Fréttablaðið - 23.09.2014, Blaðsíða 15

ÞRIÐJUDAGUR 23. september 2014 | SKOÐUN | 15
HEILSA
Teitur
Guðmundsson
læknir
Flestir eru sammála því að það sé
skynsamlegt að stunda forvarnir,
aðrir segja að skynsamlegar for-
varnir séu þær sem skila árangri.
Þá eru til sumir sem vilja bara
lækna það sem aflögu hefur farið
og þegar skjólstæðingar kvarta
eða koma með einkenni sé rétti
tíminn til að bregðast við. Enn
aðrir halda því á lofti að lækna-
stéttin og heilbrigðiskerfið með
sínum leiðbeiningum sé að stuðla
að oflækningum og mögulega
valda skaða fremur en gera gagn,
að minnsta kosti miklum kostnaði.
Allt eru þetta atriði sem þarf
að skoða í samhengi. Nýlegar
greinar í British Medical Journal
vekja áleitnar spurningar sem
vert er að skoða nánar. Ef við
veltum fyrir okkur forvörnum
þá snúast þær fyrst og fremst
um að finna sjúkdóma áður en
þeir gefa einkenni. Eðli máls-
ins samkvæmt er verið að skoða
„heilbrigða“ einstaklinga í von
um að finna eitthvað óheilbrigt
svo bregðast megi við því í tíma.
Dæmi um slíkar forvarnir er
skimun fyrir brjósta- og legháls-
krabbameini, önnur væri skimun
fyrir ristilkrabbameini. Áhættu-
mat í tengslum við hjarta og æða-
sjúkdóma er svipað og þá mætti
líka telja til þessa háan blóðþrýst-
ing. Heilsuefling er aftur á móti
aðgerð sem lýtur að því að auka
eða bæta heilsu viðkomandi. Slíkt
væri að breyta mataræði, auka
hreyfingu, hætta að reykja og svo
framvegis.
Skili því sem til er ætlast
Þegar skoðað er hvort það sé
fýsilegt að stunda forvarnir og að
ríkið eða sjúkratryggingar niður-
greiði þær þá er nauðsynlegt að
þær skili því sem til er ætlast, sú
er ekki raunin í flestum sjúkdóm-
um. Því er ekki skipulega í dag
neins staðar í heiminum skim-
að fyrir t.d. lungnakrabbameini
og þannig mætti nefna fjölda
annarra sjúkdóma. Núverandi
þekking dugar ekki til að það
ríki sátt um slíka skimun. Víða
um heiminn hafa leiðbeiningar
breyst varðandi skimanir líkt og
við brjóstakrabbamein, USPSTF
(US Preventive Services Task
Force) í Bandaríkjunum hækk-
aði aldur skimunar úr 40 í 50
ár. Krabbameinsfélagið breytti
leiðbeiningum sínum um legháls-
krabbameinsskimun úr tveimur
í þrjú ár nýverið. Þá hefur verið
umræða um að hætta skimun við
ákveðinn aldur, t.d. fyrir brjósta-
krabbameini. Enn hefur ekki haf-
ist skimun fyrir ristilmeini.
Ljóst er að ekki eru öll kurl
komin til grafar í þessu. Víða er
umræða um genapróf sem hluta
af forvörnum og má til gamans
geta þess að Angelina-Jolie-
effektinn sem kallaður er, þegar
hún opnaði umræðuna um að
hafa látið fjarlægja bæði brjóst
sín vegna verulega aukinnar
áhættu á að þróa með sér brjósta-
krabbamein, sprengdi skalann á
slíkum skoðunum bæði aust-
an hafs og vestan. Íslendingar
hafa heldur ekki farið varhluta
af möguleikunum sem felast í
því að vita með nokkurri vissu
hverjir eru í hvaða áhættu með
notkun á gagnagrunni DeCode.
Hin siðferðilega spurning er svo
allt önnur og er henni ósvarað
þar sem alltaf er verið að vinna
með líkur í þessum heimi. Til
viðbótar við erfðaþætti koma
svo umhverfis- og lífsstílstengd-
ir þættir til að rúnna af áhættu-
jöfnuna.
