Skessuhorn - 05.11.2014, Blaðsíða 14

14 MIÐVIKUDAGUR 5. NÓVEMBER 2014
S æ m u n d u r
Kristjánsson
í Rifi hefur
fylgst grannt
með lífríki
á utanverðu
Snæfellsnesi
um áratuga
skeið. Í því
sem eitt sinn
var talið eitt
stærsta kríu-
varp í heimi
hafa ekki komist upp ungar sex ár í
röð vegna ætisbrests þar sem sand-
sílið er nánast horfið. „Það vott-
aði örlítið fyrir æti upp úr 10. júlí
nú í sumar, en svo var það búið. Í
sumar kom krían ekki upp nein-
um ungum hér í Rifi. Ég sá held-
ur engan unga komast upp hjá rit-
unni,“ segir Sæmundur. Lýsing-
ar hans á ástandinu staðfesta það
sem vísindamenn hafa sagt. „Það
eru komin sex ár þar sem segja má
að ekki hafi komist upp kríuungi
hér um slóðir. Vissulega kemur enn
mikið af kríu á vorin en svo hverfur
hún. Nú í sumar var það þannig að
krían verpti viku seinna en venju-
lega. Síðan voru mörg eggjanna
með of lina skurn. Þetta er allt ávís-
un á alvarlegan ætisskort.“
Sæmundur segist geta ímynd-
að sér að eftir svona fjögur til sex
ár verði fólk farið að sjá verulega
hnignun í fuglalífi á Snæfellsnesi.
„Þetta er ekki bara krían og ritan.
Það eru líka merki um að eitthvað
sé að hjá fleiri tegundum. Til að
mynda var fýllinn farinn að verpa
hér upp um öll fjöll um miðjan tí-
unda áratuginn. Nú sést hann ekki
lengur á hreiðrum á stöðum eins og
til dæmis í Ólafsvíkurenni. Hann
sest heilmikið upp á vorin en verpir
ekki. Fuglalífið nú í sumar var bara
svipur hjá sjón miðað við það sem
áður var. Þetta bitnar svo á dýr-
um ofar í fæðukeðjunni, svo sem
tófunni. Yrðlingarnir í haust hafa
verið miklu styttra á veg komnir í
þroska og horaðri en í venjulegu
árferði. Maður hefur svo séð við
grenin að þar eru sáralítil um-
merki um ætisburð af fugli. Það
sést mjög lítið af fiðri og öðrum
leifum þar eftir fuglaát.“
Eins og þetta sé ekki nóg, þá
segir Sæmundur einnig ótíðindi
af mó- og vaðfuglum. „Þeim er
líka að hraka því mink hefur fjölg-
að. Árið 2012 var nánast búið að
hreinsa upp mink hér á utanverðu
Snæfellsnesi í sameiginlegu veiði-
átaki. Svo lagðist það af. Nú er
minkurinn vaðandi um allt. Mað-
ur sér það líka á andfuglunum.
Þeir voru orðnir spakir í fjörun-
um en nú hefur komið að þeim
miklu meiri styggð en áður vegna
þess að minkurinn herjar á þá.“
Aðspurður segist Sæmund-
ur telja að veiðar með snurvoð
séu skýringin á því hvernig kom-
ið er varðandi sandsílið. „Skark-
ið með snurvoðinni á sandbotn-
inum eyðileggur fyrir sílinu. Það
hafði mikið að segja til hins verra
þegar þetta veiðarfæri var leyft á
Faxaflóa. Ég hef sannfrétt að æt-
isástandið hafi til að mynda batn-
að mikið í Skagafirði eftir að Jón
Bjarnason þáverandi sjávarút-
vegsráðherra bannaði snurvoð
þar árið 2009. Það á að gera þá
tilraun að loka fyrir allar snur-
voðaveiðar frá Brimnesi í Bjarn-
arhafnarfjall, undir Svalþúfu og á
Stapavíkinni,“ segir hann og bæt-
ir við að endingu: „Annars er það
mjög sorglegt að það skuli ekki
fást meiri fjármunir í rannsóknir á
lífríkinu. Hér hafa til dæmis ekki
verið merktir ungar um margra
ára skeið.“
mþh
Krían í Rifi hefur ekki komið
upp neinum ungum í sex ár
Krían í Rifi.
Sæmundur
Kristjánsson.
