Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2004, Blaðsíða 148

ÞÓRDÍS GÍSLADÓTTIR
faldlega tvítyngi. Hugtakið er oft notað um samfélög þar sem tvö af-
brigði af sama tungumáli eru notuð hlið við hlið, oft á þann hátt að um
há- og lágafbrigði er að ræða. Sem dæmi má nefna Grikkland þar sem
háafbrigðið kallast katharévusa og lágafbrigðið dhimotiki. I seinni tíð hef-
ur díglossíuhugtakið oftast verið haft um það þegar tvö mismunandi
tungumál eru notuð á hliðstæðan hátt en þannig að segja má að öðru sé
gert hærra undir höfði10 eins og raunin er í mörgum löndum Suður-Am-
eríku. Þar er spænska gjarna notuð sem háafbrigði á meðan önnur mál
eru notuð sem lágafbrigði.
Þegar rætt er um tvítyngi sem einstaklingsfyrirbæri hafa margar skil-
greiningar verið notaðar og ffæðimenn eru langt ffá því að vera sammála.
I augum almennings er það oft forsenda þess að einhver geti talist tví-
tyngdur að hann eða hún tali tungumál sín jafn vel og um eintyngdan
einstakhng á hvoru máhnu væri að ræða. Það er því oft nauðsynlegt að
einstaklingur hafi lært tungumálin jöfhurn höndum ffá bamæsku til að
hægt sé að kalla viðkomandi tvítyngdan. Hins vegar gera fræðimeim nú
til dags almennt ekki slíkar kröfur.
Taka má saman algengustu skilgreiningar á tvítyngi og flokka í femt
efdr því hvaða sjónarhorn fræðimenn hafa notað.11
1. Upprunaviðmið: Sá sem kallast skal tvítyngdur verður að hafa lært
tvö tungumál jöfhum höndum í uppvexti.
2. Kunnáttuviðmið: Tvítyngið er mælt á eins konar kvarða. THtyngdur
einstaklingur getur verið allt frá því að vera nýbyrjaður að tala mál og
upp í að vera „fullnuma". Einstaklingurinn er einfaldlega staðsettur á
einhverjum ákveðnum stað á kvarðanum á hverjum tíma.
3. Notkunarviðmið: Skoðað er hvaða tungumál viðkomandi er fær um
að nota við ólíkar aðstæður samkvæmt kröfum samfélagsins.
4. Viðhorfsrviðmið: Gengið er út ffá viðhorfi einstaklingsins og sjálfs-
mynd hans, eða viðhorfi annarra til viðkomandi. Ymist er það svo að
manneskjan skilgreinir sjálfa sig sem tvítyngda eða að hún er skilgreind
þannig af öðram.
by Charles Ferguson. Selected and Introduced by Anwar S. Dil. Stanford CA (bls.
1-26).
10 Hyltenstam, Kenneth og Stroud, Christopher 1991: Sprákbyte och sprákbevarande.
Om samiskan och andra minoritetssprák. Lund (bls. 46—47).
II Þessi samantekt er byggð á: Skutnabb-Kangas, Tove 1981: Tuásprákighet. Lund (bls.
94) og Hyltenstam, Kenneth og Stoud, Christopher 1991: Sprákbyte och sprákbevar-
ande. 0?n satniskan och andra ?ninoritetssprák. Lund (bls. 50).
146