Fréttablaðið - 31.05.2013, Blaðsíða 28

31. maí 2013 FÖSTUDAGUR| SKOÐUN | 28
< Hefur engar áætlanir að breyta hegðun
< Vill ekki breyta hegðun sinni og fer í vörn
< Kostir hegðunarinnar mikilvægari en gallarnir
< Forðast upplýsingar og pælir minna en aðrir í hegðun sinni
%HLuTvErK ,,ViNaRiNs”:  Er til staðar til að ræða málin, hvetur og fræðir eftir því sem færi gefst.
%HLuTvErK ,,ViNaRiNs”: 
(VIlL BrEyTa hEgðuN En eR EkKi búin(n) að TaKa áKvörðun)
ÍHuGuNaRþReP
< Er meðvituð/meðvitaður um áhættuna og er alvarlega að
hugsa um að breyta hegðun
< Er að vega og meta kosti og galla en hefur ekki tekið
ákvörðun um að breyta hegðun sinni
< Meðvitaðri um kosti þess að breyta hegðun en veit af
göllunum
AnNað þrEp:
FyRsTa þRep: FOríhUgUnArþrEp
(ÆTlAr eKkI Að bReYtA HeGðUn)
Talar um ástæðurnar fyrir reykingunum
og kostina við að hætta að reykja.
H
V
ÍT
A
H
Ú
SI
Ð
/
S
ÍA
1
3
-1
2
1
4
Alþjóðlegur dagur án tób-
aks er haldinn 31. maí ár
hvert og er að þessu sinni
helgaður banni við aug-
lýsingum, kynningu og
kostun á tóbaksvörum.
Hér á landi tók bann við
tóbaksauglýsingum gildi
árið 1972, en frumkvæði
að lagasetningunni átti
Jón Ármann Héðinsson,
fyrrverandi alþingismað-
ur.
Mikið vatn er til sjávar
runnið frá því að auglýsingabann-
ið tók gildi og án efa hefur það átt
drjúgan þátt í þeim árangri sem
síðar átti eftir að nást hér á landi í
baráttunni gegn þeim heilsuspilli
sem tóbak hefur reynst mannfólk-
inu.
Ár frá ári hefur fækkað í hópi
þeirra sem reykja daglega hér á
landi. Samkvæmt nýjustu könn-
unum reyktu árið 2012 um 13,8%
landsmanna á aldrinum 15–89
ára á móti 14,3% árið
áður. Árið 1991 reyktu
30% landsmanna daglega
en hlutfallið var um 40%
árið 1985. Þetta er mikil
breyting sem tvímæla-
laust hefur bætt lýðheilsu
hér á landi umtalsvert eins
og gefur augaleið þegar
skoðað er hvað reyking-
ar er stór áhættuþátt-
ur þegar litið er til sjúk-
dóma á borð við hjarta- og
kransæðasjúkdóma, tiltek-
inna krabbameina og sjúkdóma í
lungum og öndunarfærum svo
eitthvað sé nefnt. Reykingar eru
algengari meðal karla en kvenna.
Árið 2012 reyktu 14,9% karl-
manna daglega en 12,8% kvenna.
Íslenskir unglingar reykja
minnst jafnaldra sinna í Evr-
ópu. Þetta er niðurstaða evr-
ópsku vímuefnarannsóknarinnar
ESPAD (European School Survey
Project on Alcohol and Drugs)
sem kynnt var fyrir ári. Þar kom
í ljós að mikið hefur dregið úr
tóbaksreykingum ungmenna hér
á landi síðastliðin 16 ár og hefur
þróunin hér verið önnur og mun
jákvæðari en í öðrum Evrópu-
löndum.
Munntóbaksnotkun
Tóbaksnotkun er ekki einungis
bundin við reykingar og á liðnum
árum hefur færst í vöxt að ungir
karlmenn noti munntóbak. Könn-
un Landlæknis sýndi að árið 2012
tóku þrír af hverjum hundrað
körlum í vörina. Neyslan er mest
hjá þeim yngri, en um 15% karla
á aldrinum 18–24 ára nota munn-
tóbak. Notkun þess er hins vegar
fátíð hjá konum. Niðurstöður
könnunarinnar benda til þess að
notkun tóbaks í vör dragi ekki úr
reykingum heldur sé hrein viðbót.
Þetta er alvarlegt, því í munntób-
aki er mikill fjöldi krabbameins-
valdandi efna auk þess sem notk-
un þess er tengd hjartasjúkdómum
og sykursýki. Ég er nýsestur í stól
heilbrigðisráðherra en get sagt
það strax að í því embætti mun
ég leggja mikla áherslu á að efla
starf á sviði forvarna og lýðheilsu
til að auka almenn lífsgæði lands-
manna – og það er einnig eitt af
skilgreindum forgangsverkefn-
um ríkisstjórnarinnar. Þannig
má jafnframt draga úr beinum og
óbeinum kostnaði fyrir samfélagið
allt til framtíðar og því er að öllu
leyti til mikils að vinna.
