Morgunblaðið - Sunnudagur - 05.10.2014, Blaðsíða 48

Viðtal
48 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5.10. 2014
Þ
órdís Elva Þorvaldsdóttir og Víðir
Guðmundsson kynntust fyrir um
sex árum þegar leikverk eftir
hana var sett upp í Borgarleik-
húsinu og Víðir lék þar stórt hlut-
verk. Á sama tíma var rithöfundurinn að
skrifa bók um kynbundið ofbeldi og Víðir
kynntist því fljótt baráttuhliðinni á konunni
sem varð svo unnusta hans. Jafnréttismál og
barátta gegn hvers kyns ofbeldi og staðal-
ímyndum er þeim báðum raunar hjartans mál
en í vikunni verður stuttmyndin Stattu með
þér! frumsýnd í öllum grunnskólum landsins.
„Það hefur aldrei áður verið gerð íslensk
forvarnamynd gegn kynferðisofbeldi fyrir
þennan aldurshóp, 10-12 ára. Þetta brýtur því
blað í sögunni og ég er upp með mér að vera
treyst fyrir því,“ segir Þórdís Elva Þorvalds-
dóttir, handritshöfundur myndarinnar.
Myndin er sjálfstætt framhald Fáðu já!
sem sýnd var á síðasta ári en sú mynd var
ætluð eldri aldurshóp og hefur notið fádæma
vinsælda. Þórdís Elva skrifaði handritið upp
úr hugmyndavinnu sem Brynhildur Björns-
dóttir og Páll Óskar Hjálmtýsson unnu með
henni. Í Stattu með þér! heldur Þórdís Elva
aftur um höfundapennann en Brynhildur leik-
stýrir. Myndin er í stuttu máli samstarfsverk-
efni þriggja ráðuneyta og liður í að efna
samning Evrópuráðsins um varnir gegn kyn-
ferðislegri misnotkun og misneytingu á börn-
um, réttinn til að ráða yfir eigin líkama, að-
steðjandi ógnir og mikilvægi þess að segja
frá, og margt fleira.
Þetta er ekki fyrsta og varla síðasta verk-
efnið sem Þórdís Elva leggst í er snertir bar-
áttu gegn kynbundnu ofbeldi. Bók hennar Á
Mannamáli sem kom út árið 2009 var með því
fyrsta sem vakti athygli þjóðarinnar á þessari
hlið Þórdísar en hún hafði þá menntað sig í
leiklist og skrifað leikverk. Bókin var viðamik-
ið verk sem fjallaði um kynbundið ofbeldi frá
ýmsum hliðum og í bókinni sagði Þórdís Elva
meðal annars frá kynferðisofbeldi sem hún
hafði sjálf orðið fyrir. Bókin var tilnefnd til
Íslensku bókmenntaverðlaunanna og vakti
miklar umræður í samfélaginu um þennan
málaflokk.
Síðan þá hefur Þórdís gert margt tengt
þessu hjartans máli sínu; hratt Öðlingsátakinu
af stað þar sem karlmenn komu fram sem
baráttumenn fyrir jafnrétti og hún gegndi
stöðu stjórnarformanns Kvennaathvarfsins í
tvö ár.
„Við vorum einmitt að kynnast, við Víðir,
þegar ég var að skrifa Á mannamáli. Hann
þurfti að sitja undir margra klukkustunda fyr-
irlestrum um það sem brann á mér hverju
sinni við skrifin en hann átti þá heima í Innri-
Njarðvík og ég í Reykjavík. Ég hugsaði með
mér að þessi maður hlyti að vera bálskotinn í
mér, að sitja undir öllu þessu fjasi en oft á
tíðum kveikti það líka mjög eindregið í hon-
um. Það var gott að finna að það var ekki
bara minni réttlætiskennd sem var misboðið.
Og ljómandi að fá hans sjónarhorn á það sem
ég var að vinna; sem karlmanns og foreldris.