Náttúruvísindamenn kenna
líf­ og vistfræði við FSN
Nú í haust hefur sú nýbreytni ver-
ið tekin upp að líffræðingar frá
Náttúru stofu Vesturlands og Rann-
sóknasetri Háskóla Íslands í Stykk-
ishólmi hafa sinnt kennslu í nátt-
úrufræði við Fjölbrautaskóla Snæ-
fellinga í Grundarfirði. „Við erum
með valkúrs hjá Fjölbrautaskóla
Snæfellinga þar sem nemendur
fræðast um náttúru Snæfellsness.
Það vantaði kennara og við tókum
þetta að okkur sem störfum hér í
Stykkishólmi. Róbert Arnar Stef-
ánsson forstöðumaður Náttúru-
stofu Vesturlands bjó til námskeiðs-
lýsingu. Við erum svo að að kenna
nemendum ýmislegt um umhverf-
ismál og lífríkið, ekki síst út frá því
sem við höfum verið að gera hérna
í Stykkishólmi, hjá Rannsóknar-
setri Háskóla Íslands og Náttúru-
stofu Vesturlands,“ segir Jón Einar
Jónsson forstöðumaður Rannsókn-
arseturs HÍ á Snæflellsnesi.
„Verkaskiptingin er þá í stórum
dráttum þannig að þau frá Nátt-
úrustofunni fjalla um umhverfis-
málin, villt spendýr, ágengar teg-
undir og þess háttar. Við frá Rann-
sóknasetrinu fræðum svo nemend-
ur um fuglana og þá einkum út frá
okkar starfi í rannsóknum á sjófugl-
um við Snæfellsnes. Þetta er í fyrsta
sinn sem við gerum þetta,“ segir
Jón Einar í samtali við blaðamann.
mþh
Margar sjófuglategundir við Vesturland á heljarþröm
Ástand ýmissa sjófuglastofna við
Vesturland er afar slæmt eftir nær
linnulausan ætisskort síðastliðinn
áratug. Þetta á einkum við um ritu
og kríu auk svartfuglatengundirn-
ar álku, langvíu, teistu, stuttnefju
og lunda. Ungar hafa ekki komist
á legg og varpuglum fækkar stöð-
ugt. Lífið í björgum og á öðrum
varpstöðvum er ekki lengur svipur
hjá sjón. Líffræðingar sem stunda
fuglarannsóknir standa ráðþrota
gagnvart ástandinu. Þeir horfa fram
á að sumar tegundir hverfi nán-
ast alveg innan fárra áratuga fari
ástandið ekki að batna. Tjónið fyrir
lífríki og náttúru Vesturlands yrði
gífurlegt.
Jón Einar Jónsson dýravistfræð-
ingur er forstöðumaður Rann-
sóknaseturs Háskóla Íslands á Sæ-
fellsnesi. „Heilt yfir þá er staðan
mjög slæm hjá þessum fuglateg-
undum sem lifa af sandsílinu; svart-
fuglinum, ritunni og kríunni. Það
er kominn áratugur eða meira af
þessari ördeyðu með litlu æti og
mislukkuðu varpi sem aftur þýð-
ir að nýliðunin er lítil eða nánast
engin,“ segir Jón Einar í samtali við
Skessuhorn.
Aðspurður hvort menn sjái nú
fram á algert hrun í stofnum ein-
stakra tegunda svarar Jón Einar:
„Ég þori ekki að segja til um það.
Miðað við þær tölur sem maður
hefur séð samhliða spálíkönum, t.d.
frá Norðurlandi, þá gætu fuglar þó
verið horfnir úr sumum varpstöð-
um innan fimm til tíu ára. Svart-
fugl getur náð 30 ára aldri og krí-
an 20 ára. Stofnarnir geta því stað-
ið af sér nýliðunarbrest í einhver
ár án þess að brotna saman. Miðað
við það hvað nýliðunin hefur ver-
ið léleg á undanförnum árum þá er
full ástæða til að hafa mjög þungar
áhyggjur í dag.“
Ástand sjófuglastofna við Vest-
urland virðist því síst betra en ann-
ars staðar við landið svo sem í Vest-
mannaeyjum og fyrir Norðurlandi.
Í síðustu viku birti Náttúrustofa
Norðausturlands frétt á heima-
síðu sinni. Þar er vakin athygli á
mjög óheillavænlegri þróun í fugla-
fjölda bæði í Grímsey en þó eink-
um í Skoruvíkurbjargi á Langanesi.
Þaðan eru til samfelld talningagögn
frá 1986. Í kringum 2005 var ritan
að koma upp 1,0 unga á hreiður, en
síðastliðin fjögur ár hefur hlutfall-
ið verið frá 0,0 upp í 0,45 þegar það
er skást.
