Læknablaðið - 15.09.2003, Qupperneq 7

RITST JÓRIUARGREIIUAR
Reyklaust umhverfi er réttur allra
— líka þeirra sem ekki reykja
Okkur þykir öllum eðlilegt að búa við takmarkanir á
reykingum, geta ferðast með almenningsfarartækj-
um, komið á opinberar stofnanir, skóla og flogið um
víða veröld án þess að vera með tóbaksreyk allt í
kringum okkur. Hafa verður samt í huga að þessi ár-
angur náðist ekki án baráttu. Fleiri og fleiri láta í sér
heyra, reykingar eru ekki lengur normið, flestir reyk-
ingamenn vilja hætta, algengi þeirra var 40,5% árið
1985 og er í dag 22,1 %. Reykingar eru ósiður á hröðu
undanhaldi.
Tóbaksvarnir hafa tekið mikilum breytingum hér
á landi sem og um heim allan á undanförnum árum.
Alþjóðavæðing ásamt auknum ferðalögum hefur
fengið almenning til þess að bera saman aðstæður og
réttindi á milli landa og gera kröfur um frekari að-
gerðir. Gro Harlem Brundtland fyrrverandi forstjóri
Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar (WHO) hvatti
til þess að þjóðir heims tækju höndum saman í barátt-
unni gegn tóbaki. Hún taldi slíkt koma í veg fyrir
stórslys í löndum þriðja heimsins þar sem reykingar
væru ekki orðnar algengar, en um leið að aðstoða
þjóðir sem hefðu verið ofurseldar tóbaki við að losa
sig undan þessum sjúkdómavaldi. Fjögurra ára þrot-
laus vinna þjóða WHO hefur nú fætt af sér fyrsta al-
þjóðasáttmálann um heilsuvernd, Alþjóða tóbaks-
varnasáttmála Sameinuðu þjóðanna (SÞ) sem ísland
undirritaði í júní síðastliðnum.
Alþjóðasáttmálinn er mikill sigur fyrir þá sem
vinna að tóbaksvörnum. Þjóðir heims hafa snúið
bökum saman gegn risafyrirtækjum sem svífast einsk-
is til að geta selt afurðir sínar. Almenningur um allan
heim væntir þess að sáttmálinn verði lögfestur hið
allra fyrsta.
Tólfta alþjóðaráðstefna tóbaksvarnafólks, Tóbak
eða heilsa, var haldin í Finnlandi nýlega. Helsta um-
ræðuefnið var auðvitað Alþjóðasáttmálinn og hvern-
ig ætti að halda áfram starfinu eftir að hann verður
orðinn að veruleika. Við vonumst til að fá flestar að-
ildarþjóðir SÞ til að staðfesta sáttmálann og hafa al-
þjóðleg mannréttindasamtök sýnt áhuga á að veita
aðstoð til þess að slíkt verði að raunveruleika. Rök
þeirra eru að samkvæmt Mannréttindasáttmála SÞ
beri okkur sem hafa staðfest hann að veita öllum m.a.
jafnan rétt til lífs, heilsu og frjáls aðgangs að upplýs-
ingum. WHO hefur skilgreint tóbaksreyk sem krabba-
meinsvaldandi efni. WHO, mannréttindasamtök og
tóbaksvarnafólk er því sammála um að það sam-
ræmist ekki rétti til lífs og heilsu að reykja í grennd
við aðra manneskju, síst af öllu börn, það séu mann-
réttindabrot að blanda krabbameinsvaldandi efni við
andrúmsloft og láta aðra manneskju anda því að sér.
Sömu aðilar eru sammála því að upplýsa þurfi al-
menning og þjóðir um starfsemi og lögbrot tóbaks-
varnafyrirtækja sem framleiða og dreifa afurð sem
drepur milljónir árlega og svífast einskis til að brjóta
á bak aftur tóbaksvarnastarf um allan heim með vill-
andi upplýsingum og lögsóknum, meira að segja á
litla íslandi.
Fjölmargar þjóðir, borgir og fylki eru nú að banna
reykingar alfarið á öllum vinnustöðum til að vernda
starfsfólk og aðra þá sem leita inn á slíka staði. í mörg
ár hefur verið bannað að reykja á veitingahúsum í
Bandaríkjunum, nú hafa ýmsar borgir og fylki bann-
að alfarið reykingar á börum og skemmtistöðum að
auki. Vissulega óttuðust menn samdrátt í þessum
rekstri enda heldur tóbaksiðnaðurinn því fram að
25% samdráttur verði í rekstri þessara staða við reyk-
bann, en veltuskattar frá ýmsum stöðum í Bandaríkj-
unurn sýna að velta þessara staða hefur aukist við að
banna reykingar. írar bönnuðu alfarið reykingar á
öllum vinnustöðum frá 1. janúar2003, Norðmenn frá
1. júní 2003, ítalir munu gera það frá 1. janúar 2004,
Bretar eru að skoða þessi mál ítarlega. Það er ekki
eftir neinu að bíða að við tökum saman höndum með
löggjafanum og tryggjum öllu starfandi fólki hér á
landi jafnan rétt til reyklauss umhverfis á vinnustað,
þar með talið á veitingahúsum, börum og skemmti-
stöðum. Það er líka skýlaus réttur hvers einstaklings
að geta ferðast, snætt, farið á bari og skemmtistaði án
þess að þurfa að draga að sér mengandi og heilsu-
spillandi reyk. Læknar og annað heilbrigðisstarfsfólk
ætti sérstaklega að láta í sér heyra.
Mikil breyting hefur átt sér stað á íslandi á fáum
árum, það heyrir til undantekninga að reykt sér í
grennd við börn og tillitsemi þeirra sem reykja í garð
hinna hefur vaxið umtalsvert. Reykingar eru ávana-
bindandi og það reynist mörgum mjög erfitt að hætta.
Einföld hvatning frá lækni er áhrifarík aðferð til að
hjálpa einstaklingum til að hætta.
Þorsteinn
Njálsson
Höfundur er heimilislæknir
og formaður
Tóbaksvarnanefndar.
Læknablaðið 2003/89 651