Fréttablaðið - 17.07.2014, Blaðsíða 24

17. júlí 2014 FIMMTUDAGUR| SKOÐUN | 24
Tímabært er að forráða-
menn Landsbankans geri
opinberlega grein fyrir
því hvers vegna í ósköp-
unum bankinn kaus að
leggja Húsasmiðjuna inn
á fjárhagslega líknardeild
fremur en láta hana að
fara sömu leið og önnur
gjaldþrota fyrirtæki eftir
bankahrunið.
Þessi björgunaraðgerð
Landsbankans var væg-
ast sagt vafasöm á sínum tíma, en
með árunum hefur betur og betur
komið í ljós hvað hún var stór-
kostlega vanhugsuð. Steininn tók
úr í síðustu viku, þegar upplýst
var að Húsasmiðjan hefði viður-
kennt stórfelld samkeppnislaga-
brot meðan fyrirtækið var í eigu
Landsbankans og síðar Framtaks-
sjóðs lífeyrissjóðanna.
Gjaldþrot var rökrétt
Þegar Landsbankinn yfirtók
eignarhald Húsasmiðjunnar
hafði fleira hrunið en bankarnir.
Nýbyggingamarkaðurinn hafði
skroppið saman um 90% og ekki
útlit fyrir endurreisn hans næstu
árin. Húsasmiðjan stóð verst allra
byggingavöruverslana, skuldaði
Landsbankanum yfir 10 millj-
arða króna og birgjum háar fjár-
hæðir. Fyrirtækið var að sjálf-
sögðu gjaldþrota. Undir eðlilegum
kringumstæðum hefði Lands-
bankinn afskrifað hluta krafna
sinna og óskað eftir gjaldþrota-
skiptum. Birgjar og aðrir lánveit-
endur hefðu tekið skellinn, eins og
eðlilegt má teljast. En þess í stað
tók Landsbankinn Húsasmiðjuna
í fangið, skar birgjana niður úr
snörunni og varpaði áhættunni á
herðar landsmanna, núverandi eig-
enda bankans.
Áfram tap Húsasmiðjunnar
Landsbankinn afskrifaði 11,2
milljarða króna af skuldum Húsa-
smiðjunnar og lagði fyrirtækinu
til rekstrarfé. Steindauður bygg-
ingamarkaður hafði hins vegar
enga þörf fyrir óbreytt umsvif
byggingavöruverslana, enda tap-
aði Húsasmiðjan tæpum tveimur
milljörðum króna meðan fyrir-
tækið var í eigu Landsbankans
og Framtakssjóðsins, sem er að
mestu í eigu lífeyrisjóðanna.
Milljarður í skatta og sektir
Forráðamenn Landsbankans höfðu
vafalítið vitneskju um fyrirhugaða
mörg hundruð milljóna króna end-
urálagningu skatta á Húsasmiðj-
una þegar þeir ákváðu að halda líf-
inu í henni. Meðan fyrirtækið var
í eigu bankans og Framtakssjóðs
áttu umfangsmikil samkeppnis-
lagabrot sér stað innan Húsa-
smiðjunnar. Þau lögbrot leiddu til
325 milljóna króna sektargreiðslu.
Samtals hefur því bæst við rúm-
lega milljarðs króna kostnaður af
að halda lífinu í Húsasmiðjunni,
til viðbótar við tapreksturinn og
afskriftirnar.
Landsmenn borga brúsann
Landsbankinn kom Húsasmiðjunni
yfir á Framtakssjóð Íslands, sem
svo seldi fyrirtækið í árslok 2011.
Kaupandinn yfirtók skuldir, aðal-
lega vegna birgða, og borgaði 800
milljónir króna (sem hann fékk
reyndar með 20% afslætti gegn-
um fjárfestingarleið Seðlabank-
ans). Þessar 800 milljónir duga
hvergi nærri fyrir skatta- og sekt-
argreiðslum og því þarf Lands-
bankinn – þ.e. við landsmenn sem
eigum bankann – að borga það sem
upp á vantar.