Víðir segist sjálfur, í gegnum það meðal
annars að vera faðir tveggja stúlkna, hafa lát-
ið ýmislegt koma sér á óvart í hinu daglega
umhverfi þótt Þórdís hafi svo átt stóran þátt í
að hann fór dýpra í að hugsa um jafnrétt-
isbaráttuna. „Að eiga ungar dætur fær mann
til að hugsa út í stöðu kvenna og hvernig
hlutskipti þeirra er í heiminum og auðvitað
eru hlutir sem maður verður bara dags-
daglega var við í sínu starfi. Ég hef talsett
mikið af barnaefni fyrir Stöð 2 og RÚV og
það er ótrúlegt að í teiknimyndaheimum eru
meira að segja 70 prósent persónanna karl-
menn, jafnvel þótt þetta séu einhverjar furðu-
verur eða dýr.
Þegar ég kynntist Þórdísi og hún var í
miðju kafi að skrifa bókina fékk ég þessar
upplýsingar hins vegar allar beint í æð og
fékk um leið innsýn inn í nýjan heim. Seinna
fór ég í kynjafræði við Háskóla Íslands og tók
einn áfanga og það opnaði augun til fulls. Ég
get eiginlega sagt að ég hafi misst húmorinn
fyrir alveg hrikalega mörgu. Allt í einu hætti
mér að finnast auglýsingar og brandarar sem
voru með skírskotun í eðli kynjanna eða stað-
almyndir fyndnar. Ég fór að sjá að þarna var
yfirleitt verið að taka fólk og setja það í ein-
hverja kassa og hólf og segja konum og körl-
um hvernig og hvar í lífinu þau ættu að vera,“
segir Víðir en hann hefur einnig látið til sín
taka í jafnréttismálum og var meðal þeirra
sem töluðu hátt fyrir úrbótum í Þjóðarhátíð-
armálum í Vestmannaeyjum til að sporna
gegn nauðgunum og ofbeldi. Þórdís Elva segir
að svo virðist sem baráttan hafi skilað sér og
það líti út fyrir, þótt ekki sé hægt að vita með
vissu, að hátíðin síðast hafi gengið mun betur
hvað þessi mál varðar nú í sumar.
Undir sama þaki án þess að kynnast
Bæði Víðir og Þórdís Elva eru menntaðir leik-
arar, Þórdís lærði í Georgia í Bandaríkjunum
og Víðir hér heima í Listaháskóla Íslands.
Þórdís ólst upp eins og barn sannra heims-
borgara, í Svíþjóð, Bandaríkjunum og hér á
Íslandi og var orðin þrítyngd fimm ára.
Víðir ólst upp í saltfiski og sjávarslori eins
og hann orðar það, í Grindavík, hafði prófað
að vera ábyrgur fjölskyldufaðir, giftur með
tvö börn á Suðurnesjum þegar þau Þórdís
kynntust. Þórdís hafði þá skrifað nokkur leik-
verk og þau vissu hvort af öðru. Reyndar vissi
Víðir meira um hana en hún um hann.
„Það er stundum hlegið að því hvernig í
ósköpunum við fórum að því að hittast ekki
fyrr en við vorum orðin þetta gömul því það
voru svo ótalmargir snertifletir á lífi okkar.
Við höfðum örugglega svona sextán sinnum
áður en við kynntumst verið á sama stað,
hreinlega undir sama þaki, í sama partíi eða
sömu leiksýningu en aldrei heilsast. Við hefð-
um í raun átt að vera búin að kynnast fyrir
löngu,“ segir Þórdís Elva.
Víðir nefnir að þau hafi verið búin að skrá
sig á sama spænskunámskeið haustið 2007 en
bæði hætt við á síðustu stundu og þau hafi
líka verið á leiðinni að fara á samkvæmisdans-
anámskeið. Það þarf ekki að koma á óvart að
þegar þau loksins hittust hafi þau endað sam-
an, sér í lagi þegar þau hlustuðu á sömu jað-
artónlistarmennina og deila áhuga ljóðum.
