Fréttir - Eyjafréttir - 14.09.2000, Blaðsíða 12

12
Fréttir
Fimmtudagur 14. september 2000
Ótrúlegt afrek Örnólfs Grétars Hálfdánarsonar skipstjóra á S\
Stakk sér í nel
Náði í
heilan gúmbjörgunarbát um borð í sökkvc
ÖRNÓLFUR Grétar og Sigurborg Elva hafa staðið saman í gegnum súrt og sætt og ætla að gera það áfram. Þeim líkar vel í
Vestmannaeyjum og eiga myndarlegt heimili að Ásavegi 8, en sjaldan er ein báran stök því fyrir skömmu greindist hún með liðagigt sem
skerðir möguleika hannar á vinnu.
Árin um og fyrir 1970 voru
mikil slysaár til sjós á Islandi
ekki síst á Vestfjörðum þar sem
hvert stóráfallið af öðru reið
yfir. Á árunum frá 1967 til
1970 fórst bátur á hverju ári,
einn eða fleiri og oftast með
allri áhöfn. Hámarki náði
slysafaraldurinn þegar hátt í 40
sjómenn, flestir enskir, fórust í
Isafjarðardjúpi 2. febrúar
1968. Árið eftir héldu ósköpin
áfram en þá fórust 13 íslenskir
sjómenn, bæði af völdum'
eldsvoða í skipum og með
bátum sínum með nokkurra
daga millibili í mars. Þessi slys
hjuggu stór skörð í íslenska
sjómannastétt en Ijósið í
myrkrinu var björgun áhafn-
arinnar á Svani IS frá Súðavík
þegar báturinn fórst út af
Isafjarðardjúpi þann 29. jan-
úar sama ár. Þar réði úrslitum
að áhöfninni tókst að láta vita
af sér og mikið afrek skip-
stjórans þegar hann stakk sér í
helkaldan sjóinn úr ónýtum
björgunarbát sem mannskap-
urinn var kominn í. Synti hann
yfir í Svan, sem var að því
kominn að sökkva, komst um
borð, losaði björgunarbát,
henti honum fyrir borð og stakk
sér aftur í sjóinn. Þeim tókst að
blása bátinn upp og komast
yfir í hann og hann veitti þeim
það skjól sem þeir þurftu þá
klukkutíma sem liðu áður en
þeim var bjargað um borð í
varðskip.
Kom aldrei annað til greina
en að fara á sjóinn
Ömólfur Grétar Hálfdánarson hefur
búið í Vestmannaeyjum undanfarin ár.
Ættu flestir Eyjamenn að þekkja
Ömólf Grétar í sjón. Eftir að hann
fékk blóðtappa við heilann árið 1996
hefur hann verið óvinnufær. Stór liður
í endurhæfmgu hans em göngur og
getur fólk átt von á að hitta hann á
labbinu, jafnvel seint á kvöldin. Þegar
Örnólfur Grétar er beðinn um að rifja
upp atburðinn sem átti sér stað fyrir
rúmlega 31 ári síðan tók hann því af
ljúfmennsku. Sjálfur gerir hann ekki
mikið úr afreki sínu en hver mínúta af
þeim tíma sem áhöfnin barðist fyrir lífi
sínu stendur honum Ijóslifandi fyrir
sjónum.
Ömólfur var 24 ára þegar slysið
varð og var Svanur ÍS fyrsta skipið
sem hann var með. „Eg byrjaði sem
stýrimaður á Svaninum og var það í
eitt ár þangað til ég tók við bátnum í
október 1968,“ segir Ömólfur Grétar
þegar hann rifjar upp aðdraganda
atburðarins sem varð 29. janúar 1970.
,Ég er fæddur og uppalinn á Bolung-
arvflc þar sem pabbi var með trillu. Eg
var ekki orðinn tíu ára þegar ég fór
fyrst á sjó með honum en ég byrjaði
að stunda sjóinn fyrir alvöm 1959. Þá
var ég 14 ára og var lögskráður á bát í
fyrsta skipti. Þá var ég á Guðmundi
Péturs ÍS I frá Bolungarvík sem var
svokallaður tappatogari, smíðaður í
Austur-Þýskalandi, og Einar Guð-
finnsson átti hann. Við remm með línu
allt árið nema á sumrin þegar við
vomm á síld.“
Allt snerist um sjóinn á Vestfjörð-
um á þessum ámm og segir Örnólfur
Grétar að aldrei hafi staðið annað til en
að hann yrði sjómaður. „Það var aldrei
rætt um neitt annað.“
Sjómennska við ömurlegar
aðstæður
Sjósókn hefur aldrei verið auðveld á
Vestfjörðum og þegar Ömólfur Grétar
er beðinn um að lýsa sjómennskunni
sem hann ólst upp við segir hann án
þess að hika: „Það var ömurlegt. Það
var engin sæla og það var alltaf verið
að tala um að hætta til sjós og fara
suður á togara."
