Neytendablaðið - 01.03.2011, Blaðsíða 8

Merkasta uppgötvun læknavísindanna
Það er í raun tiltölulega stutt síðan sýklalyfin komu fyrst fram á
sjónarsviðið. Árið 1928 uppgötvaði Skotinn Alexander Fleming
fyrir tilviljun lyfið penisillín eftir að hafa gleymt bakteríum í
ræktunarskál. Mygla sem myndaðist í skálinni drap bakteríurnar
og með aðstoð sveppafræðings tókst Fleming að einangra efni
sem kallast penisillín, í höfuðið á sveppnum penicillium notatum.
Áratug síðar tókst tveimur vísindamönnum frá Oxford­háskóla,
þeim Howard Florey og Ernst Chain, að sýna fram á eiginleika
efnisins til að drepa sýkla í mönnum. Nokkrum árum síðar fór lyfið
í almenna notkun og árið 1945 fengu þeir Fleming, Florey og Chain
Nóbelsverðlaunin í læknavísindum fyrir uppgötvun sína.
Varaði við ofnotkun
Í dag standa læknavísindin frammi fyrir því að ný og skæð bakt­
eríu afbrigði eru ónæm fyrir sýklalyfjum og er sýklalyfjaónæmi
ein helsta heilbrigðisógnin samkvæmt skilgreiningu Alþjóðlegu
heilbrigðisstofnunarinnar (WHO). Þessi alvarlega staða ætti þó ekki
að koma á óvart því Alexander Fleming varaði sjálfur við því að
bæði ofnotkun og röng notkun á penisillíni gæti ýtt undir ónæmi.
Sýklalyf við eyrnabólgu
Vilhjálmur Ari Arason heimilislæknir hefur gagnrýnt mikla sýkla­
lyfjanotkun hér á landi og bent á hætturnar sem henni fylgja. Í
doktorsverkefni sínu við læknadeild Háskóla Íslands skoðaði
hann sérstaklega sýklalyfjanotkun ungbarna og var viðfangsefnið
fyrst og fremst valið með það í huga að meta ómarkvissa notkun
sýklalyfja og áhrif hennar á lýðheilsu barna. „Hátt í fjórðungur af
ávísuðum sýklalyfjum hérlendis er vegna barna. Miðeyrnabólga
skýrir þar yfir helming sýklalyfjanotkunar og er langalgengasta
ástæðan fyrir komu veikra barna til læknis. Þótt sýklalyfjanotkunin
hér á landi sé allt að 40% meiri en hjá nágrannaþjóðunum hefur
þó aðeins tekist að draga úr notkuninni hjá yngstu börnunum á
síðustu árum eða sem samsvarar um 15­20%.“ Vilhjálmur Ari segir
þennan árangur fyrst og fremst mega þakka áratuga gæðaþróun og
fræðslu innan heilsugæslunnar en það þurfi að gera betur.
Sýklalyfjaónæmi af mannavöldum
– hvað er til ráða?
Flestir hafa tekið sýklalyf einhvern tímann á ævinni til að vinna bug á bakteríusýkingu án þess
að finnast mikið til þess koma. Raunin er þó sú að fáar uppgötvanir læknavísindanna hafa haft
jafn mikil áhrif á lýðheilsuna enda talið að meðalævi fólks í hinum vestræna heimi hafi lengst
um 10 ár með tilkomu lyfjanna. Við höfum hins vegar ekki umgengist þessi lyf af þeirri virðingu
sem þau eiga skilið. Röng notkun og ofnotkun á sýklalyfjum hefur leitt til þess að sýklalyfjaónæmi
hefur aukist gríðarlega á þeim sjö áratugum sem lyfin hafa verið notuð. Nú er svo komið að
sýklalyfjaónæmi er talin ein alvarlegasta heil brigðisváin sem við stöndum frammi fyrir.
Hvað er sýklalyfjaónæmi?
Þegar sýklalyf hefur misst eiginleikann til að drepa bakteríur
eða hafa stjórn á vexti þeirra er talað um sýklaofnæmi.
Með öðrum orðum; bakterían er ónæm fyrir lyfinu og
heldur áfram að fjölga sér. Margar ástæður geta verið fyrir
sýklalyfjaónæmi en mikil og vaxandi notkun á sýklalyfjum
er talin ein helsta orsökin.
Vilhjámur Ari Arason starfar sem heimilislæknir í heilsugæslunni Firði.
8 NEYTENDABLA‹I‹ 1. TBL. 2011