Þórdís trúir því að lífið hagi seglum eftir vindi
og líklega hafi þau ekki átt að hittast fyrr.
„Ég hafði fylgst með Þórdísi Elvu alveg frá
því að ég var í leiklistarskólanum. Hún skrif-
aði til dæmis leikverk sem heitir Áttu smit
sem félagar mínir úr Leiklistarskólanum léku
í og ég fór að sjá. „Helvíti er hún klár þessi,“
er líklega það sem skaut upp í kollinn á mér.
Og svo fór ég náttúrulega og sá fleiri leikrit
sem hún skrifaði. Verkið Brotið sem var sýnt
í Hafnarfjarðarleikhúsinu og Hungur. Ég var
líklega búinn að sjá öll hennar verk og fannst
mikið til hennar koma sem leikskálds. Svo
skrifaði hún líka frábæran leikdóm um okkur
í Nemendaleikhúsinu þegar við sýndum Forð-
ist okkur eftir Hugleik Dagsson, dóm sem
birtist í Grapevine.“
„En ég verð að viðurkenna að ég var ekki
að plokka út stöku leikara þar sem þetta var
nemendaleikhúsið svo að ég, tja, ég vissi ekki
alveg beint hver hann var.“ Þau hjónaleysin
hlæja að þessu og Þórdís greiðir úr þessari
flækju og segist reyndar hafa alveg verið með
það á hreinu að hann væri ungur og upprenn-
andi leikari. Þau kynntust svo við æfingar á
leikverkinu Fýsn sem sett var upp í Borg-
arleikhúsinu en handritið skrifaði Þórdís Elva.
„Víðir hefur þetta strákslega yfirbragð og
passaði því fullkomlega í hlutverk sem var
erfitt að finna réttu týpuna í í leikaraflóru
landsins en hann fór með hlutverk 15 ára
vændisdrengs!“
Samband þeirra á því rætur sínar að rekja
til samstarfs þeirra í leikhúsi og síðan þá hafa
þau unnið saman með reglulegu millibili og
segja að það henti sér vel og þau vinni vel
saman. Í vetur leikstýrði Þórdís Elva í fyrsta
skipti eigin verki sem Víðir lék í – Fyrirgefðu
ehf. sem sýnt var í Tjarnarbíói.
Hvernig tilfinning var það að vera í tilhuga-
lífi og fylgjast með kærustu koma fram með
stóra ádeilu á kynferðisbrotamál hérlendis
með bókinni Á mannamáli og segja jafnframt
opinberlega frá eigin reynslu, að hafa orðið
fyrir kynferðisofbeldi sem unglingur?
„Ég held að ég hafi lært mjög mikið af því.
Ég var afar stoltur af henni og fannst hún
standa sig vel. Ég hafði ekki hugmynd um
hversu algengt kynferðisofbeldi var og ég
held að ég, eins og mörgum hættir til, hafi lit-
ið á þetta sem kvennamál, því það er búið að
segja manni að það sé þannig. Þetta er samt í
raun miklu frekar karlamál. Það eru jú þeir
sem eru gerendur í flestum tilfellum. Ef það
væru engir gerendur væri ekkert ofbeldi. Eft-
ir að ég fékk kynjagleraugun á mig þá er svo
margt sem maður sér sem hefur bara verið
ósýnilegt fyrir manni áður. Þetta er allt frá
teiknimyndasögum þar sem það þykir fyndið
að konan hafi lumbrað á kallinum upp í að á
skólaskemmtunum 11 ára barna eru spiluð lög
á borð við„I wanna take a ride on your Disco
Stick“ sem er eitt nýlegt dæmi sem ég varð
vitni og það er bara af því að fullorðna fólkið
er ekki meðvitað,“ segir Víðir.
„Ég held að þegar talað er um að þegar
fólk setji kynjagleraugun og missi húmorinn
sé í rauninni það eina sem gerist að fólk vins-
ar bara ruslið frá og skerpir skopskynið.
Ranghugmyndir og staðalímyndir hætta að
vera fyndnar og óhjákvæmilegar,“ bætir Þór-
dís við.
