Skessuhorn - 25.11.2009, Blaðsíða 28

28 MIÐVIKUDAGUR 25. NÓVEMBER
Hér í eina tíð voru gerð kerti úr
tólg. Sá sið ur er fyr ir löng aflagð­
ur. Hins veg ar finnst mörg um gam­
an að gera sín eig in kerti og er það
kannski minna mál en marg an
grun ar. Og gam an að geta laum­
að heima gerðu kerti í jóla pakk ann.
Skessu horn leit aði til Jóninnu Har­
alds dótt ur sem um nokk urt ára bil
hef ur gert sín kerti sjálf og bað hana
um að leið beina les end um hvern ig
hún bæri sig að við kerta gerð ina.
Jón inna seg ir að það sé um að gera
fyr ir fólk að halda upp á kerta bút­
ana, sem erfitt er að brenna nið ur,
og end ur nýta þá síð an.
Hrá efni til kerta gerð ar.
Kerta bút ar, Ster ín kerta herð­
ir sem hæg ir á brennsl unni, herð­
ir kert in og ger ir auð veld ara að
ná þeim úr form inu. Kerta þráð­
ur (kveik ur) sem til er í mis mun­
andi þykkt um og not ast eft ir stærð
kert is ins, form og kerta lit ir. Herði,
þráð og liti má með al ann ars fá í
Fönd urstof unni og hjá kerta verk­
stæð inu Vax andi. Form in geta ver ið
af ýms um toga, ann að hvort keypt
eða eitt hvað sem finnst heima við.
Gott er að nota dós ir und an jógúrt,
skyri eða öðr um mjólk ur vör um.
Það eina sem þarf að passa er að
þau séu ekki of mjúk. Einnig má
nota hólka af ýms um toga, jafn vel
saga nið ur hólk ana sem eru inn an
í rúlluplast inu, ef ein hver vill gera
stór kerti. Svo má nota fern ur ut­
an af rjóma, safa, graut um og einnig
má nota glös sem hafa kannski áður
hýst kerti.
Grunn að ferð við að búa
til kerti
Kerta stubb ar eru sett ir í pott og
brædd ir við mjög væg an hita. Þeg ar
þeir hafa bráðn að er Ster ín kerta­
herðirinn sett ur út í. Al gengt hlut­
fall er 10% af vax magni. Þessu leyf­
ir þú að bráðna sam an við vax ið og
hrær ir ögn í. Þeg ar þetta er bráð ið
þarf að at huga hvort þér lík ar lit ur­
inn sem er á lög un inni. Ef ekki þá
set ur þú þann lit út í sem þig lang ar
að hafa, t.d. fjólu blá an. Magn ið fer
eft ir því hversu dökk an eða sterk an
lit þú vilt. Ef vís að er í mynd irn ar þá
er t.d. sami lit ur inn á þeim kert um
sem eru bleik og rauð, bara minna
not að af litn um í þessi bleiku. Hver
og einn próf ar sig á fram með lit ina.
Þá er vax ið til bú ið til að fara í form­
in sem bor in er mat ar ol ía inn an í til
þess að auð veld ara sé að ná kert inu
úr, ef á að gera það á ann að borð.
Ef nota á glas og brenna kert ið í því
er ó þarft að setja olíu. Síð an er að
koma þræð in um (kveikn um) fyr­
ir í form inu. Ef botn gat er á form­
inu er þráð ur inn dreg inn í gegn
um gat ið, hnút ur sett ur á end ann
og kenn aratyggjó með fram gat inu,
til að vax ið leki ekki úr. Ef form ið
er heilt þá er eng inn hnút ur sett­
ur á end ann held ur þráð ur inn fest­
ur í botn inn með kenn aratyggjói. Á
hinn end ann er not uð klemma til
að halda við þráð inn ef form ið er
ekki breitt. Ef form ið er hins veg­
ar stærra í snið um þá er snið ugt að
nota mat ar prjón eða eitt hvað ann­
að nógu langt. Þetta er gert til að
halda þræð in um í miðj unni á form­
inu. Svo er bara að byrja að hella
vax inu í. Eft ir um það bil klukku­
tíma hef ur lík lega mynd ast hola í
miðj unni. Þá er gott að hafa prjón
við hönd ina og stinga nið ur í miðj­
unni til að hleypa úr lofti sem hef­
ur safn ast fyr ir. Síð an er meira vaxi
helt í hol una. Þetta þarf að end ur­
taka nokkrum sinn um. Þeg ar hætt
er að koma hola er kert ið lát ið
standa í á að giska 12 tíma og ætti
þá að vera til bú ið. Gott get ur ver­
ið að bregða kert inu und ir heita
vatns bunu, ef erfitt er að ná því úr
form inu.
