Fréttablaðið - 24.10.2013, Blaðsíða 16

24. október 2013 FIMMTUDAGUR| FRÉTTIR |
Vöxtur sjávarklasans, hefðbund-
ins sjávarútvegs og framleiðslu-
starfsemi sem hann stendur undir,
er gríðarmikill ár frá ári. Fram-
leiðsluvirði sjávarklasans hefur
aukist um 80 milljarða á tveimur
árum.
Þetta sýnir óbirt skýrsla
Íslenska sjávarklasans um efna-
hagsleg umsvif og afkomu grein-
arinnar fyrir árið 2012.
Haukur Már Gestsson, hag-
fræðingur hjá Íslenska sjávar-
klasanum, einn höfunda, segir
aukninguna allrar athygli verða.
„Aukningin er ekki aðeins komin
til af eflingu í grunngreininni,
sjávarútvegi, heldur líka að miklu
leyti af vexti í hliðargreinum eins
og sjávartækni og líftækni og full-
vinnslu aukaafurða. Þessar grein-
ar hafa vaxið að meðaltali um
10-15% undanfarin ár. Ef fram
heldur sem horfir mun meirihluti
af veltu sjávarklasans koma frá
öðru en útflutningi sjávarafurða
innan 15 ára,“ segir Haukur.
Þegar rýnt er í skýrsluna sést
að sjávarklasinn stendur undir
28,4% landsframleiðslunnar (VLF)
árið 2012. Hefur greinin vaxið úr
25,6% af VLF á aðeins tveimur
árum.
Hausar fyrir átta milljarða
Þegar Haukur er spurður hvað
hafi komið sérstaklega á óvart við
vinnslu skýrslunnar segir hann
vekja sérstaka athygli hvað full-
vinnsla aukahráefna, sem áður
var hent fyrir borð eða voru urðuð,
færist mjög í vöxt. „Með aukahrá-
efni á ég við hausa, bein, roð, lifur,
afskurð, klær og fleira sem getur
verið mjög verðmætt. Við vitum að
þurrkaðir þorskhausar hafa verið
til á Íslandi mjög lengi en síðasta
áratuginn erum við einfaldlega
að sjá sprengingu í þessari fram-
leiðslu sem skilar nú um sex millj-
örðum króna árlega í útflutnings-
tekjur. Og ef þú bætir við hausum
af öðrum tegundum erum við að
horfa upp á átta milljarða á síðasta
ári. Og þetta er bara dæmi um eina
afurð,“ segir Haukur.
Magnið skiptir ekki öllu
Annar af höfundum skýrslunn-
ar, Bjarki Vigfússon hagfræð-
ingur hjá Íslenska sjávarklas-
anum, segir aðspurður erfitt að
segja til um hversu mikið sjáv-
arklasinn á Íslandi getur vaxið.
„Það sem við þó vitum er að hinn
hefðbundni sjávarútvegur, veið-
arnar sjálfar, búa við takmark-
anir frá náttúrunnar hendi, þ.e.
við getum bara veitt visst magn á
hverju ári til þess að ganga ekki á
stofnana. Þess vegna er svo mik-
ilvægt að nýta sem allra mest af
því hráefni sem kemur á land og
nýta það í sem allra verðmætasta
framleiðslu. Þar kemur líftæknin
og hátækniiðnaðurinn til sögunn-
ar. Að nýta aukahráefni sem áður
var hent til að framleiða heilsu-
vörur, lækningavörur eða snyrti-
vörur er raunverulegur möguleiki
núna. Með hliðsjón af því eru vaxt-
artækifæri sjávarklasans gríðar-
leg og í raun engin leið að sjá fyrir
í hvaða átt hann muni þróast, en
það þarf að vinna fyrir þessu, gera
rannsóknir og taka áhættu í fjár-
festingum,“ segir Bjarki.
Milljarðatugir
Bjarki nefnir einnig tæknifyrir-
tæki sjávarklasans. „Þau eru
mörg hver í heimsklassa á sínu
sviði í þróun og framleiðslu tækja
og tæknilausna og eru að sækja á
erlenda markaði með sínar vörur.
Augljósasta dæmið um þannig fyr-
irtæki á Íslandi er auðvitað Marel
sem byrjaði fyrir 30 árum í fram-
leiðslu fyrir íslenskan sjávarútveg
en er núna orðið alþjóðlegt stórfyr-
irtæki.“
Til að setja það sem Haukur og
Bjarki nefna í tölfræðilegt sam-
hengi, þá var samanlögð velta í
tækni fyrir vinnslu og veiðar, líf-
tækni og fullvinnslu aukaafurða
88 milljarðar króna á árinu 2012.
