Læknablaðið - 15.10.2000, Síða 16

FRÆÐIGREINAR / BARNALÆKNINGAR
Mynd 2. Alditrsdreifing
fyrstu einkenna kynþroska
stúlkna samkvæmt
stiggreiningu Tanners
(brjóstaþroski stig 2 og
kynháraþroslci stig 2).
Mörkuð eru meðaltöl og
tvö staðalfrávik. Á
myndinni er einnig gefinn
meðalaldur stúlkna við
fyrstu tíðir (menarche)
ásarnt 25% frávikum.
Mikilvægt að rannsóknir og mælingar á þroska séu
afar nákvæmar.
Rannsóknin sem hér hefur verið lýst er
þverskurðarrannsókn og er að því leyti til sérstæð að
fjórir sérfræðingar í barnalæknisfræði, allir með
mikla klíníska reynslu, framkvæmdu mælingar og
skoðanir á börnunum. Okkur er ekki kunnugt um
neina hliðstæða rannsókn sem er að þessu leyti
sambærileg.
Flestar rannsóknir á kynþroska eru svo kallaðar
langtímarannsóknir (longitudinal). Þar er mun minni
hópi barna fylgt eftir um ákveðið árabil, þar til vexti
og þroska er lokið. Breska Harpenden rannsóknin,
sem var framkvæmd af Marchall og Tanner, var til
dæmis framkvæmd þannig að börnin voru
ljósmynduð nakin og þroski metinn síðar af
ljósmyndunum (4,11). Líklegt er að sú aðferð sé
orsök þess að kynháravöxtur greinist heldur síðar en
í öðrum rannsóknum.
Aldur við fyrstu tíðir er gott kennileiti til að meta
kynþroska stúlkna. Meðalaldur íslenskra stúlkna við
fyrstu tíðir er 13,26 ár og er þetta svipuð niðurstaða
og fengist hefur við rannsóknir á öðrum
Norðurlöndum og raunar í mörgum löndum Vestur-
Evrópu (12). Ein fyrri rannsókn hefur verið birt um
aldur íslenskra stúlkna við fyrstu tíðir (13).
Samkvæmt þeirri rannsókn var meðalaldur
stúlknanna 13,06 ár (staðalfrávik 1,17). Úrtaks-
hópurinn var töluvert minni en í rannsókninni sem
hér er lýst og framkvæmdin önnur. Önnur rannsókn
hefur verið gerð á tímasetningu fýrstu tíða hjá
íslenskum stúlkum, en hún beindist fyrst og fremst að
því að kanna breytingar á aldri við fyrstu tíðir á 20.
öldinni (secular trend) (7). Mikill fjöldi fullorðinna
kvenna var spurður um upphaf tíðablæðinga þegar
þær mættu í krabbameinsleit. Fram kom að aldur við
fýrstu tíðir fór lækkandi hjá íslenskum konum sem
fæddar voru milli 1900 og 1950. Hjá konum fæddurn
milli 1951 og 1967 var hins vegar ekki um lækkun
aldurs að ræða. Marktækar aldarbreytur koma fram
þar sem fjöldi kvenna í rannsókninni var mjög mikill.
Sú aðferð sem notuð var í okkar rannsókn gengur út
frá ástandi á ákveðnum tímapunkti (status quo-
aðferð) og er talin best til að fá fram nákvæma
aldursgreiningu á þeim tímapunkti. Vegna mismun-
andi aðferða teljum við erfitt að fullyrða að
aldursmunurinn sem kemur fram í íslensku
rannsóknunum sé marktækur.
Eins og kemur fram í töflu VI er meðalaldur
stúlkna við upphaf tíðablæðinga svipaður á Norður-
löndunum, íNoregi 13,24 ár (14) ogí Svíþjóð 13,03 ár
(5). í Finnlandi var meðalaldur við fyrstu tíðir 13,16
ár (15) og í Danmörku 13,20 ár (16).
Fyrsta kynþroskaeinkenni íslenskra stúlkna, sem
og meðal nágrannaþjóða, reyndist vera stækkun
brjóstkirtla sem kom fram að meðaltali við aldurinn
10,70 ár. Fyrstu einkenni um kynháravöxt komu fram
við 11,20 ára aldur að meðaltali eða hálfu ári síðar
eins og víðast hvar í nágrannalöndum (tafla VI).
Meðaltímalengd frá fyrstu einkennum kynþroska
stúlkna, það er fyrsta brjóstaþroska og upphafi
tíðablæðinga (mynd 2) er 2,42 ár hjá íslenskum
stúlkum. Meðaltímalengd milli kynháravaxtar á stigi
2 og 5 (PH 2-PH 5) var 3,40 ár. Athyglisvert er að
bera þessar tölur saman við niðurstöður erlendra
rannsókna, en niðurstöðum okkar ber vel saman við
niðurstöður hollensku þverskurðarannsóknarinnar
(17). Ólíkar niðurstöður komu hins vegar fram í
grískri þverskurðarrannsókn, þar sem tímalengd frá
B 2 til upphafs tíðablæðinga er 1,20 ár. Það gæti bent
til þess að grískar stúlkur þroskist hraðar en
norrænar. A hinn bóginn var tímabilið PH 2-PH 5
4,95 ár í Grikklandi og meira en sjö ár í Kína (18).
Pannig kemur glögglega fram að ekki einungis
tímasetning heldur einnig hraði kynþroska er
mismunandi milli kynþátta og landssvæða og ræðst
652 Læknablaðið 2000/86

1