Var vitað um lögbrotin?
Landsbankanum ber skylda til að
upplýsa opinberlega hversu miklu
hann hefur tapað samanlagt á
því að halda lífi í Húsasmiðjunni.
Bankinn þarf sömuleiðis, ásamt
Framtakssjóðnum, að upplýsa
hvort umfangsmikil samkeppnis-
lagabrot Húsasmiðjunnar voru
með vitund eða samþykki full-
trúa þeirra í stjórn Húsasmiðj-
unnar, en þeir voru fimm talsins.
Eða er kannski ekkert að marka
þá fullyrðingu Framtakssjóðsins,
í reglum hans um samfélagslega
ábyrgar fjárfestingar, að hann
leggi áherslu á að þau fyrirtæki
sem fjárfest er í starfi samkvæmt
lögum og reglum? Eru þessar regl-
ur bara til að sýnast?
Samanlagt milljarðatap Lands-
bankans og Framtakssjóðsins á líf-
gjöf Húsasmiðjunnar er útreikn-
anlegt og er smám saman að koma
í ljós. Erfiðara verður að reikna út
það samfélagslega tap sem hlot-
ist hefur af samráði Húsasmiðj-
unnar og Byko til að koma í veg
fyrir samkeppni á byggingavöru-
markaði. Ekki aðeins hefur þetta
samráð leitt til þess að neytend-
ur borga hærra verð fyrir bygg-
ingavörur, heldur hafa afborganir
lána þeirra hækkað fyrir vikið. En
kannski þykja það ekki vond tíð-
indi þegar banki á í hlut.
➜ Samanlagt millj-
arðatap Landsbankans
og Framtakssjóðsins
á lífgjöf Húsasmiðj-
unnar er útreiknanlegt
og er smám saman að
koma í ljós. Erfi ðara
verður að reikna út
það samfélagslega tap
sem hlotist hefur af
samráði Húsasmiðjunnar og
Byko til að koma í veg fyrir
samkeppni á byggingavöru-
markaði.
Þegar Sameinuðu þjóðirn-
ar samþykktu stofnun Ísra-
elsríkis 1948 hafði Ísland
það hlutverk að mæla fyrir
tillögunni um viðurkenn-
inguna. Það gerði þáver-
andi sendiherra Íslands
hjá Sameinuðu þjóðunum.
Áratugum saman þar
á eftir stóð Ísland þétt
með Ísraelsríki; annað
kom ekki til greina hér á
landi. Þegar ríkisstjórn
Jóhönnu Sigurðardóttur
viðurkenndi Palestínuríki stjórn-
skipulega á síðasta kjörtímabili,
15. júlí 2011, var það rökrétt næsta
skref eftir stofnun Ísraelsríkis og í
afstöðu Íslands fólst að viðurkennd
væru landamæri Palestínu og Ísra-
els eins og þau voru 1967.
Um 130 ríki höfðu viðurkennt
Palestínu sem ríki áður en Ísland
tók þessa ákvörðun. En ákvörðun
Íslands hafði sérstaka þýð-
ingu því Ísland var fyrsta
„vestræna lýðræðisríkið“
sem ákvað að viðurkenna
Palestínuríki. Það gat
ríkisstjórnin gert af því
að utanríkisráðherrann
hafði kjark til þess, Össur
Skarphéðinsson, og af því
að samstarfsflokkur Sam-
fylkingarinnar í ríkis-
stjórn, Vinstrihreyfingin
– grænt framboð, studdi
viðurkenninguna fyrir-
varalaust. Það gerði ekki sam-
starfsflokkur Samfylkingarinnar
2007-2009.
Reyndar má geta þess að þegar
Össur Skarphéðinsson lagði fram
þingsályktunartillögu um viður-
kenningu á Palestínu stóðu allir
flokkar, utan Sjálfstæðisflokks, að
nefndaráliti meirihluta utanríkis-
málanefndar sem mælti með sam-
þykkt tillögunnar. Bæði núverandi
utanríkisráðherra og forsætisráð-
herra áttu þá sæti í nefndinni og
stóðu að samþykkt hennar.
