Þjóðlíf - 01.10.1987, Page 16

ERLENT
Gorbatsjof og öreígabyltíngin
Skýr umbótavilji, en hversu langt fær hann aö ganga?
í ÁR ER RÚSSNESKA byltingin 70 ára og
er rétt að skoða þær umbætur í Sovétríkjun-
um sem kenndar eru við Gorbatsjof í ljósi
hennar og markmiða félagshyggjunnar.
Fyrst ber þó að gera grein fyrir megindrátt-
um þessara umbóta, aðdraganda þeirra og
áhrifum.
Auk umbóta Gorbatsjofs í afvopnunar-
málum, gætir stefnubreytinga einkum á
þremur sviðum, þ.e. í opinskárri umræðu og
auknu skoðanafrelsi, glasnost, tilraunum til
aukins lýðræðis, demokratizatsiya, og við-
leitni til endurskipulagningar efnahagsiífs-
ins, perestroika.
Aukið skoðanafrelsi er einn af hornstein-
um umbótanna í Sovétríkjunum nú. Það var
táknræn aðgerð og vakti mikla athygli þegar
andófsmaðurinn Andrei Sakharaov var
leystur úr útlegð og síðan hefur fjöldi póli-
tískra fanga verið leystur úr haldi. Þessar
aðgerðir eru í raun aðeins hluti viðleitninnar
til að endurskilgreina hvar mörk leyfilegrar
gagnrýni á yfirvöld og samfélag liggja.
Hversu langt verður gengið í frelsisátt er hins
vegar engan veginn fyrirséð. Umræður um
félagsleg vandamál og rannsóknir félags-
fræðinga eru nú mun opinskárri en áður og
Gorbatsjof hefur sjálfur tekið virkan þátt í
baráttunni gegn gífurlegum alkóhólisma í
,,verkalýðsríkinu“ og spillingu embættis-
manna. Umræða hagfræðinga um vandamál
efnahagslífsins eru einnig opinskárri, en fag-
leg, hagfræðileg umræða í Sovétríkjunum
hefur raunar á síðari árum verið mun opin-
skárri en vestrænir fjölmiðlar hafa viljað
viðurkenna. Nú er svo komið að fréttir af
umfjöllun sovéskra fjölmiðla um spillingu
embættismanna og félagsleg og efnahagsleg
vandamál í Ráðstjórnarríkjunum berast nær
daglega inn á öll íslensk heimili á síðum
Morgunblaðsins (og færi vel á því að það
blað tæki sovéska fjölmiðla sér til fyrirmynd-
ar hvað varðar umfjöllun um slík mál á Is-
landi). Opinberir fjölmiðlar eru jafnvel farn-
ir að birta skilvísar fréttir af mótmælaað-
gerðum borgaranna, eins og t.d. mótmælum
þjóðernisminnihluta í Kazakhastan í desem-
bers.l.
Umburðarlyndi hefur aukist á menn-
ingarsviðinu. Jarðýturnar, hinir hvimleiðu
gestir framsækinna myndlistarsýninga, eru
horfnar. Ákveðið hefur verið að gefa Doktof
Zhivago út á næsta ári, en það verk hefur
aldrei verið gefið út í Sovétríkjunum. Hafnar
eru sýningar á verkum eins og Harðstjórn
samviskunnar eftir Mikhail Shatrov og stjórn-
völd hafa látið óáreitta útgáfu tímarits fyrr-
verandi pólitískra fanga, Glasnost.
TILRAUNIR TIL AUKINS lýðræðis í stjórn-
kerfinu og atvinnulífinu eru enn sem komið
er varfærnar. En skýr umbótavilji virðist fýnr
hendi af hálfu Gorbatsjofs og samherja hans.
Þetta kom skýrt fram í hinni mikilvægu ræðu
hans á aðalfundi miðnefndar KS í janúar s.l-
Þar boðaði hann m.a. nauðsyn þess að ávalh
yrðu fleiri en einn frambjóðandi framvegis1
framboði í ritarakosningum flokksdeilda,
hvort sem um er að ræða deildir heima 1
héraði eða á landsvísu, og að þessar kosning'
ar skyldu vera leynilegar en ekki með
handauppréttingum eins og tíðkast hefur
fram til þessa. Hann bætti jafnframt við að
frekari lýðræðisþróun ætti einnig að eiga ser
stað í höfuðstofnunum og nefndum
flokksins.
Síðla í júní s.l. fengu kjósendur í 5% af um
52 þúsund kjördæmum í sveitarstjórnar-
kosningum að velja milli fleiri frambjóðenda
en fjölda þeirra staða sem kosið var um-
Æðstaráð Sovétríkjanna hefur samþykkt að
leyfa almennar kosningar á héraðsgrundveH'
um staðbundin stjórnmála- og félagsleg rnál'
efni. Pá hefur réttur almennings til að kæm
ákvarðanir embættismanna verið aukinn-
Samkvæmt frumvarpi um umbætur í efnU'
hagsmálum, sem birt- var í febrúar og taka u
gildi í byrjun næsta árs, er nú stefnt a
„sósíalískri sjálfstjórn" í sovéskum fyr,r'
tækjum og samsteypum (áður hefur hún ver
ið talin júgóslavnesk endurskoðunarstetna
og af hinu vonda). Hún felur í sér að stjórn
endur fyrirtækjanna verða framvegis kosmr
á almennum starfsmannafundum og L
starfsmönnum í sjálfsvald sett hvort Þa’r
verða leynilegar.
ENDURSKIPULAGNING efnahagslífsm^'
v'íðari skilningi er þó vafalaust erfiðasta V1
fangsefni umbótastefnu Gorbatsjofs og sa |
herja hans. í grófum dráttum má segja
umbótastefnan á þessu sviði snúist ann^.
vegar um endurskilgreiningu á hlutve
j
14