Læknablaðið - 15.10.2000, Blaðsíða 9

FRÆÐIGREINAR / RITSTJÓRNARGREIN
þegar þú ert orðinn stór
Ásgeir
Haraldsson.
Heimildir
1. Dagbjartsson A, Þórsson
ÁV, Pálsson GI, Arnórs-
son VH. Hæð og þyngd
íslenskra barna og ung-
linga 6-20 ára. Lækna-
blaðið 2000; 86: 509-14.
2. Goldstein H, Tanner JM.
Ecological considerations
in the creation and the use
of Child Growth Stand-
ards. Lancet 1980; 1: 582-5.
3. Steffensen J. Menning og
meinsemdir. Reykjavík:
ísafoldarprentsmiðja hf.;
1975: 237-57.
4. Hannesson G. Körber-
masse und Körberpropor-
tionen der Islánder.
Reykjavík: Árbók Háskóla
Íslands/Supplement; 1925.
5. Fredriks ÁM, van Buuren
S, Burgmeijer RJ, Meul-
meester JF, Beuker RJ,
Brugman E, et al. Continu-
ing positive secular growth
change in The Netherlands
1955-1997. Pediatr Res
2000; 47:316-23.
6. Þórsson ÁV, Dagbjartsson
A, Pálsson GI, Arnórsson
VH. Kynþroski íslenskra
drengja. Læknablaðið
2000; 86: 655-9.
7. Þórsson ÁV, Dagbjartsson
A, Pálsson GI, Arnórsson
VH. Kynþroski íslenskra
stúlkna. Læknablaðið
2000; 86: 649-53.
8. Taranger J, Engström I,
Lichtensten H, Svenberg-
Redgren I. Somatic Puber-
tal Development. Acta
Pediatr Scand Suppl 1976;
258:121-35.
Höfundur er prófessor á
Barnaspítala Hringsins,
Landspítala Hringbraut.
„Hann var manna best vígur. Hann hjó með
báðum höndum og skaut, ef hann vildi, og vó svo
skjótt með sverði, að þrjú þóttu á lofti að sjá. Hann
skaut manna best af boga og hæfði allt það, er hann
skaut til.“ Pessa mannlýsingu þekkja allir. En
Gunnar á Hlíðarenda var ekki bara „vænn að yfirliti
og ljóslitaður, réttnefjaður og hafið upp framanvert,
bláeygur og snareygur, roði í kinnum, hárið mikið,
gult og fór vel“, hann var einnig „mikill maður vexti
og sterkur“. En hversu mikill maður, hversu stór og
hversu þungur? Um það eru ekki nákvæmar
heimildir.
Ekki er með vissu vitað hversu stórir forfeður
okkar voru. Ekki þarf oft að reka sig upp undir
þvertré og hurðarása í gömlum húsum til að
sannfærast um að núlifandi kynslóð er hærri hinum
fyrri. Vel er þekkt sú staðreynd að hver kynslóðin er
nú hærri þeirri næstu á undan.
I Læknablaðinu birtist nýlega grein (1) um hæð og
þyngd íslenskra barna. Grein þessi er ítarleg og vel
unnin og af henni má draga margvíslegan lærdóm.
Rannsóknin gefur glögga mynd af vexti barna á
Islandi. Niðurstöðurnar skapa þannig grundvöll til að
meta vöxt einstakra barna og bera saman við hópinn.
Slík viðmiðun getur gefið mikilvægar vísbendingar
um heilsu einstaklinga.
Þekking á vexti barna endurspeglar heilsu
einstaklinganna en einnig ástand þjóðar og
þjóðfélaga (2). Margir þættir hafa áhrif á líkamlegan
vöxt og þroska. Erfðaþættir skipta miklu máli enda
var Kolskeggur, bróðir Gunnars á Hlíðarenda einnig
„mikill maður og sterkur“. Þó er Ijóst að fleiri þættir
koma við sögu. Annars værum við enn jafnhá
forfeðrum okkar. Aðstæður og aðbúnaður, ásamt
fæðu og umhverfi skipta máli. Eldri íslenskar
rannsóknir staðfesta þetta að hluta til (3,4).
Niðurstöðurnar leiða einnig í ljós að íslendingar
eru með hávöxnustu þjóðum. íslenskir karlar voru
fyrr á öldinni 173 cm (4). Meðalhæð þeirra er nú
180,6 cm en meðalhæð kvenna 170,6 cm (1). Mikil
hæðaraukning íslenskra karlmanna endurspeglar
mögulega bættan aðbúnað þjóðarinnar á liðinni öld.
Niðurstöðurnar eru sambærilegar norskum
mælingum en nokkru hærri en tölur frá öðrum
Norðurlöndum. Nýleg rannsókn frá Hollandi (5)
sýnir þó að Hollendingar eru nú manna hávaxnastir.
Meðalhæð fullvaxinna karlmanna þar í landi er nú
184 cm.
Grettir Ásmundarson var einnig mikill maður og
rammur að afli. Fleira var þó athyglisvert í vexti
Grettis sterka. Þegar Grettir synti til lands úr
Drangey til að sækja eldinn lagðist hann til svefns að
bænum Reykjum. Um morguninn komu þar að
honum bóndadóttir og griðkona. Griðkonan mælti:
„Svo vil ég heil, systir, hér er kominn Grettir
Ásmundarson, og þykir mér raunar skammrifjamikill
vera, og liggur ber. En það þykir mér fádæmi, hversu
lítt hann er vaxinn niðri, og fer þetta eigi eftir
gildleika hans öðrurn."
Hér er einnig úr vöndu að ráða. Ber að skilja
söguna svo að Grettir Ásmundarson, eitt mesta
karlmenni fornsagnanna, hafi raunverulega verið lítt
vaxinn niðri? Eða var hann lítt vaxinn niðri miðað
við hinn mikla massa? Ekki er vitað hver reynsla
griðkonunnar hafi verið eða hver samanburðurinn
var. Voru skagfirskir karlar þessara ára miklir vexti?
Hafa ber einnig í huga nýafstaðið sundið í köldum
sjónum! Einnig í þessari lýsingu úr Grettissögu
vantar nákvæmari viðmiðanir.
I þessu hefti Læknablaðsins eru tvær greinar um
kynþroska íslenskra drengja og stúlkna (6,7). Fengur
er að þessum greinum eins og hinni fyrri. Greinarnar
veita mikilsverðar upplýsingar um líkamlegan þroska
barna og skapa þannig forsendur til að meta frávik á
réttan hátt. Einnig er samanburður við erlendar
rannsóknir áhugaverður sem fyrr. Loks geta
niðurstöðurnar gefið upplýsingar um ástand og
aðbúnað barna en rannsóknir hafa bent til að aldur
við upphaf kynþroska barna á Vesturlöndum fari
lækkandi (8).
Það er hverri þjóð nauðsynlegt að hafa
greinargóðar upplýsingar um heilsufar sitt.
Upplýsingar um líkamlegan vöxt og og þroska barna
gefa mikilvægar upplýsingar sem gagnast við
greiningu frávika hjá einstökum börnum.
Niðurstöðurnar gagna einnig við mat á ástandi
þjóðarinnar.
Þeir voru miklir kappar, Grettir, Gunnar og
Kolskeggur. Og ekki skal atgerfi Gunnars á
Hlíðarenda dregið í efa sem „hljóp meira en hæð sína
með öllum herklæðum og eigi skemmra aftur en fram
fyrir sig“. En fróðlegt væri að vita hversu hátt hann
stökk!
Læknablaðið 2000/86 645