Þessar greinar hafa því vaxið um
13-17% á ári undanfarin ár. Ef sá
vöxtur heldur áfram ná þessar
greinar 300 milljarða króna veltu
eftir áratug, sem er svipað og velta
í hefðbundnum sjávarútvegi og
vinnslu í dag.
Mýtan
Það er lífseig mýta að íslensk-
ur sjávarútvegur geti ekki vaxið
umfram það sem hann er í dag. Þá
vitna menn til hefðbundinna veiða
og vinnslu. Hlutdeild hefðbundins
sjávarútvegs í landsframleiðslu
síðasta árs var 11,3%, samkvæmt
bráðabirgðatölum Hagstofu
Íslands en er áætluð 11% fyrir
árið 2011. Hlutdeild sjávarútvegs
hefur því ekki verið hærri í rúman
áratug, haldi þessar tölur. Hlutur
veiðanna var 7,1% en vinnslu 4,2%.
Skýrslan lýsir hins vegar öllum
efnahagslegum umsvifum sjávar-
klasans á Íslandi.
Vaxtarmöguleikar
Haukur segir vaxtarmöguleika
greinarinnar verulega. „Íslensk-
ur sjávarútvegur er að vissu leyti
hagkvæmur og vel rekinn, með-
ferð hráefnisins hefur batnað
mikið á undanförnum áratugum,
framleiðni er mjög góð í sam-
anburði við sjávarútvegsgeir-
ann í öðrum löndum, hráefnanýt-
ing virðist vera betri hér en hjá
nágrannaþjóðunum sem stunda
fiskveiðar,“ segir Haukur.
Hann bætir við að hins vegar
megi sannarlega gera betur á
öllum þessum sviðum, á Íslandi
jafnt sem annars staðar, og þekk-
ing íslenskra vísindamanna og
fyrirtækja gæti skipt sköpum
við nútímavæðingu sjávarútvegs-
greinarinnar erlendis. „Íslensk-
ur sjávarútvegur er í raun eina
atvinnugreinin sem stenst alþjóð-
legan samanburð þegar kemur að
framleiðni og við höfum því margt
fram að færa,“ segir Haukur.
ASKÝRING | 16
SJÁVARKLASINN Á ÍSLANDI: UMSVIF OG AFKOMA ÁRIÐ 2012
Svavar
Hávarðsson
svavar@frettabladid.is
Með hugtakinu sjávarklasi er átt við hinn hefðbundna sjávarútveg og alla
þá framleiðslustarfsemi sem hann stendur undir beint og óbeint. Þar með
talin er sú framleiðslustarfsemi sem telja má afsprengi sjávarútvegs í þeim
skilningi að í upphafi þjónaði hún innlendum sjávarútvegi en hefur síðan
þróast í að standa á eigin fótum og jafnvel hafið eigin útflutning.
Ýmiss konar rannsóknar- og nýsköpunarstarfsemi, fjöldi hátæknifyrir-
tækja, starfsemi nokkurra líftæknifyrirtækja, fiskeldi sem og flutninga- og
hafnarstarfsemi af ýmsum toga falla því undir sjávarklasann hér á landi.
Heimild: Íslenski sjávarklasinn
➜ Sjávarklasi– fyrir hvað stendur hugtakið?
● Umfang sjávarklasans í hagkerfinu vex annað árið í röð,
en framlag sjávarklasans til landsframleiðslu var 28,4%
árið 2012, 27,7% árið 2011 og 25,6% árið 2010.
● Sjávarklasinn í heild stendur líklega undir um 25-35 þúsund
störfum, eða 15-20% vinnuafls.
● Heildarvelta helstu fyrirtækja sem falla undir fullvinnslu og líf-
tækni var 22 milljarðar árið 2012 og jókst um 17% frá árinu áður.
Bandaríkin
Suður-Ameríka
Nígería
Portúgal
Holland
Þýskaland
Japan
Noregur
Kína
Spánn
Frakkland
Bretland
Rússland
Bretland er mikilvægasta einstaka innflutnings-
land íslenskra sjávarafurða og Evrópa er
mikilvægasta markaðssvæðið, en árið 2012 nam
útflutningur til Evrópu 79% af heildarútflutningi
sjávarafurða.