Þannig ber Ísland mikla póli-
tíska ábyrgð á þeim málum sem
hafa birst okkur á sjónvarps-
skjáunum undanfarnar vikur. Þess
vegna ætti Ísland að beita sér sér-
staklega og skörulega í Palestínu-
málunum gegn morðum og ofbeldi
Ísraelsstjórnar; vel að merkja ekki
allra Ísraela.
Fjármagnar ódæðið
Fyrir nokkrum árum gegndi höf-
undur þessarar greinar starfi
sendiherra Íslands gagnvart Ísra-
el. Það var einkar fróðlegur tími.
Það gerði ég í fyrsta lagi með mik-
illi ánægju vegna þess að ég tók í
arf þá afstöðu að standa með Ísra-
elsríki. Sú afstaða var sennilega
og er óraunsæ en ábyrgð okkar
er ekki minni fyrir vikið. Hún er
meiri.
Og hvað er þá til ráða? Margt.
En það mikilvægasta er að gera
sér grein fyrir því að það er
Bandaríkjastjórn sem ber fremur
en allar aðrar ríkisstjórnir heims-
ins ábyrgð á því ástandi sem nú er
í gangi í Palestínu. Það er vegna
þess að Bandaríkjastjórn styður
Ísrael og fjármagnar ódæði Ísra-
elsstjórnar. Nú þarf að verða til
heimshreyfing allra ríkja sem
aldrei lætur neitt tækifæri ónot-
að til að reyna að tala um fyrir
Bandaríkjastjórn.
Getur Ísland eitthvað gert? Já.
Ísland getur beitt sér fyrir því
að þessi heimshreyfing verði til,
hreyfing sem hefur það markmið
að knýja Bandaríkjamenn til að
láta af stuðningi við Ísrael. Jafn-
framt þarf að koma á alþjóðlegu
friðargæsluliði sem fylgist með
hverju fótmáli í nýjum friðaráætl-
unum sem hefur það að markmiði
að tvö ríki megi þróast friðsam-
lega hlið við hlið, Ísrael og Palest-
ína. Það friðargæslulið gæti þurft
að vera á staðnum í áratugi; en það
er allt að vinna.
Utanríkisráðherra Gunnar
Bragi Sveinsson, hefur staðið sig
skörulega í Úkraínumálum. Hann
ætti því ásamt utanríkismálanefnd
Alþingis að taka forystu fyrir
hreyfingu sem stöðvar mannvíga-
stefnu Ísraelsstjórnar. Strax. Ég er
viss um að þjóðin stæði með utan-
ríkisráðherra í þessu efni.
Það þarf að verða til heimshreyfi ng
Landsbankinn þarf
að skýra mál sitt
Við hliðina á húsinu okkar
sem við erum búin að búa í
síðan 1996 er gæsluvöllur og
á þessum tiltekna gæsluvelli
eru dagmömmur. Þær eru
búnar að vera þarna síðan
gæsluvöllurinn var lagð-
ur niður í sinni merkingu
sem gæsluvöllur. Það var
þannig áður en dagmömm-
urnar komu að börnum frá
leikskólum Mosfellsbæj-
ar var komið fyrir á þess-
um litla gæsluvelli og í júní, júlí og
ágúst voru þar um 30-40 börn allan
daginn á sumrin, með tilheyrandi
hávaða, meira að segja svo miklum
hávaða að það var ekki hægt að sitja
úti á sinni eigin verönd.
Eins og gefur að skilja var fólk
ekki sátt við þetta, það var ítrekað
haft samband við bæjarstjóra með
fundum, tölvupóstum o.fl., eitthvað
yrði að gera. Við bentum á ýmis
atriði en ekkert fékkst áunnið. Ekk-
ert gert nema sagt að þetta yrði
athugað. Gæsluvellir voru síðan
lagðir niður í sinni merkingu nema
þessi gæsluvöllur var áfram skipað-
ur dagmömmum með fullt af börn-
um og leikskólabörnum á morgn-
ana, ásamt börnum frá leikskólum
sem voru lokaðir á sumrin með til-
heyrandi hávaða og látum.
