Læknablaðið - 15.11.2002, Blaðsíða 57

UMRÆÐA & FRÉTTIR / OFBELDI
WHO: Ofbeldi er heilbrigðisvandamá
- Brýnt að taka á heimilisofbeldi því það er undirrót annars ofbeldis í samfélaginu,
segir Brynjólfur Mogensen yfirlæknir
Ofbeldi er heilbrigðisvandamál - því er slegið
föstu í nýútkominni skýrslu frá Alþjóða heilbrigðis-
málastofnuninni, WHO. Þar eru þjóðir heims hvattar
til að efla forvarnir gegn ofbeldi og flétta þær inn í
mennta-, félags- og heilbrigðiskerfi sín. Með því móti
geti þær aukið jafnrétti þegnanna, jafnt á sviði félags-
mála sem milli kynja.
Skýrsluhöfundar áætla að árið 2000 hafi 1,6 millj-
ónir manna látist af völdum ofbeldis í heiminum. Þar
af féll ríflega helmingur fyrir eigin hendi, rúmlega
hálf milljóna manna voru myrtir og 310.000 urðu
fórnarlömb stríðsátaka. Af hverjum fjórum fórnar-
lömbum ofbeldis voru þrír karlar, stærsti hópurinn
sem var myrtur voru ungir karlar á aldrinum 15-29
ára. Tíðni morða á konum var nokkuð jöfn í öllum
aldurshópum, eða um það bil fjórar af hverjum
100.000 konum.
Það kemur á óvart að sjálfsvígum fjölgar með
aldri og hæst er tíðnin meðal karla 60 ára og eldri en
þar er hún um 45 af hverjum 100.000. Hins vegar er
mikill munur á ofbeldi eftir heimsálfum. 1 Afríku og
Ameríku (bæði suður- og norðurhlutanum) eru morð
tvöfalt eða þrefalt tíðari en sjálfsvíg en í Evrópu er
þessu öfugt farið.
Hvað er ofbeldi?
Heimilisofbeldi og kynferðislegt ofbeldi er mjög út-
breitt vandamál en skýrsluhöfundar áætla að 57.000
börn hafi látist af völdum kynferðislegs ofbeldis á ár-
inu 2000. Fimmta hver kona og allt að tíundi hver
karl hefur verið beittur kynferðislegu ofbeldi í æsku
og stór hluti kvenna segist hafa orðið fyrir barðinu á
ofbeldi af hálfu sambýlismanns eða maka á einhverju
skeiði ævinnar. Rannsóknir í 48 löndum sýna að hlut-
fall þeirra er æði mishátt, eða frá 10% upp í 69% þar
sem mest var. Þá segir í skýrslunni að fjögur til sex af
hundraði aldraðra kvarti undan því að vera beittir of-
beldi á heimilum sínum og fer það hlutfall vaxandi.
í grein sem birtist um skýrsluna í British Medical
Journal (1) er vitnað í dr. Etienne Krug, yfirmann
slysa- og ofbeldisvarna hjá WHO, sem segir að sum
lönd veiji allt að fimm af hundraði landsframleiðslu
sinnar til að meðhöndla afleiðingar ofbeldisverka.
Hann mælir með því að ofbeldi sé skilgreint sem verk-
efni heilbrigðiskerfisins því þá taki heilbrigðisstarf-
smenn vandann upp á sína arma en reynslan sýni að al-
menningur hlusti frekar á þá en aðra þjóðfélagshópa.
En skýrsluhöfundar benda á að erfitt geti reynst
að afla þessu sjónarmiði viðurkenningar vegna þess
að ekki hefur reynst auðvelt að skilgreina vandann.
Viðhorf til ofbeldis sé afar mismunandi milli menn-
ingarheima. í skýrslunni er sett fram eftirfarandi skil-
greining sem höfundar vonast til þess að sátt geti
náðst um:
Ofbeldi er vísvitandi beiting líkamlegra yfir-
burða eða valds, með hótunum eða beinni vald-
beitingu, gegn sjálfum sér, annarri manneskju
eða gegn hópi eða samfélagi, sem annaðhvort
leiðir til eða er líklegt að leiði til slysa, dauða, sál-
rœns skaða, þroskaskerðingar eða annars missis.
Karlar í meirihluta meöal fórnarlamba
En hvernig er þessum vanda háttað hér á landi? Er
hægt að hafa almennilega yfirsýn yfir ofbeldi á Is-
landi? Brynjólfur Mogensen yfirlæknir á bráða- og
slysasviði Landspítalans hélt erindi á ráðstefnu sem
haldin var 22. október síðastliðinn á vegum starfs-
hóps um fræðslu- og fíkniefnamál. Þar fjallaði hann
um ofbeldi eins og það horfir við starfsfólki spítalans.
Brynjólfur birti tölur um komur á Slysadeild í
Fossvogi vegna ofbeldis en þær voru alls 4.244 á árun-
um 1998-2001. Kynjaskiptingin var þannig að 73%
þolenda voru karlar en 27% konur og virðist það
ríma nokkuð við tölur WHO sem áður er vitnað til.
Um 60% þeirra sem leituðu aðstoðar vegna ofbeldis
voru á aldrinum 15-29 ára og um 70% þeirra höfðu
orðið fyrir ofbeldi annaðhvort á heimili sínu eða ann-
arra eða á skemmtistað. Þar var hlutskipti kynjanna
nokkuð misjafnt þvf stærri hluti karlanna hafði meiðst
á skemmtistöðum en konurnar höfðu frekar orðið
fyrir ofbeldi á heimili sínu eða annarra.
Ofbeldið dreifist nokkuð jafnt yfir árið þó greina
megi topp í maímánuði og lægð í febrúar. Langflestir
höfðu orðið fyrir höggi, eða um 90 af hundraði. 184
höfðu verið stungnir á þessu fjögurra ára tímabili og
fer þeim fjölgandi sem fyrir því verða. Slík meiðsl sá-
ust vart fyrir 15 árum. Höfuðáverkar eru langalgeng-
astir en áverkum á brjósti og kvið fjölgar, einkum
vegna þess að æ algengara virðist vera að gengið sé í
skrokk á mönnum eftir að þeir eru fallnir í götuna.
Langflestir áverkar eru þó minniháttar en í 2% til-
vika þurfti að leggja viðkomandi inn og um 1% fór af
slysadeildinni í fylgd lögreglu.
Tvenns konar ofbeldi algengast
Þegar Brynjólfur dró saman niðurstöður af máli sínu
voru þær helstar á þann veg að tveir algengustu
flokkar ofbeldis eru annars vegar það sem beitt er á
Þröstur
Haraldsson
Læknablaðið 2002/88 849