Kerti með marg lit um
brot um í
Mjög fal legt get ur ver ið að setja
vaxmola sem brotn ir hafa ver ið
nið ur í form ið. Þá eru tek in kerti í
mis mun andi lit um og brytj uð nið­
ur í litla búta. Form ið er þá fyllt af
mol un um og vax inu síð an hellt yfir.
Ann ars er að ferð in sú sama. Ef vilji
er fyr ir því að hafa mol ana á ber andi
er betra að nota ljós ari lit í bráðna
vax ið svo lit irn ir í mol un um njóti sín
bet ur.
Ilm kerti.
Marg ir tengja sam an jól og ilm.
Sum um finnst ó missandi að fá kan­
el lykt í hús ið, aðr ir vilja eitt hvað
ann að. Auð velt er að búa til sín eig­
in ilm kerti hvort sem keypt ir eru
ilm drop ar eða not ast við neg u lagla,
kan el stang ir, lár við ar lauf eða ann an
ilm. Ef nota á ilm dropa er þeim hellt
í form ið um leið og bráðna vax inu.
Magn og styrk leiki fer eft ir smekk
hvers og eins. Það get ur ver ið mjög
fal legt að gera kerti með ein hverju í,
eins og kan el stöng, eða jafn vel rósa­
blöð um. Þá er það sett í form ið um
leið og vax inu er hellt í, til skipt is ef
fólk vill hafa þessa ilm gjafa á mis­
mun andi stöð um í kert inu. Það gild­
ir hér eins og alltaf að bara að prófa
sig á fram. Góða skemmt un.
bgk
Hef ur aldrei reykt en reyk ir þó tölu vert
Ingi björg Dan í els dótt ir bóndi og
kenn ari á Fróða stöð um í Hvít ár síðu
á und ar leg an reyk kofa. Hann er eig­
in lega eins og geim skip í lag inu og
næst um hægt að trúa því að hann
taki sig á loft, fyrr en var ir. Kof inn
er fóð ur síló á hvolfi og gagn ast á gæt­
lega, góð ur til síns brúks, eins og sagt
er. Tek ið var hús á Ingi björgu fyr ir
skemmstu til að ræða um þann hluta
af haust verk un um sem er reyk ing á
alls kyns góð meti.
Að eins smakk að til og
til finn ing lát in ráða
„Ég hef nú aldrei skrif að neitt nið­
ur hvað hvert stykki á að vera lengi í
reyknum,en þetta hef ur yf ir leitt alltaf
lukk ast vel,“ seg ir Ingi björg þeg ar í
upp hafi máls er spáð í hvort ein hver
upp skrift sé til yfir það hversu lengi
mat ur inn eigi að reykj ast. „Það er
ekki svo gott að segja til um það fyr­
ir fram því að mis jafnt er hversu vel
logar og hversu vel reyk ur inn helst
í kof an um. Mað ur verð ur því að­
eins að smakka þetta til, ef svo má að
orði kom ast, nota svo lít ið til finn ing­
una. Ég held að hver hafi sína sér­
visku í þessu, eins og öðru. Svo má
einnig segja að reyk ing sé ekki leng­
ur geymslu að ferð eins og var í gamla
daga svo þess vegna skipt ir það ekki
eins miklu máli hversu mik ið er reykt,
bara ef bragð ið er gott. Nú er kjöt ið
fryst eft ir að það hef ur ver ið reykt og
svo er það ekki eins ó hollt ef það er
ekki reykt of mik ið.“
Ekki alin upp við reyk­
kof a menn ingu
Ingi björg er upp al in á Fróða stöð­
um. Fað ir henn ar Dan í el Brands son
átti ekki reyk kofa held ur reykti ein­
ung is bjúgu og þá í tunnu. Hann taldi
sig ekki geta reykt kjöt í tunn unni en
Ingi björg vildi hins veg ar inn leiða
þann sið „Tunn an var eig in lega hólk­
ur, ekki mjög stór, sem var með vír
efst sem bjúg un voru hengd á en ein­
hverra hluta vegna var kjöt aldrei
reykt hér fyrr en ég byrj aði á þessu.