Mælirinn er löngu orðinn full-
ur bæði fyrir okkur og alla íbúa í
kring um þennan gæsluvöll. Á 15
árum hefur ekkert skeð
annað en stanslaust áreiti
frá þessum gæsluvelli,
ásamt andvaraleysi hjá
bæjarstjórninni í Mos-
fellsbæ. Við erum búin
að benda á að hávaðinn sé
óþolandi á sumrin því að
þegar gott er veður fyllist
gæsluvöllurinn af börnum
og hávaðinn er yfirþyrm-
andi.
Það er sóðaskapur í
kringum og inni á þessum gæslu-
velli og illgresið og njólinn teygja
sig í mannhæð yfir girðinguna
og út á gangstéttina. Hávaði er í
börnum og unglingum sem safnast
saman á þessum velli um helgar,
það eru oft brotnar rúður í þessum
skúr sem tilheyrir gæsluvellinum
og oft er búið að grýta ljósastaura
sem eru í kringum völlinn og
brjóta í þeim perur auk þess sem
skúrinn er yfirleitt útkrotaður.
Ráðist á einkagarð
Alls staðar í kringum þennan rólu-
völl og reyndar út um allan Mos-
fellsbæ er veggjakrot sem hefur
aukist síðustu ár, og bæjarstjórnin
gaf það svar um daginn að foreldr-
um fyndist þetta í lagi vegna þess
að unglingarnir væru þá allavega
ekki að drekka á meðan. (Sem sé
þetta er tómstundagaman hjá ung-
lingum í Mosfellsbæ í boði bæjar-
ins.) Það virðist engin gæsla vera
í Mosfellsbæ og bæjarstjórnin er
ekkert að sinna sínum störfum.
Um daginn skeði það svo að ein-
hverjir kvörtuðu til bæjarins undan
öspum sem við erum með í garð-
inum hjá okkur, að greinar þeirra
næðu yfir girðinguna og trufluðu
gangandi og hjólandi vegafarendur.
Það var strax brugðist við og um
morguninn meðan húsráðendur
voru ekki heima var farið af stað
og greinarnar sagaðar af þessum
tilteknu öspum og meira en þurfti.
Eins og gefur að skilja þá voru
húsráðendur ekki hrifnir af þessu
athæfi og höfðu samband við bæj-
arstjórnina. Svörin voru á þá leið
að þeir hefðu haft fullt leyfi til að
fara og snyrta aspirnar hjá okkur.
Að vísu viðurkenndu þeir að þeir
hefðu kannski átt að láta vita af sér
fyrst áður en þeir fóru af stað. Þeir
hefðu frekar átt að líta sér nær og
snyrta og taka til á þessum gæslu-
velli og í kringum hann frekar en
að ráðast á einkagarða.
Þetta er er skrifað í von um að
bæjarstjóri ásamt fylgdarliði taki
til skoðunar að það er fólk í bænum
sem er óánægt með störf þess. Væri
ekki ráð að leggja þennan gæslu-
völl niður með tilliti til þess að það
eru stærri og flottari vellir til ann-
ars staðar í þessum stóra bæ sem
myndu ekki trufla íbúa í nágrenn-
inu eins mikið?
Rusl, sóðaskapur, veggjakrot,
og hávaði í Mosfellsbænum
Nýlega barst sú frétt að
kostnaður við viðhald á
Hörpu frá 2011 til mars
2014 næmi 56 milljónum
(RÚV 15/5). Hingað til hefur
verið vonlaust að fá eitthvað
upp á borðið varðandi sund-
urliðaðan Hörpukostnað og
margt er enn hulið.
Það kom hins vegar ekki
fram í fréttinni að í fjárlög-
um 2011 (02-969/6.23) eru
44,2 milljónir vegna viðhalds Hörpu.
Sem sagt 44,2 milljónir (fyrir 2011)
auk 56 milljóna eftir 2011.
