Fréttatíminn - 11.07.2014, Qupperneq 10

Í Líftímanum í maí síðastliðnum var rætt við Vilhjálm Rafnsson, prófessor við læknadeild Há-
skóla Íslands. Í viðtalinu kom fram
að algeng flughæð nú til dags væri
30.000 fet og að þar sé geimgeislun
mikil því þar njóti varnar gufuhvolf-
ins síður við. Litið er á flugáhafn-
ir sem hópa sem eru útsettir fyrir
jónandi geislun á sama hátt og
starfsfólk í kjarnorkuverum eða á
röntgen-deildum sjúkrahúsa. Þá er
meiri geimgeislun á svæðunum í
kringum norður- og suðurskautið
en á svæðum nær miðbaug á hnett-
inum. Því er flug til og frá Íslandi
mikið til í mesta geimgeislasvæð-
inu á jörðinni. Að sögn Ástu Krist-
ínar Gunnarsdóttur, flugfreyju,
hjúkrunar- og lýðheilsufræðings,
hafa rannsóknir sýnt að geimgeisl-
unin geti valdið litningagalla hjá
fóstrum flugfreyja. „Hættulegustu
áhrif geimgeislunar á líkamann eru
þær breytingar sem geislunin getur
haft á erfðaefni og litninga hinna
ýmsu fruma líkamans. Afleiðingar
skemmda á litningunum geta leitt
til dauða eða skemmda á frum-
um. Frumuskemmdir af völdum
geimgeisla geta leitt til óeðlilegrar
frumuskiptingar sem síðar getur
orðið að krabbameini,” segir hún.
Geimgeislarnir hafa mest áhrif
fyrstu þrjá mánuði meðgöngu og
er það sá tími þegar konur almennt
segja ekki frá því að þær eigi von á
barni. „Mikilvægt er að flugfreyjur
láti vinnuveitendur vita sem fyrst
af þungun svo hægt sé að hliðra til
svo þær fljúgi síður ferðir sem eru
yfir mesta geimgeislasvæðið,“ segir
Ásta. Þá hafa rannsóknir sýnt að
fósturlát séu algengari hjá flugfreyj-
um en hjá konum almennt og segir
Ásta að fjölmargir þættir geti haft
Geimgeislar
geta haft
áhrif á fóstur
Niðurstöður rannsókna víða um heim sýna að flugfreyjur
og flugþjónar eru þreyttari en vaktavinnufólk almennt
og segir hjúkrunarfræðingur mikilvægt að veita stéttinni
faglega ráðgjöf til að sporna við afleiðingum flugþreytu.
Flugáhafnir verða fyrir jónandi geislun vegna geimgeisla
og hafa erlendar rannsóknir sýnt að geislunin geti valdið
litningagalla og krabbameini hjá fóstrum flugfreyja. Hættan
er mest á fyrstu þremur mánuðum meðgöngunnar.
þar áhrif eins og svefnskortur, álag,
flugtök-og lendingar. „Óreglulegur
vinnutími, stuttur svefn og flug á
milli tímabelta hefur áhrif á horm-
ónabúskapinn. Því er mikilvægt
fyrir barnshafandi flugfreyjur að fá
viðeigandi fræðslu.“
Árið 2011 þegar Ásta stundaði
meistaranám í hjúkrunarfræði sótti
hún ráðstefnu á vegum Aerospace
Medical Association í Bandaríkj-
unum og ákvað í framhaldinu að
gera rannsókn á starfstengdri
þreytu meðal íslenskra flugfreyja-
og þjóna og skoða áhrifaþætti og
afleiðingar hennar sem lokaverk-
efni í náminu. Samtökin eru regn-
hlífarsamtök margra ólíkra fyrir-
tækja, stofnana og einstaklinga
sem stuðla að bættu flugöryggi
starfsfólks og farþega í háloftunum
og þau stærstu sinnar tegundar í
heiminum. „Það var mikil hvatning
fyrir mig að fá tækifæri til að sitja
þessa ráðstefnu. Þar kynntist ég
sérfræðingum á þessu sviði sem
hvöttu mig áfram við rannsóknina.“
Niðurstöður rannsóknar Ástu verða
ekki birtar opinberlega í smáatrið-
um fyrr en árið 2016 en hún segir
þær að mörgu leyti sambærilegar
niðurstöðum erlendra rannsókna.
Útdrátt ritgerðar Ástu er að finna
á Skemmunni, rafrænu gagnasafni
háskólanna á Íslandi.
Svefnvandamál algeng
Þriðji hver flugþjónustuliði
(flugfreyjur- og þjónar) þjáist af
svefntengdu vandamáli. Sé miðað
við almenning er vandamálið 5,7
sinnum algengara hjá flugfreyjum
og 3,7 sinnum algengara hjá flug-
þjónum. Við heimildarvinnu Ástu
Kristínar Gunnarsdóttur í meist-
aranámi í hjúkrunarfræði komst
hún að því að stór hópur erlendra
flugfreyja- og þjóna eigi erfitt
með að sofna og viðhalda svefni,
sefur of stutt, sérstaklega ef um
morgunflug er að ræða næsta dag.
