Læknablaðið - 15.09.2007, Qupperneq 34

UMRÆÐA & FRÉTTIR / SMITSJÚKDÓMAR
Mannkynið er berskjaldað gegn bólusótt
Hávar
Sigurjónsson
Bandaríski landlæknirinn William Stewart lýsti
því yfir árið 1967 að nú væri orðið tímabært að
loka bókinni um smitsjúkdóma. Fullnaðarsigur
í baráttunni við smitsjúkdóma væri unninn og
ekkert spennandi væri eftir í þessari grcin lækn-
isfræðinnar. Með sýklalyfjum og tækni við rækt-
un og framleiðslu bóluefnis væri málið afgreitt.
Hálfri öld síðar er staðan sú að sögn Magnúsar
Gottfreðssonar, yfirlæknis við smitsjúkdómadeild
Landspítala háskólasjúkrahús, að smitsjúkdómar
hafa líklega aldrei verið jafn áleitið rannsókn-
arefni, baráttan við þá er ntiklu erfiðari en hún
hefur nokkru sinni verið og þar kemur inargt til.
„Greiðar og hraðar samgöngur heimshluta á milli
eru sannarlega stór þáttur og einnig sífellt meiri
ágangur og árekstrar mannsins við náttúruna og
náttúruöflin. Ymsir nýir sjúkdómar í mönnum,
upprunnir í dýraríkinu eru að koma fram og um
það eru í dag gefin út sér tímarit. Einnig erum við
að fást við mjög illvígar sýkingar inni á sjúkrahús-
um, fjölónæmar bakteríur af ýmsu tagi sem mjög
erfitt er að fást við. Síðan tengjast smitsjúkdómar
hegðun fólks, lýðheilsu og pólitískum ákvörð-
unum á hverjum tíma. Smitsjúkdómar virða engin
landamæri og sagan hefur sannað að ummæli
bandaríska landlæknisins voru mjög ótímabær.
Mikilvægi sjúkdómaflokksins hefur því sjaldan
verið meira. Umræðan um fuglaflensuna hefur
dregið greinina enn skýrar fram í dagsljósið en við
erum einnig að fást við HIV veiruna og fjölónæma
berkla sem geta fyrirsjáanlega orðið enn stærra
vandamál í framtíðinni ef ekki verður brugðist
rétt við. í Bandaríkjunum brenndu menn sig á
því að draga verulega úr berklavörnum á árunum
1980-1990 og lentu nánast um leið í meirihátt-
ar vandræðum. Þá gusu upp svæsin tilfelli af
fjölónæmum berklum sem náðu að berast í hóp
þeirra sem eru heimilislausir og búa á götunni.
Þessi hópur smitaði síðan gangandi vegfarendur
og þannig dreifðist smit með ógnarhraða.
Af þessu má sjá að smitsjúkdómar og út-
breiðsla þeirra tengist ákvörðunum stjórnvalda á
mjög skýran hátt. Sama saga endurtók sig síðan í
fyrrum Sovétríkjunum þar sem heilbrigðiskerfið
brotnaði nánast niður í kjölfar falls kommúnism-
ans. Það þekkja flestir söguna um yfirfull fangelsi
í Rússlandi og einstaklinga sem eru að taka lyfin
sín stundum og stundum ekki og þróa þannig með
sér sífellt ónæmari bakteríur. Þær dreifa sér síðan
með ótrúlegum hraða innan fangelsisveggjanna
og berast út í samfélagið. Upp hafa komið tilfelli
í Skandinavíu sem mjög erfitt hefur verið að eiga
við. Það þýðir semsagt ekki að snúa sér undan og
segja þetta er ekki okkar vandamál; - það verður
okkar vandamál ef við bregðumst ekki við.”
Sýklalyf ofnotuð
Það er kannski ekki fráleitt að spyrja hvort smit-
sjúkdómafræðingnum fallist ekki hendur frammi
fyrir slíkum ógnum sem minna helst á þursinn sem
á uxu mörg höfuð fyrir hvert sem höggvið var af
honum.
„Maður verður að sjá hlutina í samhengi og við
höfum verið lengi á þessari plánetu og þurft að
kljást við alls kyns vandamál í gegnum aldirnar.
Mörg af þeim vandamálum sem við erum að fást
við í dag eru í sjálfu sér ekkert ósvipuð þeim sem
fyrri kynslóðir hafa staðið frammi fyrir. Ef við
skoðum dánartíðni og horfur sjúklinga með sýk-
ingar þá er ólíku saman að jafna fyrr og nú. Þegar
uppgötvanir í læknisfræði á 20. öld eru skoðaðar er
ljóst að ekkert hefur haft jafnmikil áhrif á að bæta
lífslíkur og hækka meðalaldur fólks og sýklalyfin.
Uppgötvun þeirra er algerlega einstök í sinni röð.
í nokkra áratugi hefur verið hægt að meðhöndla
sjúkdóma sem áður lögðu milljónir að velli og
ásamt með bólusetningum hefur tekist að útrýma
eða halda í skefjum fjölda mjög skæðra sjúkdóma.
Þetta er því þrátt fyrir allt ein af þeim greinum
læknisfræðinnar þar sem hvað mestum árangri
hefur verið náð. Eg er því bjartsýnn þrátt fyrir að
þetta sé sannarlega marghöfða þurs.”
Það hefur talsvert verið talað um að sýklalyf
séu ofnotuð og einnig eru uppi hópar sem vilja ekki
bólusetningar, telja þœr óþarfar og að náttúran eigi
að hafa sinn gang. Hvernig líturðu á þessi sjón-
armið?
„Ég er að mörgu leyti sammála því að sýklalyf
séu ofnotuð. Það er óumdeilt en það er eitt að
segja það í almennu samhengi og annað að standa
frammi fyrir einstaklingi og halda þessu fram. Það
er svo margt sem hefur áhrif á ákvörðunina um
að gefa tilteknum einstaklingi sýklalyf en almennt
eru sýklalyf verulega ofnotuð. Stundum er verið
að nota þau gegn vægum sýkingum sem ekki þarf
lyf við eða verið er að gefa lyfin við veirusýkingum

618 Læknablaðið 2007/93