Skessuhorn - 25.11.2009, Blaðsíða 14

14 MIÐVIKUDAGUR 25. NÓVEMBER
Þótt nú tíma mað ur inn eigi ef til
vill erfitt með að setja sig í spor
þeirra sem voru að al ast upp í byrj­
un síð ustu ald ar og finn ist á stund­
um að líf ið og að stæð ur þá hafi
varla ver ið til nema í sögu bók­
um, þá minn ist sú kyn slóð sem þá
óx úr grasi margs úr bernsku sinni
með vænt um þykju og hlýju. Kjör­
in voru sann ar lega með öðru móti
en ger ist í dag en þeim mun meira
er hægt að þakka fyr ir fram far irn­
ar sem urðu síð ar. Þórð ur Krist­
jáns son er fædd ur og upp al inn á
bæn um Hreða vatni í Borg ar firði,
yngst ur af sex bræðr um. Hann
seg ist ætíð minn ast inn göngu að­
vent urn ar á bernsku heim il inu. Þá
fengu bræð urn ir að kveikja á einu
og einu kerti, sem ann ars var far­
ið spar lega með. Þetta voru lít il,
marg lit kerti sem marg ir af eldri
kyn slóð inni kann ast við og hafa
orð ið mörgu fyr ri tíð ar skáldi að
yrk is efni.
„And rúms loft ið breytt ist þeg­
ar leið fram á að vent una,“ seg­
ir Þórð ur þeg ar blaða mað ur hef­
ur feng ið sér sæti og gætt sér á
mandar ínu sem boð ið var upp á.
„Sem dæmi um þess ar mandar­
ín ur, þá sáust þær ekki í minni
bernsku en á vext ir voru þó á borð­
um í kring um jól. Við bræð urn ir
höfð um grun um að far ið væri að
kaupa eitt hvað sem ekki mátti sjást
eða kom ast í, eins og á vexti, þeg ar
kom fram á þenn an árs tíma. Bið in
var auð vit að af skap leg, rétt eins og
hjá öll um börn um og al veg víst að
við vor um al veg að ganga af göfl­
un um, spenn ing ur inn var svo mik­
ill. En við feng um að kveikja á einu
og einu kerti og það lægði öld urn­
ar tölu vert.“
Mik ið bak að og öllu
skipt jafnt
„ Mamma bak aði mik ið fyr ir jól­
in og við bræð ur voru eins og grá­
ir kett ir í kring um hana. Vild um
kom ast í deig ið og smakka það sem
ver ið var að gera. Sem dæmi voru
bak að ar pip ar kök ur, gyð inga kök ur,
jóla­ og sand kök ur að ekki sé tal að
um lag kök urn ar. Við vor um nokk­
uð á geng ir í eld hús inu og urð um
af skap lega fegn ir ef brann plata
af smákök um. Þá feng um við að
eiga þær. Það setti eng in full mekt­
ug hús móð ir brennd ar smákök ur
í box ið. Svo var alltaf skor ið utan
með lag kök un um og það mátti
borða. Það var sterk krafa okk­
ar að all ir fengju jafnt og eins gott
að passa það,“ seg ir Þórð ur kím­
inn og held ur á fram. „Ég man ekki
eft ir að við skreytt um mik ið og lík­
lega höf um við bræð ur ekki ver ið
mik ið að föndra eða syngja. En til­
breyt ing in var mik il á all an hátt.