Á ámnum unt og fyrir 1970 gekk
kuldaskeið yfir landið og var ísing
algeng á Islandsmiðum, jafnvel allt
suður fyrir land. Ömólfur Grétar segir
að baráttan við ísinguna hafi verið
hryllingur. „Klakabamingurinn gat
tekið í. Þegar ég var í Stýrimanna-
skólanum fór ég páskatúr á Sólrúnu
ÍS. Við remm suður í Breiðaljörð og á
heimleiðinni urðum við að stoppa
þrisvar til að berja klaka af bátnum.
Þetta var bara ein geðveiki og maður
var oft skíthræddur,“ segir Örnólfur
Grétar.
Ekki velgjunni fyrir að fara
Þær vom ekki allar stórar fleytumar
sem settar vom undir sjómennina en
þrátt fyrir það var róið á togaraslóð, út
á Hala, suður í Kolluál og á Flákann út
af Breiðafirði. „Allir rem með línu frá
Vestfjörðum og var róið daglega. Við
byrjuðum á haustin, í september eða
október og var verið að fram á vor.
Þetta var hreinn viðbjóður, enda ekki
velgjunni eða yfirbyggingu fyrir að
fara á þessum ámm. Við vomm
yfirleitt fimm eða sex á. Máttum ekki
vera færri því það varð að vera
skipstjóri, stýrimaður, tveir vélstjórar,
kokkur og háseti. Tekjumar vom ekki
miklar og þótti gott að fá 100 kg. á
bala. Fiskiríið skánaði ekki fyrr en í
mars og apríl en þá höfðum við verið
að éta undan okkur alla vertíðina
þannig að það var ekki mikið eftir
þegar vertíðin var gerð upp.“
Siglingatæki, sem skipstjómarmenn
höfðu á þessum ámm, vom ekki
flókin, þau vom dýptarmælir, radar og
miðunarstöð sem gat komið að góðum
notum en á Vestfjarðamiðum vom
ekki radíóvitar nema á Látrabjargi og
Homi. Að öðru leyti urðu menn að
treysta á reynslu og eigið hyggjuvit.
Lagt upp í hinsta róðurinn
Þetta vom þær aðstæður sem flestir
vestfirskir sjómenn störfuðu við og oft
var kappið í sjósókninni meira en
forsjáin. Þannig var það að kvöldi 28.
janúar 1969 þegar Svanur IS lagði upp
í sinn síðasta róður. „Ég man eðlilega
vel eftir þessum róðri. Veðrið var gott
en spáin slæm. Stefndi í vitlaust veður,
norðaustan storm sem er ekkert
bamagaman á Vestfjarðamiðum yfir
háveturinn. Einnig var mjög slæmt í
sjóinn. En auðvitað var farið út því
það vom róðramir sem töldu. Þama
vom komnir til sögunnar nokkrir
stærri bátar á Vestfjörðum og við
urðum að róa eins og þeir. Annars
vom menn taldir aumingjar."
Þeir fóm út klukkan 10 urn kvöldið
en þá var tímamerki sem hefur verið
sambærilegt blússinu í Vestmanna-
eyjum sem gaf línubátunum merki um
að þeir mættu halda í róður. „Það
byrjaði að snjóa með morgninum,"
segir Örnólfur Grétar þegar hann
byrjar lýsingu á þessum örlagaþmgna
róðri. Aðeins urðu þeir varir við ísingu
en hún var ekki til vandræða. „Við
byrjuðum að leggja línuna frá 23
mílum frá Deild og lögðum út. Vomm
við komnir út á Gmnn-Hallann, um 35
mflur frá landi þegar búið var að
leggja.“
Var lengi inni í brotinu
Það var legið yfir í fjóra klukkutíma
og var byrjað að draga um klukkan 5
um morguninn og var því lokið um
hádegi. Gekk það áfallalaust þrátt fyrir
versnandi veður og mikinn sjó. „Við
urðum að lóna undan á meðan gert var
sjóklárt og emm við að komast upp á
kantinn þegar við fáum broúð á okkur.
Kom það ofan á bátinn og færði hann
í kaf.“
Þegar brotið reið yfir Svan var
Örnólfur Grétar aftur í klefa sínum
aftast í stýrishúsinu. „Aðstæður vom
orðnar þannig í drættinum að við
lögðum áherslu á að ná inn línunni en
ég var þó að reyna að haka einn og
einn þorsk sem datt af línunni og fyrir
vikið var ég rennandi blautur. Ég var
að hafa fataskipti og stóð á brókinni