Útflutningur til nýmarkaðsríkja og annarra ríkja
utan Evrópu hefur hins vegar vaxið hratt undan-
farið, þá sérstaklega útflutningur til Rússlands.
Milli áranna 2011 og 2012 jókst útflutningur til
Asíu um 7% og Afríku um 6,2%.
➜ Bretland mikilvægasti
markaðurinn
GRAFÍK/JÓNAS
Sjávarklasinn malar þjóðinni gull
Vöxtur hliðargreina sjávarútvegsins hefur verið ævintýralegur á undanförnum árum. Hlutfallslegan vöxt sjávarklasans af vergri landsfram-
leiðslu má meta í tugum milljarða. Velta í tækni fyrir vinnslu og veiðar, líftækni og fullvinnslu aukaafurða var 88 milljarðar króna 2012.
● Heildaraflaverðmæti upp úr sjó var 160 milljarðar króna árinu 2012. Aflaverðmæti
hefur aukist myndarlega að raunvirði undanfarin ár.
● Útflutningsverðmæti íslenskra sjávarafurða nam tæpum 269 milljörðum króna árið
2012 og hefur aldrei verið meira. Lágt raungengi krónunnar og hækkandi verð á
mörkuðum leggjast hér á eitt, auk bættrar aflanýtingar og vaxandi getu íslenskra
fyrirtækja til að bjóða verðmæta vöru árið um kring.
● Hlutdeild hefðbundins sjávarútvegs (veiða og vinnslu) í landsframleiðslu árið 2012
var 11,3% samkvæmt bráðabirgðatölum Hagstofu Íslands en er áætluð 11% fyrir
árið 2011.
● Rannsóknir Íslenska sjávarklasans
sýna að u.þ.b. 20% af heildar-
veltu í flutningsþjónustu og
miðlun megi rekja beint til við-
skipta við sjávarútvegsfyrirtæki.
Þá má rekja 7-8% af heildarveltu
í samgöngum á landi, sjó og á
vatnaleiðum til viðskipta við
sjávarútveg. Um 40% af veltu
í fraktflugi eru komin til vegna
flutninga á sjávarafurðum. Af
þessu má áætla að heildarvelta í
flutningum og tengdri starfsemi
með sjávarafurðir hafi verið í
kringum 17 milljarða króna á
árinu 2012.
● Nú eru starfrækt á fjórða tug
fyrirtækja á Íslandi sem stunda
sölu og markaðssetningu
sjávarafurða og nokkur þeirra
selja einnig fisk sem veiddur er
utan lögsögu Íslands.
Í hópi sölufyrirtækja með
íslenskar sjávarafurðir eru tveir
risar, Icelandic Group og Iceland
Seafood International (ISI), en
samanlögð velta þeirra á árinu
2012 var um 120 milljarðar
króna. Icelandic Group hefur far-
ið í gegnum mikla endurskipu-
lagningu undanfarin ár sem nú
sér fyrir endann á. Starfsmenn
félagsins eru nú um 1.700 í níu
löndum og heildarveltan um 90
milljarðar árlega. Söluverðmæti
afurða ISI jókst um 12% milli
ára, nam alls um 180 milljónum
evra (29 milljörðum) árið 2012
og söluteymi fyrirtækisins hér á
landi var styrkt á árinu.
● Að minnsta kosti 35 fyrirtæki
starfa nú við fullvinnslu óhefð-
bundinna afurða af einhverju
tagi á Íslandi, allt frá hausa-
þurrkun og lifrarniðursuðu til
framleiðslu græðandi plástra
og húðkrema. Samanlögð velta
þessara fyrirtækja á árinu 2012
var 22 milljarðar króna og jókst
um 17% frá fyrra ári. Aukaafurð-
ir sem annars færu í súginn eru
mikilvægur þáttur í framleiðslu
og vöruþróun margra þessara
fyrirtækja. Líftækni og líftækni-
rannsóknir gegna lykilhlut-
verki við bætta og framsækna
nýtingu aukaafurða og aðra
hámarksnýtingu hráefnis.
➜ Flutningar, mark-
aðir og fullvinnsla
HAUKUR MÁR
GESTSSON
BJARKI
VIGFÚSSON
MIKILVÆGUSTU VIÐSKIPTALÖND Í SJÁVARÚTVEGI 2012