Sem dæmi feng um við ekki svona
kök ur í ann an tíma og allt var gert
svo hreint, lamp ar fægð ir, gólf in
hvít skúruð, jóla hrein gern ing in var
kafli út af fyr ir sig.“
Jól aroll an val in og
sveskju graut ur inn lost­
gæti
„Á hverju hausti var val in rolla
sem slátr að skyldi fyr ir jól, köll uð
jól aroll an. Það var held ur hald ið til
henn ar í fóðri. Síð an var kjöt súpa á
að fanga dags kvöld ið og þótti mik­
ið ný meti að fá nýja kjöt ið. Það var
alla jafn an ekki mik il fjöl breytni í
mat, þannig að nýtt kjöt var það
besta sem hægt var að fá. Á jóla dag
var alltaf hangi kjöt en það vildi
þorna í með ferð inni og var því
ekki eins gott og nýja kjöt ið. En
mest man ég eft ir sveskju grautn­
um, sem eld að ur var á að fanga dag
og bor inn fram með hnaus þykk um
rjóma. Al gjört lost æti sem til hlökk­
un ar efni var að mega borða. Á vöxt­
um var einnig út býtt eitt hvert kvöld
á jól um. Það var eng inn út aust ur
á því, en all ir fengu smakk og all ir
fengu jafnt. Það var bara skammt­
að. Stund um var sett upp jóla tré
á Hreða vatni sem var þá birki úr
skóg in um. Á grein arn ar voru sett­
ar klemm ur með kert um. En pabba
var illa við þetta svo við gerð um það
ekki að vana. Á nokkrum bæj um sá
ég heima smíð uð jóla tré sem þóttu
fín tré.“
Jóla ljós og jóla gjaf ir
Sá gamli sið ur að láta ljós loga á
jóla nótt ina var við hafð ur á Hreða­
vatni en harð bann að var að spila á
jóla kvöld ið. Kún um var eitt hvað
hyglað í tugg unni og mjalt ir voru
eft ir mat inn. Aldrei mátti byrja að
taka upp gjaf irn ar fyrr en all ir voru
komn ir inn og sú bið gat orð ið löng.
Þá voru yngstu börn in stund um frið­
uð með kerti. Þau gátu gert krafta­
verk. „Við feng um alltaf eitt hvað af
gjöf um, alla vega flík ur, því eng inn
mátti fara í jóla kött inn og svo feng­
um við spil. Þau voru ó missandi.
Jóla gjaf ir voru að mestu heima gerð­
ar en á Hreða vatni voru alltaf ein­
hverj ir sum ar krakk ar úr Reykja vík
og það an komu stund um send ing­
ar þar sem leik föng um var laum­
að með og kannski sæl gæti. Eitt­
hvað gáf um við mömmu og pabba
og svo hef ég lík lega not ið góðs af
því að vera yngst ur. Var lega var tek­
ið utan af gjöf un um svo hægt væri
að nota papp ír inn síð ar, því all ur
papp ír var geymd ur. Ég var fimm
ára þeg ar fjöl skyld an flutti í nýja bæ­
inn árið 1926, það hús sem stend­
ur núna. Það þótt með ein dæm um
að strax var sett mið stöðv ar kynd ing
í hús ið, stór ofn í kjall ara sem hit­
aði allt hús ið. Not ast var við birki
og tað til upp hit un ar og vatns ofn ar
voru um allt hús. Hreða vatns heim­
il ið var mann margt og við vor um
ekki tal in fá tæk en ég man þó að í
krepp unni varð al gjört hrun. Minn­
is stætt er þeg ar ná granni okk ar
einn keypti lembd ar ær að vori fyr­
ir nærri hund rað krón ur hverja á, en
fékk ein ung is tíu krón ur fyr ir lamb­
ið að hausti. Það var gíf ur leg blóð­
taka. Þá var gott að hafa hlunn ind­
in af vatn inu til að geta feng ið nýj an
sil ung. Fyrst í stað var hann ein ung is
veidd ur á sumr in en síð ar fór um við
að veiða í gegn um ís og feng um þá
einnig nýj an fisk á vet urna. En þetta
breytti ekki því að jól in komu, um­
vaf in þeim spenn ingi og hlýju sem
ég hef sagt þér frá. Til breyt ing in var
svo mik il enda reyndi fólk allt hvað
það gat til að gera bet ur við sig og
sína á jól um, sama hvern ig efn in
voru.“
bgk
Alltaf jafn mik il spenna að kveikja ljós in
Hell is sand ur er ekki síð ur fal­
legt þorp á jóla föst unni en á öðr um
tím um árs ins. Ekki síst fyr ir fal lega
skreytt hús, það fyrsta sem kom­
ið er að þeg ar keyrt er inn í þorp­
ið. Þetta hús heit ir Lauf ás og þar
búa Að al steina Erla Lax dal Gísla­
dótt ir og Ár sæll Ár sæls son. Að al­
steina Erla er mat ráð ur í leik skól­
an um Kríu bóli en Ár sæll starfs­
mað ur fisk mark að ar ins í Rifi. „Það
fylg ir því alltaf jafn mik il á nægja
og spenna þeg ar við kveikj um ljós­
in,“ seg ir Að al steina en þau Ár sæll
leggja mikla vinnu í að skreyta hús ið
fyr ir hverja jóla föstu. „ Þetta hús var
byggt árið 1931. Þá var ný brunn ið
hús sem stóð hérna neð an við, en
það hús hét einmitt Lauf ás. Þetta
hús var byggt í stað inn og pant að í
það sér val inn við ur frá Nor egi. Við
Ár sæll flutt um hing að á Hell issand
árið 1981 og keypt um þá fljót lega
þetta hús. Við byrj uð um að skreyta
það að utan með ljós um fyr ir jól in
1985 og síð an höf um við ver ið að
bæta við lýs ing una og út færa hana
á ýms an hátt, sér stak lega núna síð­
ustu árin,“ seg ir Að al steina.
