Fréttablaðið - 10.10.2013, Blaðsíða 54

10. OKTÓBER 2013 FIMMTUDAGUR6 ● Geðhjálp
Arnþrúður Ingólfsdóttir
skrifaði MA-ritgerð í
kynjafræði sem ber heitið
„Staðreyndir lífsins“. Orðræða
geðlækna um tvöfalt tíðara
þunglyndi kvenna.
Það er talin vera ein best sann-aða staðreyndin innan geð-læknisfræðinnar að konur
fái oftar þunglyndi en karlar. Ég
hafði hins vegar komist á snoðir
um að þetta væri ekki svona einfalt
og í raun væri þetta mjög umdeild
staðreynd,“ segir Arnþrúður um
hugmyndina að MA-ritgerð sinni.
„Mig langaði að nota spurninguna
Hvers vegna eru konur oftar þung-
lyndar en karlar? til að skoða hug-
myndir um kyn og þunglyndi og
kyn og geðsjúkdóma. Sérstaklega
vildi ég kanna hugmyndir geð-
lækna um þessa hluti.“
Arnþrúður segir mikinn mun
á því hvernig kynin greinist með
hina ýmsu geðsjúkdóma. Til dæmis
sé geðklofi mun oftar greindur hjá
körlum og mismunandi gerðir pers-
ónuraskana skiptist eftir kyni.
„Ég hafði lesið femínískar kenn-
ingar um ástæður þess að konur
eru greindar oftar með ákveðna
sjúkdóma og upplifi ákveðin ein-
kenni frekar en önnur. Þar var
talið að þetta tengdist félagsleg-
um veruleika og jafnvel kynjamis-
rétti og kúgun. Mig langaði til að
nota þessar hugmyndir til að vita
hvort geðlæknar teldu að mismun-
andi reynsla kynjanna hefði áhrif
á hvernig þeirra vanlíðan kæmi
fram. Einnig hvort greiningar
þeirra væru undir áhrifum frá
kynjuðum viðmiðum í samfélaginu
og þá hvernig,“ segir hún.
GREINDI VIÐTÖL VIÐ GEÐLÆKNA
Arnþrúður tók viðtöl við nokkra
geðlækna á Landspítalanum og
greindi orðræðu þeirra. „Mér
fannst nokkur atriði standa upp
úr. Þegar ég spurði þá um hvort
sú fullyrðing að konur væru oftar
þunglyndar væri sönn töldu þeir
það óyggjandi sannað. Þegar ég
spurði þá út í orsakirnar kom í
ljós að margir töldu líklegt að
karlar væru vangreindir. Ástæð-
an fyrir því væri meðal annars
hvernig þeir sýndu vanlíðan sína.
Sumir beindu henni í ofbeldis-
fullan farveg og aðrir í neyslu,“
segir Arnþrúður en geðlæknarn-
ir bentu því til stuðnings á að karl-
ar væru mun fleiri á áfengismeð-
ferðardeildinni á Landspítalanum.
„Sumir læknanna töldu að margir
þeirra karla væru þunglyndir en
að áfengismeðferðin hentaði þeim
betur en þunglyndismeðferð á geð-
deild,“ segir Arnþrúður og telur
að þarna komi fram ósamræm-
anlegar útskýringar hjá sumum
læknanna. „Þetta grefur undan
þeirri staðreynd að konur séu oftar
þunglyndar.“
Arnþrúður bendir jafnframt
á að svo virðist sem þunglyndis-
greiningin sjálf hafi verið byggð
upp í kringum gagnagrunn kven-
sjúklinga. „Á Landspítalanum er
í gangi starf sem miðar að því að
skoða þunglyndiseinkenni karla
betur,“ segir hún.
EINKENNI FREMUR EN ORSAKIR
„Um leið og ég fór að tala um or-
sakir höfðu læknarnir frá miklu
og merkilegu að segja. Hins vegar
settu þeir hugleiðingar um orsak-
ir ekki fram sem neinn vísindaleg-
an sannleik enda er sú tegund geð-
læknisfræði ekki viðurkennd. Í dag
er unnið eftir lýsandi geðlæknis-
fræði þar sem áhersla er á lækn-
isfræðilega nálgun og horft á ein-
kenni fremur en sálfræðilegar or-
sakir,“ segir Arnþrúður og bendir
á að fyrir fjölmörgum árum hafi
greiningarbækur verið endurskoð-
aðar. „Þá voru orsakakenningar
hreinsaðar út úr skilgreiningum,“
segir hún.
Þar komi því ekki fram mikil-
vægir hlutir sem geðlæknar og
fleiri vita vel. „Til dæmis töluðu
allir læknarnir um að ofbeldi, kyn-
ferðisofbeldi, afskiptaleysi, van-
ræksla í æsku og önnur áföll geti
valdið geðvandamálum síðar á
ævinni,“ segir Arnþrúður. Núver-
andi kerfi bjóði hins vegar ekki upp
á að nota slíkar skýringar. „Slíkar
orsakakenningar voru hreinsaðar
út og í staðinn beindist fjármagn,
orka og athygli að því að leita að líf-
fræðilegum orsökum,“ segir hún og
telur að þrýstingur frá lyfjaiðnað-
inum spili þar stórt hlutverk.