Stefnumörkun í tóbaksvörnum
Í byrjun þessa árs skipaði for-
veri minn í velferðarráðuneytinu,
Guðbjartur Hannesson, starfs-
hóp til að leggja fram tillögu að
heildstæðri stefnu í tóbaksvörn-
um með fulltrúum ráðuneytisins,
fjármálaráðuneytis, mennta- og
menningarmálaráðuneytis, Sam-
bands íslenskra sveitarfélaga og
Embættis landlæknis. Hópurinn
hefur í vinnu sinni tekið mið af
þeim áherslum sem fram koma
í tillögu til þingsályktunar sem
lögð var fram á síðasta þingi um
velferðarstefnu – heilbrigðisáætl-
un til ársins 2020. Einnig er horft
til rammasamnings Alþjóðaheil-
brigðismálastofnunarinnar um
tóbaksvarnir sem Ísland er aðili
að og tók gildi árið 2005, auk laga
og annarra stjórnvaldsfyrirmæla
og nýjustu þekkingar og þróun-
ar á sviði tóbaksvarna á liðnum
árum. Starfshópurinn hefur leit-
að eftir samstarfi við fulltrúa frá
ýmsum stofnunum og félagasam-
tökum og er fyrirhugað að sam-
ráðsferlið standi fram á haust.
Stefnt er að því að stefna og meg-
inmarkmið liggi fyrir í árslok
2013.
Betri heilsa og léttara líf án tóbaks
Við heyrum í fréttum af
alvarlegum slysum á fólki
sem fer á gjörgæslu og í
fréttum heyrum við aðeins
sagt „líðan er eftir atvik-
um“. Þar stoppar frétta-
flutningurinn af slysinu
en viðkomandi einstakling-
ur á jafnvel eftir margra
mánaða erfiða vinnu í
endurhæfingu. Fréttirnar
segja okkur ekki hvern-
ig einstaklingunum farn-
ast heldur aðeins hvort
þeir lifa eða deyja. Afdrif-
in geta orðið mjög alvarleg fyrir
þann sem slasast og einnig alla
fjölskylduna. Að lamast eftir slys
eða alvarlegan sjúkdóm er áfall
sem tekur langan tíma fyrir ein-
stakling að aðlagast og að læra upp
á nýtt að lifa við breyttar
aðstæður.
Á Grensásdeildinni er
reynt eftir bestu getu
að skapa umgjörð fyrir
einstaklingana þar sem
jákvæðni, gleði og hvatn-
ing ríkir. Hvatningin er að
gera aðeins meira í dag en
í gær. Öll sú umönnun og
þjálfun sem einstakling-
urinn fær er miðuð við
að gera hann sjálfstæðan
og færan um að sjá um
sig sjálfur. Það að þurfa
að læra að klæða sig upp á nýtt,
fara á klósett, borða sjálfur, tala,
ganga eða læra að verða sjálfstæð-
ur í hjólastól gerist ekki yfir nótt.
Á Grensádeildinni er unnið eftir
kanadískri fyrirmynd um fjöl-
skylduhjúkrun. Þar er reynt að
koma til móts við þarfir sjúkling-
ins og fjölskyldu hans og líkam-
legri og andlegri vanlíðan er sinnt.
Grensásdeildin hefur á að skipa
úrvalsstarfsfólki úr fjölmörgum
starfsstéttum sem vinna sameig-
inlega að því markmiði að gera
sjúklinginn færan um að sjá um
sig sjálfur og takast á við aðlögun
að breyttu lífi.
Hetjur
Endurhæfing er mikil vinna. Sjúk-
lingarnir vakna á morgnana og
klæða sig og fara fram í morgun-
mat áður en vinnan (endurhæf-
ingin) hefst. Það eitt að klæða
sig og ganga í eigin fötum gerir
starfsemi á endurhæfingardeild
frábrugðna frá öðrum deildum
Landspítalans. Næringin er afar
mikilvæg í endurhæfingu og það
hjálpar til að sjúklingar geta borð-
að saman í borðsal þar sem and-
rúmsloftið er létt og samkenndin
á milli sjúklinga mikil.
Húsnæði Grensásdeildar var
ekki hannað fyrir sjúklinga í end-
urhæfingu og er orðið úr sér geng-
ið og gamaldags. Nútíma kröfur
eins og um einbýli fyrir sjúklinga,
rennandi vatn inni á stofum og
aðstaða fyrir aðstandendur er ekki
hægt að uppfylla. Sjúklingar sem
liggja í 6-9 mánuði á deildinni og
aðstandendur þeirra þurfa aðstöðu
til að vera út af fyrir sig og rými
fyrir dægrastyttingu. Herbergi
sem aðstandendur gætu nýtt sér og
þar sem þeir gætu m.a. eldað ein-
faldan mat er lágmarkskrafa í dag.
