Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2004, Blaðsíða 61

ER FULLTRUALYÐRÆÐIÐ AÐ VESLAST UPP?
innar sáttar og þjóðfélagsfriðs. Þingræði er hins vegar tæplega sjálfstæð
hugsjón, heldur ífekar aðferð við að tryggja hugsjónir eins og frelsi, og
um leið aðferð til að leita sátta á milli óhkra hagsmuna og hugsjóna.
Þingræði varð heldur ekki til sem tæknileg lausn á því vandamáli að erf-
itt er fyrir fólkið að stjóma með beinum hætti. Það varð miklu frekar til
sem lausn á því vandamáli að hemja þurfd framkvæmdavald sem var í
höndum konunga sem sóttu umboð sitt til guðs en ekki manna. Saga Is-
lands er að þessu leyti sumpart óhk sögu annarra Evrópuþjóða því að
framkvæmdavald á Islandi var annaðhvort ekki til staðar eða svo athafha-
htið í nær þúsund ár að engar menjar finnast um verk þess. Þjóðin nærð-
ist hins vegar á sögum um að Alþingi væri elsta þjóðþing í heimi. Þetta
hefur vafahtið haft áhrif á umræðuhefð um þingræði og ffiamkvæmdavald
á Islandi.
Hugmyndin um þingræði á sér rætur í kenningum um skiptingu þjóð-
félagsvaldsins. Franski baróninn Montesquieu setti fram kenningar um
þrískiptingu valds sem byggðu á reynslu af þingbundinni stjóm í Eng-
landi. Montesquieu gerði ráð fyrir því að annar aðili færi með löggjafar-
vald en framkvæmdavald. Hugmyndin var sú að framkvæmdavaldið
þyrfri að leita til löggjafarvaldsins, sem skipað væri kjömum fulltrúum,
um fjárheimildir og leyfi til að leggja skatta á borgara landsins. Þeim sem
ekki áttu eignir og borguðu ekki skatta kom máhð lítið við. Með þessu
átti að tryggja eignarétt og einstaklingsfrelsi fyrir ásókn ffiamkvæmda-
valdsins en aðferðin við val á þingmönnum var aukaatriði. Hugmyndin
um þrískiptingu valdsins hafði þannig lítið með lýðræði að gera. Þessar
hugmyndir gerðu heldur ekki ráð fyrir því að ffiamkvæmdavaldið þyrfti
að njóta almenns stuðnings löggjafarvaldsins eða sækja umboð til þess.
Eiginlega þvert á móti. Skipting valdsins fólst beinlínis í því að aðrir að-
ilar færa með framkvæmdavald en löggjafarvald.
Því má líta á það sem fráhvarf frá kenningum Montesquieu og al-
mennum kenningum um þrískiptingu valdsins að í mörgum ríkjum sam-
tímans er bæði löggjafarvald og ffiamkvæmdavald í reynd á sömu hendi.
Valdið er hjá ráðamönnum flokka sem ráða meirihluta á löggjafarþingi
og mynda líka ríkissqórn. Þingræði í þessum skilningi varð fyrst til í
Bretlandi eftir miðja 19. öld þegar ríkisstjómir fóm með formlegum
hætti að styðjast við tiltölulega stöðugan meirihluta á þingi. A það hefúr
verið bent að í stað aðgreiningar valdsins í þrjá þætti, sem í reynd leið
undir lok með samruna löggjafarvalds og ffiamkvæmdavalds, hafi ný að-
59