Um 100,2 milljónir eru því komn-
ar í viðhaldskostnað frá upphafi
vegna Hörpu sem er mjög líklega
Íslandsmet í viðhaldi nýrrar opin-
berrar byggingar.
Aldrei hafa Hörpuskuldarar feng-
ið að sjá uppgjörið á gallaða suður-
veggnum („stuðla“vegg nr. 1) sem
var rifinn niður vegna hættu á hruni
og sigldi síðan sem ryðtært brota-
járn til Spánar.
Sagt var að Kínverjar myndu
borga skaðann að langmestu leyti
og verktakar að einhverjum hluta,
en aldrei var getið um þann kostnað
sem lenti á skattgreiðendum.
En í svari staðgengils
menntamálaráðherra
(17/10/2011), við fyrir-
spurn þingmanns (M.Á.
04/10/2011), var talað um
kostnað við endurgerð og
uppsetningu stálvirkis
fyrir glerhjúp og hlutdeild
verkkaupa (ríkis og borg-
ar) í þeim kostnaði.
Fróðlegt væri fyrir
skattgreiðendur og Hörpu-
skuldara að sjá þessa reikninga.
Það hefur aldrei fengist upp-
gefinn óupplýstur heildarkostn-
aður Hörpu (A-Ö). Það er löngu
tímabært að þessi kostnaðarmál
verði rædd opinberlega og ekki á
„málheftu“ Hörpu-málþingi eins
og síðast.
Örfá dæmi um kostnaðarþætti
sem vantar svör við:
1) Hvað kostaði Hörpulóðin öll
og að gera hana byggingarhæfa?
2) Hvað kostaði jarðvinnan og nið-
urrif bygginga á svæðinu? 3) Hvað
kostuðu umhverfisframkvæmd-
ir vegna Hörpu? 4) Hvað kostuðu
gatnatengingarnar? 5) Hvað kost-
uðu viðbótarframkvæmdir inni?
6) Hvað kostaði glerhjúpurinn einn
og sér? 7) Hvað fékk aðalhönnuð-
ur hans fyrir hönnunina? 8) Hvað
fengu verkfræðingar, „sérfræðing-
ar“ o.fl. fyrir? 9) Hver eru lóðar- og
gatnagerðargjöldin? 10) Hver var
beinn og óbeinn kostnaður okkar
vegna fyrri ónýta suðurveggsins?
11) Hver er fjármagnskostnaður
Hörpu frá 2009 til dagsins í dag?
12) Hvað kostuðu okkur „sérstöku“
Hörpufélögin átta? 13) Hvað hefur
árlegt meðlag skattgreiðenda og
Hörpuskuldara með henni blás-
ið mikið út síðustu árin (var sagt
í byrjun 1 milljarður)? Svona má
áfram telja.
NB: það er þarft mál að Ríkis-
endurskoðun eða einhver annar
óvilhallur aðili geri upp og upplýsi
allan byggingarkostnað Hörpu (A-Ö)
og annan uppsafnaðan kostnað.

Til upplýsinga:
Heimildir: Samkvæmt upplýsingum
frá skrifstofu Alþingis:
Fjárlög 2011 – Til viðhalds menn-
ingarstofnana:
Viðhald: 6.23 Tónlistarhús og ráð-
stefnumiðstöð í Reykjavík … 44,2
milljónir
Viðhald Hörpu –
100,2 milljónir frá upphafi !
FJÁRMÁL
Baldur Björnsson
framkvæmdastjóri
Múrbúðarinnar
UTANRÍKISMÁL
Svavar Gestsson
fv. sendiherra
Íslands í Ísrael
➜ Nú þarf að verða til
heimshreyfi ng allra ríkja sem
aldrei lætur neitt tækifæri
ónotað til að reyna að tala
um fyrir Bandaríkjastjórn.
UMHVERFI
Stella Eiríksdóttir
íbúi í Mosfellsbæ
FJÁRMÁL
Örnólfur Hall
arkitekt