Skessuhorn - 25.11.2009, Blaðsíða 12

12 MIÐVIKUDAGUR 25. NÓVEMBER
Í faðmi blárra fjalla frammi í Skaga­
firði ólst Guð rún Ingiríð ur Jó hann­
es dótt ir upp. Hún býr í dag í Rauð­
barða holti í Döl um. Guð rún Ingiríð­
ur er fjórða í röð inni átta systk ina þar
sem stúlk urn ar voru sjö og einn strák­
ur. Um lukt fjöll um og gil inu stóra
sem ekki var brú að fyrr en löngu síð­
ar uxu börn úr grasi sem ekki víla fyr ir
sér að takast á við hlut ina, vinna það
sem þarf. Ferð inni er heit ið í hug­
an um að Merki gili í Skaga firði fyr­
ir miðja síð ustu öld. Reisu legt er að
horfa heim að stóra torf bæn um, sem
taldi fimm burst ir og að auki aust ur­
hús og suð ur hús. Ekk ert raf magn var
kom ið og bæj ar læk ur inn var vatns­
æð in, til að byrja með, en byggður
var yfir hann svo kall að ur rangali, sem
þótti mik il bót. Síð ar kom renn andi
vatn í hús ið áður en nýi bær inn var
byggð ur.
All ir áttu sinn kál garð
„Það var svo margt skemmti legt
á að vent unni og við systk in in vor­
um ekki hrædd á neinu í skamm deg­
inu, hvorki jóla k etti eða öðr um ver­
um,“ seg ir Guð rún. „Við byrj uð­
um mjög ung að prjóna og sauma
í enda mamma völund ur í hönd­
um. Næstelsta syst ir mín fór síð ar á
sauma nám skeið inn á Ak ur eyri og
kenndi síð an kon um í sveit inni að
sauma. Á Merki gili var gjarn an unn ið
í törn um með góð um hvíld um inn á
milli. Þá var gjarn an set ið við handa­
vinnu. Ég man aldrei til þess að við
vær um þreytt þótt tek ið væri á enda
við öll vel hraust og feng um nóg að
borða, kjöt, mjólk og kálmeti. Heima
á Merki gili var gríð ar lega mik ill kál­
garð ur. Í hon um voru rækt að ar kart­
öfl ur, róf ur og fleira kálmeti. Við átt­
um öll okk ar beð sem okk ur bar að
sjá um. Það var gert með sóma enda
ekki hægt að láta sinn part líta verr út
en hjá hin um. En auð vit að mark að ist
líf ið af gil inu á marg an hátt. Í minn­
ing unni finnst mér eins og við höf um
alltaf ver ið að sækja hesta út fyr ir gil
til ein hvers brúks.“
Allt sótt út fyr ir gil
Á Merki gili voru að stæð ur nokk­
uð sér stak ar og skap að ist það af gil inu
sem áður er nefnt. Snar bratt er upp
og nið ur, beggja vegna og þótti heim­
il is fólk inu ekki ger andi að sitja hest­
ana upp og nið ur brekk urn ar þar sem
göt urn ar voru sneið ing ar og í mörg­
um hlykkj um. All ir stærri hlut ir og
fyr ir ferð ar meiri voru geymd ir hin­
um meg in við gil ið og svo þurfti að
sel flytja yfir. „Við birgð um okk ur upp
eins og önn ur heim ili gerðu á þess­
um tíma, keypt var inn í miklu magni,
eins og al gengt var. Hins veg ar var
mik ið mál að koma því yfir gil ið. Ég
man t.d. eft ir lampa ol í unni sem var
á stór um tunn um. Þær voru geymd­
ar hin um meg in og við fór um síð an
og sótt um olíu í svona fjöru tíu lítra
brúsa. Við vor um alin upp við þetta
og fannst eðli legt. Þeg ar stór ir menn
létu hesta sína bera sig upp og nið­
ur gil ið, urð um við alltaf reið. Okk ur
fannst það illa far ið með þarfasta þjón­
inn. Við þurft um líka að reka lömb in
yfir gil ið sem áttu að fara í slátrun. Þá
varð að passa á kveðna staði á leið inni
því ef við misst um lömb in fram af var
búið að segja frá því. Þetta gat ver ið
nokk uð staut og kom sér þá vel að við
vor um mörg.“
Og það birti í bæn um
„Í gamla hús inu, sem var gríð ar­
lega stór torf bær, var ekki raf magn
og oft var kalt. Allt var lýst upp með
lömp um sem þurfti að fægja fyr ir jól­
in. Mér er afar minn is stætt hvað allt
varð bjart þeg ar lampa glös in höfðu
ver ið pússuð. Það birti sann ar lega til.