Ábyrgð á eigin heilsu
Skimun á þjóðarvísu kann að
skila takmörkuðum árangri í
mörgum tegundum sjúkdóma,
en það sem kallast einstaklings-
miðað áhættumat er líklega
það sem koma skal. Má benda
á slíkar leiðbeiningar varðandi
blöðruhálskirtilsmein og marga
aðra sjúkdóma þar sem skyn-
samlegt getur talist að láta meta
persónubundið hver áhætta við-
komandi er og nota þá tæki-
færið í leiðinni til að koma inn
með heilsueflingu og markmiða-
setningu. Sé litið til lækninga
almennt hefur auðvitað orðið
gífurleg þróun og möguleikar
okkar á að lækna sjúkdóma hafa
gjörbreyst á undanförnum ára-
tugum og munu gera það áfram.
Mikill þrýstingur er þó í mark-
aðssetningu lyfja og nýrra með-
ferða sem kosta mjög mikla pen-
inga og er varhugavert að ætla
sér að tækla heilsufarsvanda
þjóða á þann máta þar sem vitað
er að heilbrigðiskerfi Vestur-
landa þola ekki núverandi kostn-
að, hvað þá þann sem koma skal.
Oflækningar okkar eru þar
með líka að bíta í rassinn á
okkur að einhverju leyti. Í
ofannefndum greinum er sér-
staklega rætt að slíkt sé að eiga
sér stað í meðferð háþrýstings
en viðmiðunarmörk um það
hvenær eigi að hefja meðferð
hafa farið lækkandi. Þar telja
höfundar að allt að 20% ein-
staklinga sem eru með vægan
háþrýsting hafi engan ábata
af meðferð og það sé eingöngu
verið að búa til kostnað sem
þeir meta á 32 milljarða dala
árlega. Án þess að vísindin hafi
úttalað sig um það má eflaust
færa rök fyrir hinu sama í með-
höndlun kólesteróls og ýmissa
fleiri kvilla sem taldir eru upp
sem áhættuþættir sjúkdóma.
Tækifærin liggja í því að tækla
einstaklinginn, hegðun hans og
áhættuþætti. Tæki, tól og töflur
skipta líka máli, mikilvægast er
þó að við berum ábyrgð á eigin
heilsu!
Forvarnir, lækning eða oflækningar?
Íslendingar hafa
heldur ekki farið
varhluta af möguleikunum
sem felast í því að vita með
nokkurri vissu hverjir eru í
hvaða áhættu með notkun
á gagnagrunni DeCode.
Hin siðferðilega spurning er
svo allt önnur og er henni
ósvarað þar sem alltaf er
verið að vinna með líkur í
þessum heimi.
GEFÐU
HÆNU
gjofsemgefur.is
9O7 2OO3
Plastrusl í hafinu hefur margvísleg
neikvæð áhrif á lífríkið, samfélag-
ið og hagkerfið. Meginmarkmið
ráðstefnunnar er að leita leiða til
að draga úr þessum áhrifum með
því að skapa umræðu um vand-
ann og kalla eftir hugmyndum um
lausnir. Ráðstefnan er hluti af for-
mennskuáætlun Íslands í Norrænu
ráðherranefndinni og er styrkt af
henni.
RÁÐSTEFNA Í HÖRPU 24. SEPTEMBER 2014 KL. 9–17
Ráðstefna um
plast í hafinu
MEÐAL EFNIS
» Umhverfisráðherra flytur ávarp
» Alþýðuvísindi og viðhorf almennings
» Niðurstöður ráðstefnu um rusl í hafi 2013
» Svæðisáætlanir um rusl í hafi
» Nýjustu athuganir á míkróplasti í heimshöfunum
» Norrænt samstarf um rusl í hafinu
» Plast í hafi frá sjónarhóli plastiðnaðarins
» Plast í hafi frá sjónarhóli útgerðarinnar
» Plast í hafi frá sjónarhóli úrgangsgeirans
» Samantekt
MÁLSTOFUR
» Útgerð, fiskvinnsla og plastrusl í hafi
» Míkróplast úr neytendavörum