„Líðan er eftir atvikum“
Margra mánaða þung og erfið
vinna er fram undan sem tekur
bæði á líkama og sál. Sjúklingur-
inn er í þjálfun alla virka daga.
Kvöldum og helgum ver hann
síðan í æfingar sem hann hefur
lært í vikunni. Þannig nær sjúk-
lingurinnn árangri með stöðugum
æfingum og hvatningu frá starfs-
fólki. Það eru hetjur sem lifa af
alvarleg slys og veikindi. Það
vitum við sem vinnum á Grensás-
deild.
Í fréttum var þetta helst
Nýlega fékk ég það
skemmtilega hlutverk að
lesa yfir dagbækur og
verkefni kennaranema
við Háskólann á Akur-
eyri. Í þeim fjalla þau um
10 vikna reynslu af heim-
sóknum í leik- og grunn-
skóla. Þau lýsa starfshátt-
um í skólum, samskiptum
kennara og barna, hug-
myndafræði sem unnið
er eftir og svo framvegis.
Eftir að hafa lesið nokkra
tugi slíkra verkefna er
ég margs vísari um skólastarf.
Ég hef séð dæmi um hugmynda-
ríka kennara, kennara sem þora
að fara ótroðnar slóðir, kenn-
ara sem feta hina þekktu
braut. Kennara sem eru
góðar fyrirmyndir ekki
bara barnanna í bekknum
eða á deildinni heldur líka
kennaranemanna sem hjá
þeim eru.
Fjölbreyttir kennsluhættir
Eftir lestur verkefnanna
sé ég að kennarar, t.d. í
erlendum tungumálum,
nota margir fjölbreytta og
frjóa kennsluhætti til að
gera efnið áhugavert og
skemmtilegt. Þeir leggja mikið
upp úr skilningi og því að virkja
áhugahvöt nemanna. Meðal dæma
er að horfa á Klovn ótextað og
ræða svo á eftir það sem þar var
til umfjöllunar. Annað sem ég
hef líka hrifist af, sérstaklega á
mið- og efsta stigi grunnskólans,
er hvernig sumir kennarar nýta
bekkjarfundi markvisst og með-
vitað. Á einum síkum fundi kom
fram ósk 9. bekkinga um að fá
sjálfir að kenna tiltekið námsefni.
Kennarinn skipti bekknum í tvo
hópa og fékk þeim efni til umfjöll-
unar. Hvor hópur um sig sá svo um
kennslustund.
Ég hef líka komist að því að
aðstæður kennara og barna eru
afar ólíkar jafnvel í sama bæjar-
félagi og jafnvel innan sama skól-
ans. Í sumum skólum eru börn sem
hafa ekki fundið eigin skólahillu
og skólinn ekki náð að móta með
þeim hillu. Í öðrum sé ég dæmi
um skóla sem leggja sig fram um
að fagna fjölbreytileika í hópi
barnanna, sem gera sitt besta til
að móta skólann eftir þörfum
barnahópsins.
Ekki ferkantaður
Einn kennaranemi sagði eitthvað
á þá leið að það hefði komið henni
þægilega á óvart hvað skólinn
var ólíkur minningum hennar úr
grunnskóla – þar sem allt var fer-
kantað. Það kom á óvart hvað börn-
in og kennarar þeirra voru í góðum
og nánum samskiptum, hve mik-
ill trúnaður ríkti á á milli þeirra.
Hvað starfið er skemmtilegt.
Aðdáun mín á kennurum á öllum
skólastigum hefur ekki minnkað
við yfirferðina. Auðvitað hef ég
líka séð dæmi um starf og starfs-
hætti sem ég fell ekki fyrir en sem
betur fer eru það undantekningar
en ekki regla.
Nú er margt ungt fólk að velja
sér háskólanám. Kennaranám
er heildstætt nám sem gagnast í
margvíslegum störfum, kennslu
sem öðrum störfum.
Að fi nna sína hillu – reynsla kennaranema
HEILBRIGÐIS-
MÁL
Kristján Þór
Júlíusson
heilbrigðisráðherra
➜ Ár frá ári hefur fækkað
í hópi þeirra sem reykja
daglega hér á landi.
HEILBRIGÐIS-
MÁL
Sigríður
Guðmundsdóttir
hjúkrunardeildar-
stjóri Grensási
➜ Það eitt að klæða sig og
ganga í eigin fötum gerir
starfssemi á endurhæfi ngar-
deild frábrugðna frá öðrum
deildum Landspítalans.
MENNTUN
Kristín
Dýrfjörð
dósent við
Háskólann á
Akureyri
➜ Í sumum skólum eru
börn sem hafa ekki fundið
eigin skólahillu og skólinn
ekki náð að móta með þeim
hillu.