Margir þeirra telja sig því stöðugt
í svefnskuld vegna þess. Þá hafa
bandarískar rannsóknir sýnt að
flugþjónar séu tæplega sex sinnum
líklegri en aðrir karlmenn til að
finna fyrir þunglyndi og depurð
nær daglega. Flugfreyjur eru
helmingi líklegri en kynsystur
þeirra til að finna fyrir þreytu og
þunglyndi samkvæmt sömu rann-
sóknum. Ásta segir afar brýnt að
rannsaka orsakirnar nánar og jafn-
framt að fræða starfsfólk um það
hvernig það geti minnkað áhrif
flugþreytu. „Flugfreyjur-og þjónar
fá mjög góða fræðslu um flugör-
yggismál en að mínu mati mætti
bæta fræðslu um svefn og hvíld
og gefa fólki ráð þar að lútandi.
Með tímanum finnur fólk út hvað
hentar til að draga úr áhrifum flug-
þreytunnar. Margir fara í sund eða
gönguferð eftir flug sem er mjög
gott því þá er fólk úti við og bætir
sér upp viðveru í súrefnisskertu
vinnuumhverfi,“ segir hún.
Hröð vinna í þunnu
andrúmslofti
Að sögn Ástu er alvarleiki flug-
þreytu almennt stórlega van-
metinn. „Samkvæmt erlendum
rannsóknum má rekja 65 prósent
slysa og óhappa í flugsamgöngum
til mannlegra mistaka. Þar af eru
fjögur til sjö prósent talin vera
vegna ofþreytu og skorts á svefni
flugáhafna, röskunar á líkams-
klukkunni eftir flugferðir yfir mörg
tímabelti og ör vaktaskipti milli
flugferða.“ Samkvæmt útdrætti
sýndu niðurstöður rannsóknar
Ástu að 80,6 prósent fann fyrir
þreytu í morgunflugi, 23,2 prósent
í kvöldflugi og 52,7 prósent í nætur-
flugi. Þá höfðu um 73 prósent ein-
hvern tíma fundið til mikillar
þreytu eða örmögnunar í starfi.
Flugþreyta er skilgreind sem lík-
amleg og andleg þreyta og vanlíðan
eftir flugferð þegar flogið er yfir
þrjú eða fleiri tímabelti. Afleiðingar
hennar geta verið margþættar, svo
sem skerðing á hugrænni getu og
minni árvekni. „Fólk verður gleym-
ið og ekki upp á sitt besta og sumir
pirrast auðveldlega. Flugfreyjur- og
þjónar vinna á miklum hraða um
borð í andrúmslofti sem er álíka
þunnt og á fjallstindi í átta þúsund
feta hæð. Helstu líkamleg einkenni
geta verið þreyta, slen, pirringur
eða höfuðverkur og staðið í allt að
tvo sólarhringa. Sumir finna fyrir
meltingarfæravandamálum, til að
mynda lystarleysi eða hægðateppu.
Einnig má búast við svefntruflun-
um, erfiðleikum við að sofna í tæka
tíð fyrir flugvakt og ekki síst við að
viðhalda svefni. Einbeitingarskort-
ur, sljóleiki og slök líkamleg hæfni
eftir langar flugferðir eru sömu-
leiðis algeng einkenni flugþreytu,“
segir Ásta.
Flugfreyjur- og þjónar geta átt
nokkurra daga frí á milli langra
vaktatarna og segir Ásta þekkt víða
um heim að þau nýti þá daga ekki
nægilega vel til hvíldar og séu jafn-
vel við nám eða önnur störf.
Þrátt fyrir að vera þreyttari en
vaktavinnufólk almennt og glíma
frekar við þunglyndi, samkvæmt
erlendum rannsóknunum, hefur
mikil starfsánægja mælst meðal
íslenskra flugfreyja-og þjóna og
eiga margir þeirra að baki langan
starfsaldur.
Ásta telur þörf á auknum rann-
sóknum á þreytu og líðan flug-
freyja-og þjóna. Með niðurstöðum
slíkra rannsókna sé hægt að
byggja upp öflugt forvarnarstarf og
lágmarka starfstengda þreytu og
auka lífsgæði á meðal stéttarinnar.
Með fræðslu og þekkingu megi
koma í veg fyrir ýmis starfstengd
heilbrigðisvandamál og fækka veik-
indadögum.
Dagný Hulda Erlendsdóttir
dagnyhulda@frettatiminn.is
Ásta Kristín
Gunnarsdóttir
er 52 ára flug-
freyja og hefur
lokið MA-gráðu
í hjúkrunar-
fræði frá HÍ og
MA-gráðu í
stjórnun heil-
brigðisstofnana
og lýðheilsu frá
HR. Eignmaður
hennar er Oddur
Björnsson, fyrsti
básúnuleikari
Sinfóníuhljóm-
sveitar Íslands.
Þau hjónin eiga
þrjú börn; Hildi,
21 árs, verk-
fræðinema við
HR, Baldvin, 19
ára trompetnema
í New York og
Helgu 12 ára.
Ljósmynd/Hari.
10 fréttaviðtal Helgin 11.-13. júlí 2014