Stjúptengsl gerist smátt og smátt
Þegar þau Víðir og Þórdís tóku saman varð til
fimm manna fjölskylda en dætur Víðis af
fyrra sambandi, Júlía Mist og Hafdís Líf, eru
að verða 10 og 15 ára gamlar. Þá varð Þórdís
fljótlega ólétt og eiga þau drenginn Hafliða
Frey, fimm ára, en þau segja vel hafa gengið
að sameina fjölskyldurnar en stjúptengsl geti
verið vandmeðfarið fyrirbæri og það þurfi að
stíga varlega til jarðar þegar ný fjölskylda er
mynduð. Þau telja lykilatriðið vera að gefa sér
tíma. Þá sé mikilvægt að gera ekki kröfu um
að það myndist strax djúp tilfinningatengsl,
slíkt gerist á lengri tíma og mikilvægt að
virða að börn fari hvert á sínum hraða í að
tengjast nýjum stjúpforeldrum.
Júlía leikur einmitt í Stattu með þér en alls
leika rúmlega 20 börn í myndinni. Nafnið Júl-
ía datt í kollinn á Þórdísi Elvu þegar hún var
Einhuga í
baráttunni
ÞÓRDÍS ELVA ÞORVALDSDÓTTIR OG VÍÐIR GUÐMUNDSSON
KYNNTUST Í LEIKHÚSINU OG ÁTTU SITT TILHUGALÍF ÞEGAR ÞÓRDÍS
ELVA VELTI FRAM STÓRUM STEINI Í SAMFÉLAGIÐ – BÓK UM KYN-
BUNDIÐ OFBELDI SEM TILNEFND VAR TIL ÍSLENSKU BÓKMENNTA-
VERÐLAUNANNA. PARIÐ ER SAMSTILLT Í JAFNRÉTTISBARÁTTUNNI.
Júlía Margrét Alexandersdóttir julia@mbl.is
* Í dag tíðkast hjákrökkum, allt niður í12 ára, að senda nektar-
myndir á milli. Það er
orðið viðtekinn hluti af
daðri hjá unglingum.
Þórdís Elva Þorvaldsdóttir útskrif-
aðist frá leiklistardeild University of
Georgia árið 2003 og lauk meistaranámi í
ritstjórn og útgáfu frá Háskóla Íslands
2011. Níu leikrit eftir hana hafa verið sett
upp af atvinnuleikurum. Árið 2006 hlaut
hún tilnefningu til Grímunnar sem leik-
skáld ársins 2006.
Fyrsta bók hennar, Á mannamáli, var
ein af verðlaunuðustu bókum ársins og
hlaut tilnefningu til Íslensku bókmennta-
verðlaunanna. Þórdís Elva var meðal
handritshöfunda stuttmyndarinnar Fáðu
já! Auk ritstarfa hefur hún meðal annars
sinnt fréttamennsku á fréttastofu RÚV,
leikstjórn og 2012 til 2014 var hún
stjórnarformaður Samtaka um kvenna-
athvarf.
Víðir Guðmundsson útskrifaðist sem
leikari frá Listaháskóla Íslands vorið 2006.
Starfaði hjá Borgarleikhúsinu til loka árs
2008. Hann er einn af stofnendum
GRAL-leikhópsins. Víðir hefur léð rödd
sína til fjölda teiknimyndapersóna í tal-
setningu barnaefnis fyrir Stúdíó Sýrland.
Víðir hefur unnið jöfnum höndum við
kennslu í leiklist á grunn-, framhalds- og
háskólastigi frá útskrift. Helstu hlutverk
Víðis í leikhúsi: Mozart í Amadeus, Gosi í
Gosa, Björn í Horn á höfði, Gengis í
söngleiknum Gretti, séra Oddur í 21
manns saknað, Jón í Endalokum alheims-
ins og Sonny í söngleiknum Grease.
ÞÓRDÍS ELVA OG VÍÐIR
Ferill í
stuttu máli