Svo var gólf ið hvít skúrað með fín­
um sandi og allt var svo ynd is legt og
hreint. Við syst urn ar gerð um heil­
mik ið af skrauti til dæm is músa stiga
og jóla poka sem við skreytt um bæ­
inn með, þær eldri kenndu yngri.
Í það var not að ur sá papp ír sem til
var, lík lega gam all jóla papp ír frá ár­
inu áður. Eng um papp ír var hent og
mað ur varð virki lega að vanda sig við
að taka upp gjaf irn ar svo að papp ír­
inn skemmd ist ekki. Það var hlóða­
eld hús í gamla bæn um þar sem kjöt
og ann að var reykt og kall að fram í
hlóð um. Þar bak aði mamma fyr ir jól­
in rúg brauð í stóru formi sem smakk­
að ist guð dóm lega og svona steikt
brauð, eins og laufa brauð, sem hún
skar und an diski eða ef hún var að
flýta sér flatti bara út og steikti svo.
Þetta var al gjört lost æti. Svo var jóla­
ferð in far in í kaup stað inn, um það bil
hálf um mán uði fyr ir jól, þá kom jóla­
lykt in í bæ inn með eplun um sem sett
voru í búr ið.“
Heima gert og fal legt
Jóla tréð á Merki gili var heima gert,
eins og víð ast á þess um árum. Sver
staur var í miðj unni og á hann fest ir
arm ar. Á þá voru síð an sett ar klemm­
ur með litlu marg litu kert un um, sem
marg ir af eldri kyn slóð inni kann ast
við. Þetta var nóg og engu þurfti við
að bæta, hvorki lyngi né öðru, tréð var
fal legt svona. Systk in in fengu alltaf
ó hemju mik ið af nýj um föt um fyr­
ir hver jól, á samt kert um og spil um.
Í skamm deg inu var dýr mætt að eiga
eig in ljós gjafa og skemmt un fólks var
gjarn an að taka í spil. „Við feng um
bara gjaf ir frá pabba og mömmu, afi
og amma gáfu ekki eins og núna er.
Afi sem bjó hjá okk ur, Bjarni Jó hann­
es son, hef ur samt á byggi lega gauk­
að ein hverju smá legu að okk ur. Á að­
fanga dags kvöld var alltaf hangi kjöt á
Merki gili og þá var borð að við stórt
borð í bað stof unni, ann ars í eld hús­
inu. Búið var að setja hreint á öll rúm­
in, heimaunn inn rúm fatn að ur með
út saumi eft ir okk ur eða mömmu, all­
ir hrein ir og fín ir, bær inn ljóm aði og
við að borða jólamat inn. Þetta gat
ekki ver ið betra.“
Aldrei ein angr uð
Þótt Merki gil standi hátt og inni
í land inu var bær inn aldrei ein angr­
að ur og mik ið um gesta kom ur. „Ég
man þeg ar ég kom hing að í Dal ina
fyrst árið 1952 þá fannst mér mik ið
dauf legra og ein angr aðra hér, held­
ur en heima á Merki gili. Þar var alltaf
mik ið af fólki á bæn um og mik ið af
gest um. En sann ar lega gat gil ið ver­
ið okk ur erfitt. Ég man þeg ar hrundi
úr gamla bæn um og við á kváð um að
byggja nýtt hús árið 1949. Þá þurfti
að sel flytja allt efni í nýja hús ið og
nátt úr lega mest á hest um. Það var
í raun kannski ekki svo erfitt mið að
við að koma elda vél inni. Það var eig­
in lega ekki hægt að setja hana á hest.
