Læknablaðið - 15.09.2003, Qupperneq 22

FRÆÐIGREINAR / HRÖRNUNARSJÚKDÓMAR í HEILA
Mynd 2. Myndin sýnir að
virkni SODl fer marktœkt
minnkandi í blóði Parkin-
son sjúklinga með vaxandi
sjúkdómslengd (P = 0,0088).
(Niðurstöðutölur sam-
kvœmt Pórsdóttir et al.
1999; sjá heimildaskrá.)
Sérstaka athygli vakti í þessari rannsókn að virkni
beggja ensíma minnkaði marktœkt, óháð hvor ann-
arri, með lengd sjúkdómsins. Engir sjúklinganna höfðu
önnur marktæk einkenni né liðu af lélegri næringu
sem skýrt gæti þessa niðurstöðu og eru margir þeirra
enn á lífi. Hafin er nú ný rannsókn til þess að kanna
hvort minnkandi cerúlóplasmínvirkni eða SODl
virkni, önnur eða hvortveggja, tengist sjúkdómsferl-
inum svo að marktækt sé. Ef svo er gæti ákvörðun á
virkni annars eða beggja ensíma haft forspárgildi um
sjúkdómsferilinn. Járnútfellingar eru þekktar í heila
hjá Parkinson sjúklingum. Orsakir þessa kunna að
vera margar, meðal annars truflun í virkni cerúló-
plasmíns (sjá á undan).
Hugsanlegt er ennfremur að truflun á virkni
cerúlóplasmíns geti tengst uppkomu Parkinson sjúk-
dóms í ríkari mæli en nú er þekkt. Við höfum þess
vegna hafið rannsókn á því hvort tengsl kunni að
vera milli Wilson sjúkdóms, þar sem eru þekktar
truflanir í koparbúskap, og Parkinson sjúkdóms.
Efni í umhverfinu geta sannanlega valdið skemmd-
um á dópamínvirkum taugungum í svartsviði. Ef
áverkunin er nægilega mikil veldur það sjúkdóms-
ástandi í mönnum og dýrum er líkist Parkinson sjúk-
dómi (Lewy skellur vantar þó að jafnaði). Best rann-
sakað slíkra efna er MPTP (l-metýl-4-fenýl-l,2,3,6
tetrahýdrópýridín). MPTP oxast í glia frumum
(bandvefsfrumum í miðtaugakerfinu), einkum í
stirnufrumum (astrocytar), fyrir tilstilli mónóamín-
óxidasa B í MPP+ (l-metýl-4-fenýlpýridín), sem því
næst er ferjað inn í dópamínvirka taugunga með
sömu ferju og flytur dópamín inn í taugafrumur á ný
við endurupptöku. Genabreyttar mýs sem hafa mark-
tækt meiri SODl virkni en venjulegar mýs eru mun
síður næmar gegn skemmandi verkun af völdum
MPP+ en þær. Þetta rennir eindregið stoðum undir
þá skoðun að oxunarskemmdir séu valdar að sjúk-
dómseinkennunum og eykur á vægi endurrannsókn-
ar á Parkinson sjúklingum er að framan ræðir (30-32).
Hreyfitaugungahrörnun er illvígur og oftast mjög
banvænn sjúkdómur sem stafar af hrörnun í hreyfi-
taugungum í heilastofni og mænu og er oftast sam-
fara próteinútfellingum í frumunum. í 5-10% tilfellna
er sjúkdómurinn arfbundinn og í hluta af þeim tilfell-
um er um að ræða breytingu á SODl geninu svo og í
vissum tilvikum þegar sjúkdómurinn er ekki arfgeng-
ur. I þessum tilfellum eru útfellingar í frumunum oft
aðallega gerðar úr SODl próteini en í flestum öðrum
tilfellum eru útfellingar í taugafrumum af öðrum
uppruna (33).
Niðurstöðutölur úr rannsókn á sjúklingum með
hreyfitaugungahrörnun, sem var tvenndarrannsókn
með sama hætti og áður, bentu til þess að breytileiki
(equality of variance) sértækrar cerúlóplasmínvirkni
og SODl virkni væri marktœkt öðruvísi í sjúklingun-
um en var í samanburðarhópnum, enda þótt enginn
munur væri á miðtölugildum. Þéttni kopars í plasma
var hin sama í báðum hópum (34). Þessar niðurstöð-
ur gefa því vísbendingu um að einnig í þessum hrörn-
unarsjúkdómi sé truflun á starfi oxavarnarensíma í
blóði sem innihalda kopar þótt koparmagn sé eðli-
legt. Það veikir þessa rannsókn að sjúklingarnir voru
tiltölulega fáir en rannsóknin náði þó til 14 af 15 þá-
lifandi sjúklingum hérlendis.
Rannsóknir á fólki með einhverfu
Einhverfa (autism) er meðfætt ástand sem er mun al-
gengara hjá drengjum en stúlkum og er í ríkum mæli
arfbundið. Á síðustu árum hefur þó sannast að þekkt
fósturskemmandi efni (talídómíð) getur valdið ein-
hverfu. Ljóst er ennfremur að einhverfa er tiltölulega
oft samfara skemmdum á augum, eyrum, miðtauga-
kerfi og fleiri líffærakerfum sem orðið hafa til
snemma á meðgöngu (35-37). Nokkuð einfaldað má
þess vegna líta svo á að einhverfa sé sjúkdómsmynd
samfara áberandi misþroska eða þroskahefti í mið-
taugakerfi. Jafnframt er fátt sem bendir til þess að í
heila einhverfra sé á ungum aldri að finna hrömunar-
breytingar með próteinútfellingum í áður fullþroska
taugafrumum. Fólk á ungum aldri með einhverfu ætti
þannig að vera vel fallið til samanburðar við sjúklinga
sem haldnir eru fyrrgreindum hrörnunarsjúkdómum.
Við töldum því fýsilegt að bera saman þéttni kopars,
magn og virkni cerúlóplasmíns og virkni SODl í blóði
sjúklinga með hrörnunarsjúkdóma í miðtaugakerfinu
annars vegar og einhverfu hins vegar.
Við leituðumst við að gera fullmótaða tvenndar-
rannsókn á ungu fólki (18-26 ára) með einhverfu í
samanburði við heilbrigða einstaklinga af sama kyni
og aldri. Af einhverjum sökum vildi einhverft fólk
eða aðstandendur þeirra í ótrúlega mörgum tilvikum
ekki taka þátt í slíkri rannsókn, en 13 af 35 sem leitað
var til gáfu samþykki til rannsóknarinnar. Niðurstöðu-
666 Læknablaðið 2003/89