Hins veg ar fannst mér gott að geta
leit að í smiðju föð ur míns með margt
sem til heyrði reyk menn ing unni. Það
var sem dæmi að kjöt ið var ekki sett í
salt pækil til að byrja með held ur var
það brytj að nið ur volgt, rétt þeg ar
það var að eins búið að taka sig eft ir
slátr un. Síð an var það salt að og vaf ið
inn an í gæruna. Þetta var ágæt að ferð
en nokk uð bind andi og meira vesen
svo við hætt um þessu. Nú setj um við
allt kjöt í salt pækil. Sum ir segja að
betra sé að frysta kjöt ið áður en það
er sett í pækil inn, það verði eitt hvert
nið ur brot í því sem sé betra og svo
taki það bet ur við salt inu, en við ger­
um það ekki. Þar kem ur sér visk an án
efa enn og aft ur við sögu.“
Kartafl an þarf að fljóta
„Upp skrift in mín að pækli mið ast
við að kartafl an fljóti í leg in um, það
er allt og sumt. Bland an er syk ur, salt
og nítrat salt í ein hverj um hlut föll um,
ekki mjög ná kvæm um. Ég læt ekki
liggja mjög lengi í pækli og sprauta
ekki kjöt ið held ur sting á þykk ustu
vöðvana til að salt ið eigi greið ari leið
inn. Það er ekki gott ef kjöt ið er grátt
inn við bein ið en þetta hef ur al veg
virk að svona. Svo fer tím inn í reyk­
kof an um eft ir öðru, eins og ég sagði
í upp hafi.“
Gaml ir girð ing ar staur ar
og gam alt Skessu horn
„Við reykj um við gamla girð ing­
ar staura, birki, tað frá Síðu múla og
Fróða stöð um, mör og gam alt Skessu­
horn,“ seg ir Ingi björg og svar ar síð­
an spurningu um mör inn sem blaða­
mað ur veit ekki til að sé góð ur elds­
mat ur. „Lík lega not ar eng inn mör
nema við en mér finnst gott að hafa
hann með. Ég veit nefni lega að um
leið og hann fer að bráðna þá logar
vel, þeg ar ver ið er að kveikja upp.
Það þarf að vera nokk uð vak andi yfir
því að vel tak ist til með upp kveikj una
og alls ekk ert gef ið að það tak ist alltaf
að halda eld in um vel lif andi. Gam alt
Skessu horn er einnig gott þeg ar ver­
ið er að kveikja upp og á með an við
vor um með litlu þurr bagg anna not­
uð um við þá einnig. Eld hólf ið er fyr­
ir utan kof ann hér en sum ir hafa það
inni í kof an um. Mest erum við að
reykja kjöt og bjúgu og að eins hef ur
kom ið fyr ir að við reykj um fisk.“
Heilsu farskönn un
breytt ist í eitt hvað ann að
Ingi björg á Fróða stöð um reyk ir
fyr ir nokkra aðra og seg ir það yf ir­
leitt hafa tek ist vel. Eitt sinn hringdi í
hana lækn ir úr Borg ar nesi og spurði
hana hvort hún reykti. „Ég sagði
hon um að ég hefði aldrei reykt enda
al veg viss um að þetta væri ein hver
heilsu farskönn un sem ég væri þarna
að lenda í. Fljót lega kom í ljós að um
ein hvern mis skiln ing var að ræða og
við lengra spjall kom í ljós að lækn ir­
inn var að biðja mig um að reykja fyr­
ir sig fol alda kjöt, sem var al veg sjálf­
sagt. Hann kom hingað og dembdi
kjöt inu ofan í pækildall inn, eins og
ekk ert væri sjálf sagð ara og fékk sitt
reykta fol alda kjöt. Ég held að hann
hafi bara ver ið á nægð ur með ár ang­
ur inn. Núna hanga í kof an um bjúgu,
bæði frá mér og öðr um, og svo auð­
vit að alls kyns kjöt. Það verð ur
á nægju legt að fá sér af þess um forða
í vet ur.
bgk
Ingi björg Dan í els dótt ir bóndi og kenn-
ari á Fróða stöð um býr sig und ir að
hengja upp bjúgu frá ein um ná granna-
bæn um.
Und ar legi reykkof inn henn ar Ingi-
bjarg ar á Fróða stöð um sem gæti tek ið
sig á loft einn dag inn. En á þess um
árs tíma er hann full ur af girni leg um
mat. Það rýk ur stund um hressi lega út
úr kof an um, rétt eins og eld flauga skot
væri í und ir bún ingi.
Eins og sjá má lít ur það, sem fyr ir inn an er, virki lega girni lega út.
Heima gerð kerti ­ til val in í jóla pakk ann
Jón inna Har alds dótt ir tekur alla kerta búta sem safn ast hafa sam an og not ar þá
að nýju.
Hægt er
að nota
safa fern-
ur, ef vilji
er til að
búa til
stærri
kerti.
Eft ir smá tíma
mynd ast hola
í miðju kert inu
sem þarf að fylla
í. Einnig er nauð-
syn legt að stinga
nið ur í miðj unni
til að hleypa út
lofti sem hef ur
safn ast fyr ir.
Hægt er að gera
mjög fal leg kerti
með því að fylla
mót ið af marg lit-
um kerta mol um
eins og hér eru
í skál inni. Út-
kom an verð ur til
dæm is eins og
kert in sem eru
fyr ir aft an skál-
ina.
Og svo eru til fullt af fal leg um og heima gerð um
kert um til að njóta ljóss ins af um jól eða hrein lega
að gefa ein hverj um í jóla gjöf.