Bæði var hún of þung og svo var stór
klett ur á leið inni sem skag aði út í göt­
una og erfitt að kom ast fram hjá hon­
um með breið an hlut. Ef hest ur fór
utan í klett inn og snar að ist á hon­
um var búið að segja frá því. Því var
brugð ið á það ráð að fjöldi manna
bar bara elda vél ina heim. Það var
nokk uð átak en hafð ist eins og ann­
að. Þeg ar þetta var hafði mamma ver­
ið ekkja í nokk ur ár en pabbi dó árið
1944, þá var mamma ný lega búin að
eiga yngsta barn ið. Lík lega má segja
að með sam eig in legu á taki hafi ver­
ið hægt að koma hlut un um í verk. Og
hvern ig sem allt velt ist komu jól in
alltaf og jafn ynd is leg hvert ár.“ bgk
Þessa dag­
ana er ver­
ið að taka í
notk un að
nýju þriðja
ofn Járn­
blendi verk­
smiðju El kem
á Grund­
ar tanga, en
end ur bygg­
ing hans
hef ur stað­
ið yfir síð­
ustu sjö vik­
urn ar eða frá því í byrj un októ ber.
Ein ar Þor steins son for stjóri El kem
á Ís landi seg ir að af þess um sök­
um megi gera ráð fyr ir að næstu
dag ana verði sýni leg vatns gufa og
reyk ur frá Járn blendi verk smiðj unni
meiri en venj an er. Fyrstu vik una
er ofn inn lát inn ganga á litlu á lagi
til að hita, þurrka og baka fóðr ing­
una áður en fram leiðsla hefst á nýj­
an leik. Við end ur bygg ingu ofna í
Járn blendi verk smiðj unni eru sett­
ir í þá nýj ar fóðr ing ar úr eld föst um
stein um.
Ein ar seg ir að næstu vik una geti
því gætt nokk urr ar meng un þó að­
al lega sjón meng un ar, sér stak lega ef
veð ur er stillt, en eng ar vís bend ing­
ar eru um að reyk ur af þess um völd­
um sé skað leg ur um hverfi verk­
smiðj unn ar. Hann bið ur fólk að
sýna þessu skiln ing og þol in mæði,
en það ger ist á 15 ára fresti að end­
ur byggja þurfi ofna verk smiðj unn­
ar. Ofn eitt var end ur byggð ur í árs­
byrj un í fyrra og vænt an lega þarf að
end ur byggja ofn tvö eft ir fimm ár.
Í sam tali við Skessu horn sagði
Ein ar að þrátt fyr ir sam drátt og
kreppu hafi ver ið ráð ist í end ur­
bygg ingu ofns ins til að tryggja
á fram hald andi rekst ur hans. Um
gríð ar lega kostn að ar sama fram­
kvæmd er að ræða, eða 900 millj ón­
ir króna. Um 100 manns hafa unn ið
við ofn inn þess ar sjö vik ur.
Að sögn Ein ars er reyklos un
verk smiðj unn ar stýrt í sam ræmi við
strang ar regl ur Evr ópu sam bands ins
og legg ur móð ur fé lag verk smiðj­
unn ar á Ís landi, El kem AS, mik ið
af mörk um til vís inda­ og þró un ar­
starfs. Grannt er fylgst með magni
efna sem ber ast frá fram leiðsl unni í
vatn, and rúms loft og jörð. Er los un
frá verk smiðj unni á Grund ar tanga
að sögn Ein ars langt inn an við mið­
un ar marka. End ur nýj un ofna, eins
og ýms ir aðr ir þætt ir starf sem inn ar,
fara fram að við höfðu sam ráði við
Um hverf is stofn un.
þá/ Ljósm. Mats.
Á fundi bæj ar stjórn ar Snæ fells­
bæj ar 17. nóv em ber sl. var tek ið
fyr ir bréf frá Grund ar fjarð ar bæ og
Stykk is hólms bæ vegna sam ein ing­
ar mála sveit ar fé laga á Snæ fells nesi.