Stóð við kola elda vél ina
á jóla dags morg unn
Að al steina Erla á ætt ir að rekja í
Snæ fells bæ og einnig í Stykk is hólm
en það an er móð ir henn ar. Hún
fædd ist í Reykja vík og ólst þar upp
hjá ömmu sinni og afa. „Ég bjó síð­
an um ára bil í Hafn ar firði og þrjú
síð ustu árin áður en við kom um
hing að á Hell issand bjugg um við
Ár sæll í Gauta borg í Sví þjóð.
Mín ar skær ustu minn ing ar eru frá
bernsku jól un um í Höfða tún inu þar
sem ég ólst upp hjá afa og ömmu.
Það var ilm ur inn sem kom í hús­
ið með jóla á vöxt un um. Þá stend­
ur mér ljós lif andi fyr ir sjón um þar
sem amma stend ur við kola elda vél­
ina á jóla dags morg un, að hita kakó­
ið sem við drukk um með smákök­
um og öðru jóla brauði. Það þótti
gott að fá flík í jóla gjöf. Ég held
ég hafi ver ið orð in sex ára þeg ar
fyrsta dúkk an kom í jóla pakk ann.
Alltaf var dans að í kring um jóla tréð
heima og líka spil að mik ið.
Æv in týra legt var að al ast upp á
þessu svæði í borg inni. Við krakk­
arn ir sótt ust mik ið eft ir að leika
okk ur í kring um Höfða en var hald­
ið í fjar lægð frá hús inu af þeim full­
orðnu. Ann ars fannst okk ur á kaf­
lega drauga legt í kring um Höfða
ekki síst við kart öflu geymsl urn­
ar sem þarna voru rétt hjá. Það
var ekki fyrr en á síð asta ári sem
ég skoð aði Höfða í fyrsta skipti og
þá hitt ist svo á að nokkrum dög um
seinna kvikn aði í hús inu. Kannski
enn einn drauga gang ur inn,“ seg ir
Að al steina Erla og hlær.
Fjöl skyld an sam an í
skötu veisl unni
Að spurð hvort ekki sé jóla legt að
vinna í leik skóla, seg ir Að al steina
að vissu lega sé það svo, en enn þá
jóla legra hafi þó ver ið þeg ar hún
vann í kjöt búð inni Kjöt kjall ar an um
í Hafn ar firði á sín um tíma.
„Það var svo jóla legt hjá kaup­
mann in um á horn inu þeg ar fólk
var að koma og sér panta hangi kjöt­
ið, fyllta lamba lær ið, fersku á vext­
ina og ým is legt ann að mat ar kyns
til jól anna. Þá sveif jóla and inn yfir
fannst mér.“
Að al steina Erla er úr stórri fjöl­
skyldu, átti 10 hálf systk ini en ekk­
ert al systk ini. Þeg ar hún flutt ist
á Hell issand bjuggu þar eða í ná­
grenn inu, sex systk ini henn ar. Að­
al steina og Ár sæll eiga þrjú börn.
Yngsti son ur inn Magn ús Þór býr
á Hell issandi, Sig ur björg Anna í
Hafn ar firði og Ár sæll í Gauta borg
í Sví þjóð. Barna börn in eru orð in
átta, það yngsta fimm mán aða en
það elsta 26 ára.
„Þor láks messu dag ur er alltaf stór
dag ur hjá fjöl skyld unni. Þá kom um
við sam an hérna í skötu veislu. Það
er ynd is leg ur dag ur og þá er ansi
fjöl mennt hjá okk ur,“ sagði Að al­
steina Erla að end ingu.
þá
Að al steina Erla Lax dal Gísla dótt ir heima í Lauf ási.
Lauf ás fal lega skreytt á jóla föst unni.
Þórð ur Krist jáns son frá Hreða vatni seg ir bernsku jól in hafi ver ið mik ið til hlökk un ar efni, ekki síð ur en hjá börn um nú tím ans.
Feng um að kveikja á einu og einu kerti