fyrirrennara og lét leggja Frið-
rik II. til hvíldar við hlið föður síns í grafhýsi hans.
Adolf Hitler hafði Friðrik í hávegum og þótt sú að-
dáun væri ekki kónginum að kenna, sló hún skugga á
minningu hans. Þegar endalokin tóku að blasa við
þúsund ára ríki Hitlers, eftir aðeins 12 ára valdatíð,
lét hann færa lík átrúnaðargoðsins í saltnámu, svo
sprengjuregn myndi ekki skaða það. Bandamenn
fundu Friðrik II. eftir stríðið og fengu honum verð-
ugri hvílustað og fáum árum síðar var líkið enn flutt.
Eftir sameiningu Þýskalands var loks ákveðið að
virða óskir Friðriks mikla og jarðsetja hann við hlið
sinna elskulegu greifingjahunda. Það var gert hinn
17. ágúst 1991 við veggi hinnar fögru Sanssouci-
hallar í Potsdam, þar sem Friðrik lést 17. ágúst 1786.
Hingað heim
Íslenskir hundar og frægir og jafn frægir eigendur
þeirra koma víða við sögu.
Gott dæmi um það er kvæði Þórarins Eldjárns
Hundar og menn:
Ódysseifur og Argos
Gunnar og Sámur
Breiðfjörð og Pandór
Kári litli og Lappi
við Trýna.
Þar koma við
sögu farfuglar
og Friðrik mikli
*Maðurinn hefur tekið sér allanrétt gagnvart dýrunum og ekkiverður séð að þar verði aftur snúið.
En þessum freka rétti fylgja einnig
ríkar skyldur. Meðferð á öllum stig-
um verður að uppfylla meira en lág-
marksskilyrði. Neytendur eru aðilar
að öllu ferlinu og eiga að veita að-
hald og þá ekki aðeins það sem snýr
að verðinu út úr búð.
Morgunblaðið/Kristinn
5.10. 2014 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 47