Á fund in um sam þykkti bæj ar stjórn
sam hljóða bók un þar sem ó tví rætt
er fall ið frá frek ari við ræð um um
sam ein ingu sveit ar fé laga á Snæ­
fells nesi. Þar seg ir með al ann ars að
það sé mat bæj ar stjórn ar Snæ fells­
bæj ar að ekki sé rétt á þess um miklu
ó vissu tím um í ís lensku sam fé lagi að
fara í form leg ar við ræð ur um sam­
ein ingu sveit ar fé laga á Snæ fells­
nesi, þar sem slíkt myndi auka enn
á ó viss una sem fyr ir er.
„Kjör tíma bil nú ver andi bæj ar­
stjórn ar er að renna út og er það
mat bæj ar stjórn ar að það sé nýrr­
ar bæj ar stjórn ar að meta það eft­
ir næstu sveit ar stjórn ar kosn ing ar
hvort rétt sé að stíga það skref er
bæj ar stjórn Grund ar fjarð ar legg­
ur til.“ Þá er á rétt að að sam starf
sveit ar fé laga á Snæ fells nesi er gott
og náið og hef ur sam taka mátt­
ur þeirra í mörg um mál um ver­
ið til fyr ir mynd ar og sam fé lag inu
til heilla, „og spurn ing hvort ekki
sé rétt að skoða enn meira sam­
starf frek ar.“ Bæj ar stjórn Snæ fells­
bæj ar tel ur hins veg ar að komi til
frek ari sam ein ing ar sveit ar fé laga á
Vest ur landi á næstu árum, ann að
hvort með frjáls um kosn ing um eða
til skip un frá Al þingi, þá sé það eini
raun hæfi sam ein inga kost ur inn fyr ir
Snæ fell inga að Snæ fells nes ið verði
eitt sveit ar fé lag.
Krist ján Þórð ar son full trúi
minni hlut ans í bæj ar stjórn óskaði
eft ir því að bók að væri að hann
væri sam þykk ur af greiðslu þessa
máls, en það hafi ver ið og sé enn
sín sann fær ing að stefnt skuli að
sam ein ingu Snæ fells ness í eitt öfl­
ugt sveit ar fé lag. „En til að fara út
í sam ein ing ar við ræð ur þurfi hug ur
að fylgja máli og það er mitt mat að
sá hug ur sé ekki til stað ar hjá nógu
mörg um sveit ar stjórna mönn um á
Nes inu til að fara lengra með mál ið
að sinni,“ seg ir Krist ján.
mm
Ull ar sel ið á Hvann eyri fékk
skemmti lega heim sókn á dög un­
um. Ver ið var að „ steggja“ ung an
mann sem brátt geng ur í hnapp­
held una. Á kváðu fé lag ar manns­
ins að kanna hve hand lag inn hann
væri í ull ar iðn og var því far ið
með Skapta Brynj ólfs son í Ull ar­
sel ið þar sem Stína frá Lundi tók
á móti hon um og lét hann kemba.
Þá lét Guð rún á Álf hóli Skapta
spinna ull. Skapti stóð sig á gæt­
lega í að kemba en ekki gat hann
spunn ið enda krefst það sam hæf­
ing ar handa og fóta og mik ill ar
ein beit ing ar sem sagt er að kon­
um ein um sé lag ið. Hann gat hins
veg ar prjón að á gæt lega þannig
að hann slapp fyr ir horn að mati
Ull arselskvenna, féll ekki á ull ar­
iðn próf inu og mun því bráð lega
ganga í hjóna band.
gb
End ur bygg ingu lok ið á
þriðja ofni Járn blendi verk­
smiðju El kem
Bæj ar stjórn form lega á móti
sam ein ingu á Snæ fells nesi
Þreytti Ull arsels próf fyr ir brúð kaup ið
Líf ið mark að ist af gil inu á marg an hátt
Guð rún Ingiríð ur Jó hann es dótt ir sem
fædd er og upp al in á Merki gili en hef ur
búið í Döl um síð an árið 1952.
Heim il is fólk ið á Merki gili við rétt ar vegg inn.