ÞARF AÐ TENGJA HUG OG LÍKAMA
„Mér fannst ein stærsta niður-
staða rannsóknarinnar vera
sú að geðlæknar vita og hafa
reynslu af mjög miklu sem þeir
geta ekki talað um sem vísindi
og geta ekki unnið með vegna
þess til dæmis hvernig stofnun-
in er byggð upp,“ segir Arnþrúð-
ur. Hið stóra vandamál í orð-
ræðu geðlæknanna sé að það
vanti skýringalíkan til að tengja
huga og líkama. „Það vantar að
tengja saman nýjustu rannsókn-
ir í til dæmis taugalífeðlisfræði,
hugvísindum, sálfræði og lækn-
isfræði. Þannig gæti geðlæknis-
fræðin aftur farið að mynda sér
sterkan hugmyndagrunn,“ telur
Arnþrúður.
Hugmyndir um kyn og þunglyndi
Arnþrúður Ingólfsdóttir tók viðtöl við nokkra geðlækna á Landspítalanum og greindi orðræðu þeirra. MYND/GVA
Nokkur ár eru síðan starf fulltrúa notenda á
geðsviði Landspítalans var sett á fót. Starfið er
mjög fjölbreytt og verkefnin margvísleg. Mikill
hluti þess snýr að því að svara fyrirspurnum frá
notendum og aðstandendum þeirra.
Starf fulltrúa notenda á geðsviði Landspítalans var sett á fót fyrir nokkrum árum og er mikið brautryðjendastarf. Starfið er mjög fjölbreytt
en helstu hlutverk fulltrúans eru að hjálpa sjúkling-
um að nýta réttindi sín og hjálpa þeim að vera þátt-
takendur í meðferð sinni. Einnig vinnur hann við að
efla notendaþekkingu hjá starfsfólki geðsviðs Land-
spítalans auk þess sem hann vinnur í að bæta ímynd,
þjónustu og viðmót geðsviðsins. Starfið var sett á fót
í marsmánuði árið 2006 og hefur Bergþór Böðvarsson
sinnt því alla tíð. „Upphaf þess má rekja til NsN-verk-
efnisins hér á geðsviði 2004 og fyrirspurnar minnar í
framhaldi af því sem ég sendi á sviðsstjóra hjúkrun-
argeðsviðs en mér fannst bráðnauðsynlegt að boðið
væri upp á slíka þjónustu. Hann óskaði eftir nánari
hugmyndum frá mér og í sameiningu skilgreindum
við þetta nýja starf og settum á fót. Síðustu árin hef
ég verið svo heppinn að fá að þróa starfið smátt og
smátt.“
MARGVÍSLEGAR FYRIRSPURNIR
Bergþór segir starfið vera afar fjölbreytt og einstök
verkefni ólík enda hafi mjög margir samband við
hann með mismunandi erindi. „Auk þess sem talið
var upp hér að framan reynum við með starfinu að
sýna fram á að fyrrverandi notendur eiga fullt erindi
í vinnu með fagfólki á geðheilbrigðisstofnun, auk þess
sem markmiðið er að auka líka formlega samvinnu
gæðaráðs geðsviðs við notendur.“
Stór hluti af starfi Bergþórs snýr að því að taka
við ábendingum og fyrirspurnum frá notendum.
„Vinnan felst meðal annars í því að vera talsmað-
ur þeirra sem liggja inni á geðdeild. Þannig tek ég
bæði við kvörtunum og jákvæðum athugasemd-
um og vinn úr þeim til að bæta þjónustuna á geð-
sviði Landspítalans. Það er nauðsynlegt að not-
endur geti leitað til einhvers með kvartanir og
ábendingar og að þeir upplifi að þeir geti talað
við einhvern.“
FJÖLBREYTT STARF
Að sögn Bergþórs koma einnig margar fyrir-
spurnir frá notendum utan spítalans eða aðstand-
endum og stuðningsaðilum þeirra. „Þá er verið að
spyrja hvert sé hægt að leita eða um ákveðna að-
stoð. Það ber því miður mikið á því í okkar ágæta
heilbrigðis- og velferðarkerfi að notendur og að-
standendur þeirra hafa ekki verið upplýstir um
réttindi sjúklinga en þar kemur meðal annars
fram að sjúklingur eigi rétt á upplýsingum um
önnur úrræði.“
Það er mikilvægt að sögn Bergþórs að mæta
öllum sem jafningjum. „Ég er oft að upplýsa þá
sem liggja inni á geðdeild um eðli geðsjúkdómsins
svo þeir sem eru að glíma við geðsjúkdóm í fyrsta
skipti eigi auðveldara með að takast á við það á
eðlilegan og jákvæðan hátt. Það er mikilvægt að
geta sýnt heilbrigðisstarfsfólki að fyrrverandi
geðsjúklingur geti mætt þeim sem jafningi og
hjálpað öðrum sem veikari eru. Þannig felst starf
fulltrúa notenda meðal annars í því að vera mál-
svari eða talsmaður þeirra sem liggja inni á geð-
deild og þurfa á aðstoð að halda. Það má segja að
starfið skiptist í fjóra hluta; ég er talsmaður, upp-
lýsingafulltrúi, tengiliður og fyrirmynd.“
Fulltrúi notenda gegnir stóru hlutverki
„Það má segja að starfið skiptist í fjóra hluta; ég er talsmaður, upplýsingafulltrúi,
tengiliður og fyrirmynd,“ segir Bergþór Grétar Böðvarsson, fulltrúi notenda á
geðsviði Landspítalans. MYND/ARNÞÓR