Læknablaðið - 15.01.2002, Blaðsíða 50

UMRÆÐA & FRÉTTIR / LÆKNAR OG LYFJAFYRIRTÆKI
Pétur Pétursson
Höfundur er heilsugæslulæknir
á Akureyri.
,,Fullur beli, mamma!"
”One ofthefirst duties ofa physician is to educate the
masses not to take medicine. The desire to take
medicine is perhaps the greatest feature which
distinguishes man from animal."
(Sir William Osler)
Á liðnu hausti kviknaði umræða hér í fjölmiðlum og
á Alþingi um lyfjamál og snerist hún einkum um sam-
skipti lækna og lyfjafyrirtækja. Aukinheldur fjölluðu
tveir máttarstólpar læknasamtakanna um þessi mál í
síðasta Læknablaði í vönduðum greinum og tókst
mætavel að halda persónulegum skoðunum sínum
leyndum fyrir lesendum (1, 2). Er það lærðra manna
háttur sem ber að taka hátíðlega. Umræða þessi leið-
ir hugann að þeirri staðreynd að lyfjaneyzla þjóðar-
innar virðist fara sívaxandi og árlegur kostnaður TR
vegna lyfja hefur aukizt á hálfum áratug úr 3,2 rnillj-
örðum í 4,7, þrátt fyrir tiltölulega stöðugt verðlag, og
greiðir þó TR aðeins hluta af lyfjakostnaði þjóðar-
innar. Á síðasta áratug jókst heildarlyfjanotkun
þjóðarinnar úr 679 DDD/1000 íbúa í 953 eða um rúm
40%. Á sama árabili jókst hlutfall lyfjakostnaðar af
heildarútgjöldum sjúkratrygginga TR úr 26,5% í
31,8% og varð sú aukning mestöll á seinni helmingi
áratugarins. Af þessu leiðir að minna verður afgangs
til annarra þarfa heilbrigðiskerfisins. Þar sem ekkert
lát virðist ætla að verða á þessari þróun ber okkur
læknum skylda til að brjóta málin til mergjar og kom-
ast að orsökum þessarar aukningar, því varla getur
hún stafað af aukinni lyfjaþörf þjóðarinnar eða
versnandi heilsufari sem þessu nemur. Hver og ein
einasta lyfjaávísun okkar lækna felur því í sér
ákveðna forgangsröðun sem okkur ber skylda til að
rökstyðja og verja með beitingu gagnreyndrar lækn-
isfræði (evidence based medicine). Ég mun í þessari
grein leitast við að leiða að því rök að náin samskipti
lækna og lyfjafyrirtækja á Vesturlöndum séu ekki til
þess fallin að stuðla að skynsamlegri lyfjanotkun eða
farsælli nýtingu fjármuna. Að þessu sinni mun ég
ekki leita svara við því hvers vegna núverandi dreif-
ingarfyrirkomulag á íslandi með öllu sínu markaðs-
frelsi hefur ekki komið í veg fyrir að hér sé hæsta
lyfjaverð á Norðurlöndum, hvers vegna samkeppnin
á smásölumarkaðnum hefur stórlega skert vaktþjón-
ustu apóteka, hvers vegna lyfjaframleiðendur og -inn-
flytjendur hafa ekki hikað við að afskrá og taka úr
sölu gömul og nauðsynleg lyf ef verðið á þeim hefur
ekki verið nógu hátt (til dæmis fólínsýru og nítró-
fúrantóín) né heldur hvers vegna TR fær ekki notið
þess afsláttar sem lyfjaheildsalar ná við innkaup sín.
Samskipti lækna og lyfjafyrirtækja hafa verið afar
vinsamleg hér á landi sem víðast hvar annars staðar.
Sem dæmi má nefna að Læknafélag Islands hefur
gert samning við Lyfjahóp Samtaka verslunarinnar
um samskipti lækna og lyfjafyrirtækja (3) í stað þess
að framfylgja eigin siðareglum án utanaðkomandi af-
skipta (4). í stað þess að einbeita sér linnulítið að
málamiðlunum við athafnaskáld og skúrka mætti
stjórn LÍ gjarnan taka hollenzka heimilislækna til
fyrirmyndar sem refsa þeim félögum sem brjóta siða-
reglurnar (5). Þá virðast lyfjakynnar telja sér allt
leyfilegt í samskiptum við læknastéttina, væntanlega
af því að þeir vita að hún hirðir alla mola sem af borð-
um lyfjaiðnaðarins hrjóta. Nú er svo komið að stór
hluti af félags- og fræðslustarfsemi lækna er fjár-
magnaður af lyfjaiðnaðinum. Löngum hafa lyfjafyrir-
tæki veitt læknum höfðinglega í mat og drykk, en nú
færist það mjög í vöxt að þau sjái okkur fyrir afþrey-
ingu í formi skemmtiferða til útlanda með einhverja
fræðslu að yfirvarpi. Eru það ekki sízt yfirlæknar sem
njóta þessa örlætis lyfjafyrirtækja og ennfremur þykir
sérstök prýði að prófessorum sem samstarfsaðilum.
Af þessu leiðir að lyfjafyrirtækin komast upp með
það óáreitt að lítilsvirða lækna með því að senda
okkur allskonar drasl sem fráleitt er að bjóða full-
orðnu fólki. Má þar nefna dúkkur og önnur leikföng,
sælgæti, snýtubréf, penna, vasareikna og dvergút-
vörp. Þá tekur steininn úr þegar farið er að senda
áfengi til þess að við opnum örugglega póstinn okkar.
Kostnaðurinn við þetta útbreiðslustarf hlýtur eðli
málsins samkvæmt að hækka lyfjaverðið æði mikið.
Markaðssókn lyfjaiðnaðarins er alþjóðleg og alls
staðar eins í eðli sínu, þótt mismunandi lög og reglu-
gerðir milli landa geti eitthvað breytt myndinni.
Beztar heimildir er að finna um skipan mála í Banda-
ríkjunum. Þar er hluti markaðssóknar og stjórnunar
35-40% af veltu stærstu lyfjafyrirtækjanna á meðan
þau verja aðeins 20% í rannsókna- og þróunarstarf
(6). Þar í landi er einn lyfjakynnir á hverja 11 starf-
andi lækna og kostar kynningarstarfið þar allt að 12
milljörðum dollara á ári (7) eða 8000-13000 dollara á
lækni (er samsvarar 900.000-1.500.000 íslenzkra
króna) (8). Talið var fyrir tveimur árum að tæp 70%
þeirrar upphæðar færi í heimsóknir, áróðursefni og
gjafir (þar með talin fargjöld og uppihald) til ein-
stakra lækna, um 15% í fundi og ráðstefnur og álíka
hlutfall í auglýsingar ætlaðar neytendum (9). Síðasti
liðurinn á sem betur fer ekki við hérlendis, en full-
yrða má að hér leggi lyfjafyrirtæki líka í verulegan
kostnað við hafa áhrif á ávísanavenjur lækna þótt
upphæðir og skipting kostnaðar geti verið með öðru
móti en í USA.
50 Læknablaðið 2002/88