Fjöldi tegunda í
vandræðum
Heilt yfir þá segir Jón Einar að
niðursveifla í sjófuglastofnum við
Vesturland sé staðreynd sem ekki
verði lengur horft framhjá. „Svart-
fugli hefur fækkað við Snæfellsnes;
langvíu, stuttnefju, álku og teistu.
Hið sama er að segja af ritu og
kríu. Það virðist ekkert lát á þess-
ari óheillaþróun. Fjöldi svartfugla
virtist reyndar standa í stað hérna
við innanverðan Breiðafjörð á milli
2013 og 2014 en heilt yfir þá eru
þeir miklu færri en þeir voru. Þetta
sést mjög vel ef skoðaðar eru ljós-
myndir af rituvarpi hér í Breiða-
firði. Sjáið t.d. gamlar myndir af
Elliðaey, Þúfubjargi og björgun-
um við Arnarstapa. Hvíti liturinn
í klettunum sem kemur frá dritinu
er greinilega á undanhaldi.“
Sem augljóst og aðgengilegt
dæmi sem oft hefur verið ferða-
fólki til augnayndis nefnir Jón
klakkinn við útsýnispallinn í höfn-
inni á Arnarstapa. „Þarna voru 26
hreiður 2011 og sex hreiður 2013. Í
sumar voru þarna tólf hreiður. Það
hefur líka verið langvarandi fækk-
un hjá stuttnefjunni. Þetta er norð-
urslóðafugl sem finnst ekki sunnan
Íslands, ólíkt flestum hinum svart-
fuglategundunum. Hún er mikið á
undanhaldi. Það er stuttnefjuvarp
úti í Skálasnaga í Svörtuloftum og
Þúfubjargi. Það kvarnast alltaf úr
því frá ári til árs. Því miður.“
Vita ekki hvenær
botninum sé náð
Jón Einar segir erfitt að spá um
hvenær botninum sé náð í svona
ástandi. „Niðursveifla síðustu ára
virðist halda áfram, vegna skorts á
sandsíli. Sjómenn hér á Snæfells-
nesi þekkja vel til hegðunar og út-
breiðslu sandsílisins enda er það
lykilegund í lífríkinu sem æti bæði
fyrir fugla og fiska. Þeir segja að
fyrri sílisgangan komi að nesinu í
Faxaflóa og Breiðafirði snemma
á sumrin. Það eru þá smásíli sem
fullorðnir fuglar, eins til dæmis
krían, bera hvor í aðra. Karlfugl-
arnir færa kvenfuglunum mat áður
en varp hefst. Svo er það stærra síl-
ið sem ætti að koma síðsumars. Það
kemur bara ekki segja sjómenn og
við sjáum þetta á fuglinum. Kríu-
varp á og við Snæfellsnes er orðið
afskaplega lítilfjörlegt. Bæði í Rifi
sem eitt sinn var talið með heimsins
stærstu, en líka á öðrum stöðum eins
og við Arnarstapa.“
Minni varpstöðvar virð­
ast eiga betri möguleika
Eini ljósi pukturinn varðandi kríuna
er að minni varpstöðvar við innan-
verðan Breiðafjörð virðast þola hall-
ærið betur en stóru kríuvörpin ut-
arlega á Snæfellsnesi sem eitt sinn
voru talin náttúrugersemar og með
þeim stærstu í heimi. „Innst við
Breiðafjörðinn eru minni vörp. Á
sumum stöðum er svo að sjá að þess-
ar litlu einingar virðist af einhverj-
um ástæðum eiga meiri möguleika á
að komast af.“
Jón Einar Jónsson segir að ritan
sé í sömu vandræðum og krían. „Öll
rituvörpin vestanlands eru á niður-
leið nema í Hvítabjarnarey hér aust-
ur af Stykkishólmi. Þar er lítið varp.
Það er eins og með kríuna að svo-
leiðis vörp virðast eiga betri mögu-
leika í svona hallæri,“ segir for-
stöðumaður Rannsóknaseturs Há-
skóla Íslands á Snæfellsnesi.
mþh
Jón Einar Jónsson fuglavistfræðingur og forstöðumaður Rannsóknarseturs Há-
skóla Íslands á Snæfellsnesi sem staðsett er í Stykkishólmi.
Dauður kríuungi í varpi í Hvalfirði í sumar. Þar rétt svo náðu sumir ungar að verða
fleygir en drápust svo unnvörpum eins og svo víða á Vesturlandi.